De deserteurs van Islamitische Staat

Het zo gevreesde leger van Islamitische Staat heeft te kampen met een leegloop. Flinke aantallen voornamelijk Syrische strijders deserteren uit de gelederen van IS. “In maart alleen al liepen in Raqqa en Aleppo honderden strijders weg”, vertelt de Syrische journalist Ahmad Mhidi (26) in een koffiebar in de Turkse stad Gaziantep over zijn onderzoek naar deserteurs van IS. Mhidi is voorzichtig met cijfers over het verloop van dit jaar, maar volgens hem is er wel degelijk sprake van een trend. IS heeft volgens Mhidi de grootste moeite om de strijdkrachten bijeen te houden: “Ze sluiten zich aan bij andere partijen, zoals het Vrije Syrische Leger en Jabhat Fatah Al-Sham (voorheen Jabhat al Nusra). Anderen vluchten naar Jordanië of Turkije. Dat is in militair opzicht voor de strijd tegen IS goed nieuws, maar voor de Syrische bevolking zijn er alarmerende gevolgen.”

Al sinds het begin doet Mhidi verslag van de burgeroorlog in zijn land. In 2011 ging hij als student aan de universiteit van Deir Ezzor nog met zijn vrienden de straat op om te protesteren tegen het repressieve regime van Assad. Hij deed verslag van het dagelijks leven tijdens de volksopstand, maar gaandeweg vervloog de hoop op betere tijden. Met de opkomst van IS verschoof ook de aandacht van Mhidi. Tot in detail bracht hij samen met drie Engelstalige journalisten voor de Financial Times in beeld hoe IS de jihadistische terreur financiert met de verkoop van olie. Met dit verhaal – ISIS Inc – won hij in april dit jaar een Amerikaanse journalistieke prijs voor de beste onderzoeksjournalistieke productie in het buitenland. Over de deserteurs van IS schreef hij in Foreign Affairs, samen met de Amerikaanse Mara Revkin, omdat hij zijn Engels nog niet goed genoeg vindt.

Teleurstelling

In Gaziantep, vlakbij de grens met Syrië, vertelt Mhidi over de deserteurs van Islamitische Staat. “Om te begrijpen waarom Syrische strijders IS verlaten – en wat de consequenties daar van zijn, moet je eigenlijk eerst begrijpen waarom ze zich bij IS hebben aangesloten.” Mhidi sprak met oud-strijders van IS, die naar Turkije gevlucht waren. “Bij de meeste deserteurs overheerst één gevoel: teleurstelling.”

Een deserteur uit Deir Ezzor vertelde Mhidi dat hij ‘ISIS zag als de enige verdediger en vertegenwoordiger van Moslims in de strijd tussen de Islam en het Westen.’ Mhidi: “Een groep Syriërs sloot zich uit geloofsovertuiging aan bij IS, dat Islamitische rechtvaardigheid, welvaart en veiligheid beloofde. Tegenover deze ware gelovigen trok IS ook ‘opportunisten’ aan, voor wie het te doen is om geld en macht. Dat zijn professionals met voor IS relevante militaire vaardigheden, maar zonder enige ideologische motivatie. IS dacht dat ze wel in het Islamitisch gareel te kunnen houden, maar deze beroepsmilitairen blijken vooral notoire herrieschoppers, waar niet of nauwelijks tegen wordt opgetreden. Islamitische rechtvaardigheid was hen vreemd.” Volgens Mhidi zorgt dit voor wrevel binnen de gelederen en door de teleurstelling over de interpretatie van Islam deserteren Syriërs.

Strijden tegen Assad

Gedesillusioneerd over het verloop van de opstand tegen het autoritaire regime van Assad, sloten veel Syriërs zich aan IS. “De wereld heeft Syrië in de steek gelaten”, haalt Mhidi een deserteur aan die verwoordt hoe veel Syriërs het zien en waarom veel Syriërs zich hebben aangesloten bij IS: “Islamitische Staat bleek wel bij machte om Assad eensgezind tegenstand te bieden.”

Maar de Syriërs die zich aansloten bij IS om te vechten tegen het regime van Assad, moeten nu ook de wapens oppakken tegen andere Syriërs, vertelt Mhidi. “Bijvoorbeeld tegen het Vrije Syrische Leger, dat in Assad juist dezelfde en ultieme vijand ziet. Ook moeten Syriërs vechten voor IS in Irak en Libië, een onwelkome omweg van de oorspronkelijke strijd tegen Assad.”

Mhidi vertelt over een andere grote teleurstelling voor Syriërs die zich bij IS hadden aangesloten om het totalitaire regime van Assad om te werpen. “Zij hebben ondervonden dat IS net zo autoritair en repressief is als het regime dat het bestrijdt. Net als Assad verbiedt ook IS nog eens onafhankelijke media. IS heeft zelfs de marteltechnieken uit Syrische gevangenissen gekopieerd.”

“Een van de redenen om in 2011 in opstand te komen tegen Assad, was de hardnekkige corruptie en wijdverspreide vriendjespolitiek. IS beloofde om daar tegen op te treden. Islamitische rechtvaardigheid zou immers voor iedereen gelden.” Maar ook onder IS worden net zo goed vriendjes benoemd op belangrijke en beter betaalde posities”, vertelt Mhidi. “Strijders die connecties hebben met hoge functionarissen krijgen een voorkeursbehandeling, en worden makkelijke vergeven in geval van slecht gedrag, zoals roken en drugsgebruik. Het zijn vaak buitenlandse strijders die profiteren van deze dubbele standaarden. Verschillende bronnen vertellen ook dat strijders uit Europa, Centraal-Azië en de Golfstaten meer betaald krijgen dan Syriërs. En waar buitenlandse strijders snel gepromoveerd worden naar leidinggevende functies, krijgen Syriërs steeds vaker de gevaarlijkste opdrachten aan het front.”

Economische redenen

De risico’s voor Syrische strijders nemen dus toe, en tegelijkertijd snijdt IS drastisch in de salarissen. En dat was voor misschien wel de grootste groep nou juist de belangrijkste reden om zich aan te sluiten bij IS, vertelt Mhidi. “Voor een aanzienlijk aantal Syriërs is vechten voor IS een baan in het land dat naast oorlog geteisterd wordt door de hoogste werkloosheid van de Arabische wereld.” Mhidi rekent voor dat inclusief allerlei bonussen de salarissen in eerste instantie schommelden tussen 400 en 1200 dollar per maand. “Daar bovenop komt nog gratis voedsel, brandstof en een woning.” Ter vergelijking noemt Mhidi het gemiddelde salaris van de andere strijdende partijen. “Het Vrije Syrische leger betaalt 36 dollar, zonder extra’s. En bij het Syrische regeringsleger beginnen de salarissen bij 60 dollar per maand. Jabat al-Nusra betaalt gemiddeld 100 dollar. Maar begin dit jaar heeft IS de salarissen gehalveerd, waardoor de opbrengsten voor veel Syriërs niet meer opwegen tegen de risico’s.”

Bij IS om te overleven

Weer een andere groep Syriërs, die zich bij IS aansluit, zijn voortvluchtige criminelen of gevangen genomen strijders van een tegenpartij. “Trouw zweren aan IS is dan de enige manier om een zekere dood te voorkomen”, vertelt Mhidi. Een van de deserteurs uit het onderzoek vocht voor het Vrije Syrische Leger, toen hij gedwongen was om zich over te geven aan IS. Hij sloot zich noodgedwongen aan bij IS, maar maakte meteen plannen om te ontsnappen.

“Een andere reden voor Syriërs om te deserteren, is simpelweg omdat ze het idee hebben dat IS aan de verliezende hand is”, verklaart Mhidi de leegloop bij IS. Een van de deserteurs die de Syrische journalist sprak, vertelde dat hij IS met de dag zwakker zag worden. “Hij vluchtte naar Turkije, omdat hij bang was voor wraakacties. Gevangen IS-strijders zijn onthoofd, verminkt en gemarteld door andere strijdende partijen.”

Extreme maatregelen

Om te voorkomen dat strijders weglopen, neemt IS extreme tegenmaatregelen. Alleen al in de eerste maanden van dit jaar heeft IS volgens Mhidi honderden van haar eigen strijders én burgers, die geprobeerd hadden te vluchten, geëxecuteerd. “Dat doet IS niet voor niks. Syriërs vervullen over het algemeen geen hoge leiderschapsfuncties, maar IS leunt wel zwaar op Syriërs. Voor het leggen van contacten met de bevolking, het afsluiten van allianties met stammen, en het bemannen van ambtelijke functies, zoals het innen van belasting, kan IS niet zonder Syriërs. Het zijn allemaal functies die kennis vereisen van de lokale taal, bevolking en geografie.”

Een zorgelijke ontwikkeling noemt Mhidi de grote aantallen kindsoldaten die IS inzet. Deze ‘kinderen van het Kalifaat’, zoals IS ze noemt, vullen de gaten die deserteurs laten vallen en zijn bovendien goedkoper en ideologische makkelijker te kneden dan volwassenen. Een van Mhidi’s bronnen, een oud-strijder van IS uit Deir Ezzor, schatte dat 60 procent van zijn medestrijders jonger dan 18 was. “In een slag bij Deir Ezzor tegen het regeringsleger gebruikte IS kinderen als kanonnenvoer aan het front, omdat het die kinderen ontbrak aan training en ervaring om in andere functies van waarde te zijn.”

Een ander teken van de wanhoop van IS zijn volgens Mhidi de dramatisch ingekorte trainingen voor nieuwe strijders. “Tot voor kort volgden nieuwelingen 30 tot 45 dagen Islamitische lessen – dawraat sharia – waar ze volgens Islamitisch humanitair recht enige terughoudendheid wordt voorgehouden wat betreft geweld tegen burgers, vijandelijke strijders en oorlogsgevangenen. Daarna volgde een militair bootcamp van nog eens 30 dagen. Maar sinds eind vorig jaar heeft IS het opleidingstraject drastisch ingekort. Militaire training is in z’n geheel geschrapt. Voordat de nieuwe aanwas het strijdtoneel op wordt gedirigeerd, volgen ze slechts een paar dagen Islamitische lessen.”

Door deze lagere standaarden, zullen de strijders in toenemende mate geneigd zijn tot corruptie, plundering en geweld. Deze interne problemen verzwakken IS in militair opzicht, maar het zijn de Syrische burgers die het hierdoor moeten ontgelden. Zij zullen meer en meer te maken krijgen met geweld en uitbuiting door de terreurorganisatie die uiteen begint te vallen.” 

Lees hier de reportage die Krijn Schramade maakte vanuit de Turks-Syrische grens: Hoe de EU-deal Syrische vluchtelingen klem zet in Turkije