De ‘echte’ president van Belarus vraagt niet, ze eist

In ballingschap zet de Coördinatieraad, die de transitie van dictatuur naar democratie wil begeleiden, zijn activiteiten voort. We spraken met vooraanstaande oppositieleden over hoe je dat doet, een revolutie van veraf in leven houden. “Met heel veel gesprekken op Zoom”, zegt oppositieleider Svetlana Tichanovskaja tegen OneWorld via een videoverbinding met Europese journalisten.

Sindsdien heeft Belarus twee presidenten, de ‘echte’: Sveta (Tichanovskaja) en Sasha (Loekasjenko), over wie demonstranten door de straten riepen dat hij ‘ontslagen’ is. Gescheiden zijn van haar volk heeft één voordeel voor Tichanovskaja. “Mensen weten wel dat ik in ballingschap ben, maar ze begrijpen dat ik op deze manier veel meer kan doen dan wanneer ik in Belarus in de gevangenis zou zitten. Op deze manier kan ik namens hen spreken met internationale leiders”, zegt ze.

Wat dat betreft is haar volk “een beetje teleurgesteld” tot nu toe, zegt Tichanovskaja. Ze vergelijkt het met de presidentsverkiezingen van 2010, toen de EU na de arrestatie van bijna duizend demonstranten sancties oplegde aan 156 hooggeplaatste Belarussen. Nu zijn sinds de zomer al meer dan dertigduizend mensen voor korte of langere tijd in hechtenis genomen, en is de sanctielijst korter dan tien jaar geleden. “Dit klinkt niet echt alsof de Europese Unie het serieus neemt”, zegt ze. “We willen niet meer vragen, we eisen: alsjeblieft, heb wat meer aandacht voor Belarus in deze moeilijke tijd. Want deze steun hebben we nú nodig. In de toekomst is het te laat.”

Khomich houdt contact met haar zus via de advocaat, die na lang aandringen naar de gevangenis mag komen. Kalesnikava kan ook niet worden gebeld, heeft geen internet. Wel kan ze via de gewone weg brieven sturen, die vaak op internet worden gedeeld. “Met mij alles goed”, schreef ze eind september aan haar familie. “Al die kidnappers zijn ontzettend zwak en hysterisch. Ze kunnen hun werk niet eens goed doen en alles is chaos. Geen grap.”

Vrouwen waren ook oververtegenwoordigd in de protestmarsen die volgden op de gewelddadige nacht dat Loekasjenko zichzelf tot winnaar verklaarde. Ze hadden een onzichtbare kracht: de oproerpolitie was minder bereid geweld tegen ze te gebruiken. ‘Alleen lafaards slaan vrouwen’, zei een mannelijke demonstrant in oktober tegen The New York Times. Op verschillende video’s is te zien hoe vrouwen arrestaties wisten te voorkomen door zich met een groep tussen de politie en mannelijke demonstranten te wurmen, net zolang tot de agenten zich terugtrokken.

Soms is er één enkel iemand met een vlag, meestal een handvol, en af en toe een halve buurt die met trommels door de besneeuwde straten trekt. Dat maakt het voor de autoriteiten lastiger om op te treden. Maar waar de demonstranten zijn, daar komen Loekasjenko’s ordetroepen. En ook op de binnenplaatsen treden die genadeloos hard op. Onlangs verscheen op telegramkanaal Nexta een filmpje, vanuit een raam gefilmd, van een man die voor zijn huis gearresteerd werd toen hij, zo werd vermeld, het vuilnis buiten wilde zetten.

Miljoenen Belarussen communiceren via Telegram, een app waarmee je versleutelde berichten kunt versturen en je telefoonnummer niet direct openbaar is. Veel van hen gebruiken ook een VPN om de internetblokkade van bepaalde servers te omzeilen en je verkeer privé te houden. Maar de KGB – de Belarussische staatsveiligheidsdienst die nog steeds de oude Sovjetnaam draagt – weet op de een of andere manier toch nog wel eens de identiteit van demonstranten te achterhalen. Soms hoeven ze daar niet eens technische trucs voor uit te voeren. “Dan houden ze je staande en kijken in je telefoon. Als ze zien dat je een oppositiekanaal volgt… nemen ze je mee.”

Maar Belarus gaat niet meer “terug naar de keuken”, zoals Khomich het uitdrukt, hoe graag Loekasjenko dat ook wil. Stefanovic: “Er is zoveel repressie en toch gaan mensen al vier maanden naar buiten. Maar zelfs al zouden ze niet meer gaan, Loekasjenko kan hun gedachten niet veranderen.” Tichanovskaja: “Twijfel er niet aan dat wij gaan winnen. Mensen lijden, veel. Maar iedereen gaat gestraft worden, voor iedere traan die is gelaten, voor iedere marteling en al het geweld in ons land.”

Zo opgeschreven lijken het bijna de harde woorden van een autoritair leider in aantocht, maar ze spreekt de woorden zacht en langzaam uit, en klinkt teleurgesteld dat het überhaupt nodig is.

Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door het Europees Parlement.