Om kwart over zes ’s avonds klinkt een harde knal. De boiler in de Multifabs Ltd. fabriek in Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, explodeert. Er werken 3500 arbeiders in de fabriek. Tien mensen komen om het leven en tientallen raken gewond.
Instorting Rana Plaza
Het ongeval is het zoveelste in een reeks: er vallen geregeld doden in Bengalese textielfabrieken. Bouw- en brandveiligheid had er geen prioriteit. Niet bij de overheid, niet bij fabriekseigenaren en niet bij de modemerken zelf. Pas na de instorting van het gebouwencomplex Rana Plaza waarbij ruim 1100 arbeiders omkwamen, zag men in: dit kan zo niet doorgaan. Internationale kledingbedrijven en vakbonden moesten zelf actie ondernemen en konden dat niet alleen aan hun onderaannemers of de lokale overheid overlaten. Ze ondertekenden het Bangladesh Fire and Safety Accord.
Het akkoord moest structurele verbeteringen op het gebied van veiligheid in kledingfabrieken op gang brengen. En dat is voor een groot deel ook gelukt. Vier jaar na de ramp zijn veel fabrieken in Bangladesh veiliger geworden, zo weet Joris Oldenziel van het Bangladesh Akkoord. “77 procent van de problemen die wij tijdens inspecties hebben geconstateerd, zijn inmiddels verholpen.” Het gaat dan om de installatie van brandwerende deuren en brandblussers, het ontgrendelen van nooduitgangen en de veiligheid van gebouwen in het algemeen.
De rotte appels hebben we er zo snel mogelijk uitgehaald
In 2014 zijn inspecteurs gestart met het controleren van fabrieken. Dertig fabrieken waren er zo slecht aan toe dat ze direct gesloten moesten worden wegens instortingsgevaar. Bij andere moesten meteen maatregelen worden genomen, zoals het verminderen van gewicht door watertanks te legen en rollen textiel te verwijderen, of het versterken van steunpilaren. “Ons doel was een tweede Rana Plaza te voorkomen. De rotte appels hebben we er zo snel mogelijk uitgehaald.”
Wat is er zo uniek aan het akkoord?
Het akkoord wordt gezien als een ‘baanbrekend initiatief’. Volgens Tara Scally van Schone Kleren Campagne komt dat doordat concrete, tijdgebonden resultaatsafspraken zijn gemaakt die meetbaar zijn en waarover op de website gerapporteerd wordt. “Dat maakt de rapportage inzichtelijk en controleerbaar.” Belangrijk is dat er juridische consequenties aan verbonden zijn: het is geen vrijblijvend initiatief. “Anders is het vooral de inspanning die telt, en niet of je je afspraken echt nakomt.”
1600 fabrieken gecontroleerd
Onder het akkoord vallen op dit moment zo’n 1600 productielocaties. “Dit zijn fabrieken waar de aangesloten merken hun kleding laten maken”, vertelt Oldenziel. “In 2014 en de jaren daarna hebben we al deze fabrieken geïnspecteerd. Op basis daarvan hebben we rapporten opgesteld waarin onze bevindingen en aanbevelingen stonden, plus een tijdlijn wat wanneer moest gebeuren.” Aan 80 procent van al die problemen is volgens hem iets gedaan. “Een hele vooruitgang”, constateert Oldenziel. Maar er moet nog wel een en ander gebeuren. “Het akkoord loopt in mei 2018 af. We hebben minder dan een jaar. En veel fabrieken zijn weliswaar ver, maar nog niet helemaal klaar.”
Het zijn vooral grotere, duurdere kwesties die zijn blijven liggen. Denk aan het versterken van steunpilaren, het installeren van sprinklerinstallaties of het plaatsen van branddeuren. Oldenziel: “Vaak zijn er maar een paar branddeuren ingekocht en geïnstalleerd, maar dat is niet voldoende.”
Video on Accord Safety Committee Program from Bangladesh Accord Foundation on Vimeo.
Ondertekenaars
H&M, Inditex (Zara, Pull&Bear), Primark en C&A zijn de eerste bedrijven die het nieuwe akkoord ondertekend hebben. H&M liet weten ‘ervan overtuigd te zijn dat de werkzaamheden binnen het akkoord positief zijn en dat het helpt haar lange termijn doel te bereiken: de textielindustrie in Bangladesh veiliger maken voor de werknemers.’ Volgens het bedrijf is er goede vooruitgang te zien, maar is het van belang om het werk ‘verder te bespoedigen’.
Voortzetting Akkoord
Bij het Akkoord zijn ze dan ook blij dat vorige week werd ingestemd met verlenging. “Fabrieken die nog niet alle problemen hebben aangepakt, krijgen daar nu de kans voor.” Ook is het noodzakelijk om het huidige programma van monitoring door te zetten, zegt hij. “Er zijn altijd nieuwe verbeterpunten. En momenteel heeft de overheid van Bangladesh nog niet de capaciteit om de monitoring over te nemen.”
Ook Tara Scally van Schone Kleren Campagne is verheugd dat kledingbedrijven en vakbonden hebben besloten verder te werken aan de brand- en bouwveiligheid in kledingfabrieken. “De stappen die nu zijn gezet, zijn geborgd en zullen in de toekomst niet verloren gaan.” Het betekent niet dat de bedrijven nu uitstel krijgen. “We verwachten nog steeds dat ze zich aan het afgesproken tijdschema houden.”
Verschillen in fabrieken
Van de 1600 productielocaties die onder het akkoord vallen, hebben 70 alle aanbevelingen opgevolgd. Ongeveer 400 fabrieken zitten op 90 procent, en zijn bijna klaar. Maar er zijn flink wat fabrieken die onder de 50 procent zijn blijven steken. “Die zullen op termijn niet meer kunnen produceren voor Akkoordbedrijven”, zegt Oldenziel. “Als wij concluderen dat ze te weinig voortgang boeken, komen ze in een escalatieprocedure en uiteindelijk zullen ze dan op onze lijst met ‘determinated factories’ komen. Daar staan nu ongeveer 65 tot 70 fabrieken op. Zij mogen niet meer produceren voor een Akkoordbedrijf.”
Vakbondsvrijheid
Het nieuwe akkoord, dat vanaf mei 2018 ingaat, verschilt in een aantal opzichten van het huidige akkoord. Zo vallen er straks meer soorten fabrieken onder. Oldenziel: “Op dit moment richt het akkoord zich op de ‘ready made garment’, ook wel cmt (cut, make and trim) fabrieken. In de toekomst moeten ook fabrikanten van huishoudelijk textiel en schoenen eronder vallen.” Het nieuwe akkoord biedt tevens de mogelijkheid om breder en dieper in de keten te kijken, bijvoorbeeld naar locaties waar de kleding gewassen en gekleurd wordt.
Waar het akkoord zich aanvankelijk primair richtte op de brand- en bouwveiligheid, is er nu een belangrijke toevoeging over vakbondsvrijheid bijgekomen. “Er wordt nu een training- en klachtenprotocol ontwikkeld om te zorgen dat vakbondsvrijheid gerespecteerd wordt”, zegt Oldenziel. “We zullen niet zelf gaan inspecteren op vakbondsvrijheid, maar als de veiligheid van werknemers in gevaar komt, kunnen zij daarvan melding maken.”
Knit Fabric Production in a RMG factory of Bangladesh. Foto: Fahad Faisal
Tien doden
Hoewel veel fabrieken in Bangladesh veiliger zijn geworden, is het akkoord niet waterdicht. Een aantal dagen geleden nog kwamen tien mensen om het leven bij een ketelexplosie in een fabriek die onder het akkoord valt. “Wat de precieze oorzaak van de explosie is, weten we nog niet”, laat Oldenziel weten. “We hebben een team van technici naar de fabriek gestuurd voor een ‘post-explosion’ inspectie. Maar het is niet zeker of we de toedracht kunnen achterhalen.”
Ketels vallen op dit moment buiten de inspecties. Er wordt wel gekeken of er een ‘fire separation’ buiten de boilerruimte is. “Naar aanleiding van dit ongeluk zal ons bestuur bespreken hoe boilerinspecties kunnen worden toegevoegd aan onze standaard.”
Uitbreiding naar andere landen?
Gezien het feit dat zoveel partijen – van kledingbedrijven tot vakbonden en maatschappelijke organisaties – enthousiast zijn over het Bangladesh akkoord, is de volgende vraag uiteraard waarom er niet meer landen onder vallen. Want ook in India, Myanmar en Pakistan wordt enorm veel textiel geproduceerd. Oldenziel: “Ik weet dat een aantal bedrijven en de vakbonden daar voorstander van zijn, maar concrete afspraken zijn er volgens mij niet.”
De situatie in Pakistan is redelijk vergelijkbaar met die in Bangladesh
Zo’n akkoord kun je ook niet een-op-een naar andere landen kopiëren. “Je moet goed uitzoeken wat er per land nodig is en plannen maken met lokale vakbonden.” De situatie in Pakistan is redelijk vergelijkbaar met die in Bangladesh, maar in Cambodja is bijvoorbeeld veel meer laagbouw. “Fabrieken zijn daar hooguit twee verdiepingen hoog. Mocht daar brand uitbreken, dan zijn werknemers sneller het gebouw uit.” Toch lijkt het Oldenziel logisch dat er gesproken zal worden over uitbreiding naar andere landen, in elk geval naar landen waar soortgelijke problemen spelen. “Denk aan Turkije of Noord-India. Daar heb je fabrieken die er net zo uitzien.”
Onvoldoende vertrouwen in de overheid
Het Akkoord heeft een beperkt mandaat. Onder het huidige akkoord vallen zo’n 1600 fabrieken, terwijl Bangladesh ruim 4000 textielfabrieken telt. En bij het nieuwe akkoord hebben zich nog lang niet evenveel bedrijven aangesloten. 23 versus 220. Het betekent dat iets meer dan 1000 fabrieken eronder zullen vallen, weet Oldenziel. Naar verwachting zal dat aantal nog wel oplopen. “De laatste versie van het akkoord is pas een week oud. De ceo’s van bedrijven moeten het eerst goed doornemen voordat ze een beslissing kunnen nemen.”
Het nieuwe akkoord weerspiegelt volgens hem dat bedrijven en vakbonden nog onvoldoende vertrouwen hebben dat de overheid van Bangladesh geloofwaardige en onafhankelijke inspecties kan organiseren. “Het is natuurlijk primair een overheidstaak. Maar het is gebleken dat je dat niet aan hen kan overlaten.”
Tara Scally van Schone Kleren Campagne hoopt dat Bangladesh uiteindelijk zelf een systeem instelt waardoor arbeiders veilig zijn en onder goede werkomstandigheden kunnen werken. “Maar totdat dat gerealiseerd is, is dit de beste manier om ze te beschermen.”
