Het chassis is van Toyota, de versnellingsbak van Mercedes en de vering komt uit een lokale fabriek. In de grootste autowerkplaats van Afrika zetten kunstenaar Melle Smets en onderzoeker Joost van Onna met de Turtle 1 een ‘Afrikaanse’ auto in elkaar. Het werd een uitputtingsslag daar in Ghana.
Vier wielen, een motor en een cabine, veel meer is een auto eigenlijk niet. Hij is handig om mensen en spullen te vervoeren. Tenminste, als je een fijn vertakt wegennet tot je beschikking hebt, want anders staat alles stil. Ezels zijn eigenlijk veel praktischer, die brengen je op de meest onmogelijke plekken. In Afrika zijn ze bovendien sneller, want als je rekening houdt met de tijd die je moet werken om een auto te kunnen kopen en te onderhouden, rijd je hier volgens een wereldomspannend onderzoek effectief slechts 2,2 kilometer per uur. Maar dat soort rationele argumenten doet nauwelijks ter zake als het om auto’s gaat.
OneWorld Autoweek: Vrijheid op wielen
Wat is de auto van de toekomst? OneWorld inspecteerde de eerste gezinsauto op zonne-energie, sloeg de geboorte van de Turtle I (de eerste Afrikaanse auto) gade en volgde auto onderdelen van de Nederlandse sloop in Winterswijk tot Ghana.
OneWorld Magazine staat deze maand in het teken van de auto.
Lees ook het artikel ‘Vrijheid op wielen’.
Een auto is magic, hij is het symbool van succes, moderniteit en onafhankelijkheid: je bepaalt zelf waar je gaat en staat. In het Westen begint de betovering van de auto af te nemen – steeds meer jongeren nemen niet meer de moeite een rijbewijs te halen – maar in ontwikkelingslanden straalt de ster van het statussymbool als nooit tevoren. In Afrika is er geen plek die dat duidelijker maakt dan Suame Magazine, een uitgestrekte samenklontering van autowerkplaatsen aan de noordkant van Kumasi, de tweede stad van Ghana. Alles ademt hier auto’s: de lucht is vergeven van de roetwolken uit dieselmotoren, van de rook uit primitieve ovens waarin oude motorblokken worden omgesmolten, van de geur van snijbranders die zich door metaal vreten en van oude banden die worden verbrand om de stalen kern eruit te halen.
20%
zoveel zal de autoverkoop van nieuwe auto’s in Afrika stijgen de komende twee jaar. In 2015 zullen er twee miljoen nieuwe auto’s per jaar worden verkocht. Met name in Noord- en Zuid-Afrika.
Bron: General Motors Africa, 2013.
Volgens een rapport van de Wereldbank zou Suame Magazine weleens ‘het grootste productiecluster van Afrika’ kunnen zijn: hier werken honderdduizend mensen aan auto’s en alles wat daarmee te maken heeft. Andere bronnen houden het op tweehonderdduizend mensen, verdeeld over twaalfduizend bedrijven. In ieder geval is de chaos hier op het eerste gezicht overweldigend, alsof een reusachtige blokkendoos is leeg gekieperd in een te kleine zandbak. Zelfs de wegen zijn deels in gebruik als werkplaats, opslagterrein en handelsplek.
Trainen met tandwielen
Medio vorig jaar belanden kunstenaar Melle Smets en onderzoeker Joost van Onna hier voor het eerst en ze raken gefascineerd door de energie en de complexiteit van de wijk. Hoe komen die busjes met Koreaanse opschriften hier, en de Mercedessen met reclames van Duitse aannemers? Hoe krijgen mensen met slechts een hamer en een paar schroevendraaiers complete vrachtwagens aan de praat? Wie trainen er in de openluchtgyms met halters in de vorm van tandwielen? En vooral: wat gaat er onder de oppervlakte van de wijk schuil en onttrekt zich dus aan het oog?
Er is redelijk wat onderzoek gedaan naar Suame Magazine, onder andere door de Wereldbank, het Danish International Development Agency (Danida) en Wageningen Universiteit. Maar dat zijn verhalen van buitenaf, koel en wetenschappelijk. Smets en Van Onna willen dieper doordringen in de wijk en ze besluiten dat daarvoor maar één manier is: ter plekke zelf een auto bouwen. Een auto, afgestemd op de behoeftes van de Afrikaanse markt en op de mogelijkheden en beperkingen van de Ghanese mecaniciens. Een schier onmogelijke opgave, aangezien beiden bij wijze van spreken nog nooit onder de motorkap van een auto hebben gekeken, maar juist daardoor het ultieme recept voor intensieve samenwerking. |
De eerste testcase is het vinden van lokale partners en die slaagt met glans. Hadden ze een nieuwe hydraulische pomp willen ontwikkelen, of een pers voor maïskoeken – producten die in Suame Magazine ook worden gemaakt – dan waren ze zonder een grote buidel met geld kansloos geweest. Een auto daarentegen is een universele droom die vooral mannen in vuur en vlam kan zetten en dus vinden ze binnen een week twee sterke partners: de technische universiteit van Kumasi stelt een compleet ingerichte werkplaats en studenten ter beschikking en Smido, de koepel van de beroepsassociaties in Suame Magazine, zorgt voor de benodigde vaklieden en voor een projectleider in de persoon van Doctor Waco. Zijn aanspreektitel dankt hij aan zijn onafscheidelijke witte jas en zijn leerschool bij Mercedes in Duitsland.
[[{“fid”:”21408″,”view_mode”:”default”,”type”:”media”,”attributes”:{“height”:1024,”width”:683,”style”:”width: 200px; height: 300px; float: right;”,”class”:”media-element file-default”}}]]
Nieuwe specialismen
Begin dit jaar arriveren Mister Melles, zoals Melle Smets in Ghana al snel wordt genoemd, en Joost van Onna in Suame Magazine om de auto te bouwen. Zes weken hebben ze ervoor uitgetrokken, het wordt een uitputtingsslag van drie maanden.
Een schat aan kennis levert het project op; zo blijk je in Suame Magazine niet alleen auto’s, pompen en persen te kunnen laten maken, maar ook molenstenen voor de illegale gouddelving en automatische pistolen met een magazijn voor zes kogels. Geheel nieuwe specialismen leren ze kennen, zoals de sjouwers die met gewichten trainen om in vorm te blijven, de susu-meisjes die eens per week geld ophalen bij de werkplaatsen om dat voor de eigenaar op de bank te zetten, en mobiele sparkers, die op verzoek van handelaren een motorblok starten zodat de klant kan luisteren of het wel goed loopt. Ze stuiten op de dubbele rechtsstructuur in Suame Magazine, waar zowel de koning van Ashanti (voormalig koninkrijk in West-Afrika, red.) als de staat zeggenschap hebben over de grond, en ook lokale chiefs een dikke vinger in de pap hebben. En o ja, ze bouwen een auto, die Turtle 1 wordt gedoopt: slow but steady. Het is een merkloze auto, of beter gezegd, een auto van een heleboel merken. Zo is het chassis van een Toyota Land Cruiser 2, komt de dieselmotor van SsangYong, zit er een handgeschakelde versnellingsbak van Mercedes in, zijn de assen afkomstig van een Nissan Patrol en komen de springveren uit een lokale fabriek. Voor elk onderdeel wordt het merk gekozen dat de beste variant maakte, tot wanhoop van Doctor Waco die alles aan elkaar moet zien te breien.
Dagenlange discussies
Doctor Waco is een rechtschapen man, de Bijbel is zijn leidraad en die neemt hij net zo letterlijk als de technische handboeken van Mercedes. Recht is recht en krom is krom. Steekpenningen aannemen is hem een gruwel, net als spooknota’s opstellen voor zijn klanten. Dat hij daardoor opdrachtgevers verliest, neemt hij voor lief. Zijn eerlijkheid gebiedt hem ook toe te geven dat de bestuursleden van Smido, die de bouw van de auto vanaf een bankje volgen en becommentariëren, het proces alleen maar frustreren: “Ze spuien ideeën zonder erover na te denken, je moet niet denken dat ze ooit iets opzoeken op internet.” Maar hij is genoeg Afrikaan om die kritiek uitsluitend tegen Mister Melles te uiten, bij zijn landgenoten zou hij zich daarmee onmogelijk maken. En dus duren de discussies over de beste oplossing voor een technisch probleem soms dagenlang, zodat iedereen toch vooral zijn zegje kan doen en niemand gezichtsverlies hoeft te lijden.
Ook in andere opzichten loopt Mister Melles soms met zijn kop tegen de Afrikaanse muur. Bijvoorbeeld als hij, met nog maar twee dagen te gaan voordat de auto aan de koning moet worden gepresenteerd, verlangt dat Doctor Waco een reservelasser inschakelt omdat de twee vaste lassers vaak niet komen opdagen. “Onnodig”, oordeelt Doctor Waco. “Ze hebben beloofd dat ze er beide dagen zullen zijn.” De tegenwerping dat ze dat steeds beloven, helpt niet. Het feit dat ze er de volgende dag niet zijn, brengt Doctor Waco evenmin van zijn stuk: een belofte is hier ook een vorm van werkelijkheid.
De auto wordt op 26 september gepresenteerd in Paradiso in Amsterdam, met een talkshow onder leiding van Marcia Luyten (zie achterpagina voor kortingsactie). Die dag verschijnt bij uitgeverij Fosfor de longread Turtle 1: De auto uit Afrika (journalistiek verhaal van 10.000 tot 15.000 woorden), geschreven door Tijs van den Boomen, met financiële steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Op 22 september is de radio-documentaire (VPRO Radio 1, 21.00-22.00 uur).
De zegen van de koning
Onverwoestbaar moest de auto worden, of in ieder geval gemakkelijk te repareren met onderdelen die ter plaatse beschikbaar zijn. Dat laatste lukt beter dan het eerste, want ondanks alle inspanningen en testritten blijft de Turtle 1 tot het einde een delicate machine; eigenlijk kan alleen Doctor Waco hem op de weg houden. Hij is het dan ook die hem de driehonderd kilometer naar de haven van Tema rijdt om hem in een container te zetten, richting Nederland. Want dat was de deal: Mister Melles zou de auto krijgen en Smido de technische kennis die voortvloeit uit het ontwerp en de bouw van de auto.
Het is een ideeënauto, benadrukt Mister Melles, geen prototype dat rijp is om in productie te worden genomen. Dat zou ook lastig gaan, want ondanks alle aandringen heeft niemand bij Smido de moeite genomen om het ontwerp vast te leggen, netzomin als de onderdelen die zijn gebruikt en hoe die met elkaar zijn verbonden. Is het project daarmee mislukt?
‘Een belofte is in Ghana ook een vorm van werkelijkheid’
Zelfs als de ontwikkeling van de auto hier zou stoppen, heeft Suame Magazine vooruitgang geboekt. Alleen het idee bleek al zo aansprekend, dat de koning van Ashanti persoonlijk naar Suame Magazine kwam om de auto zijn zegen te geven. Nooit eerder kreeg de autowijk zo’n hoog bezoek, de menigte die uitliep om de koning te zien was uitzinnig. En de koning maakte van de gelegenheid gebruik om Smido en een rivaliserende associatie van mecaniciens onder druk te zetten om hun conflict bij te leggen. En dat alles vanwege een auto.
Foto’s: Teun Vonk
