De ‘goede’ bank en de moord op Berta Cáceres

DESA was en is een uiterst louche bedrijf, verweven met de politieke elite in Honduras, dat geen enkel middel schuwde om het verzet van de plaatselijke bevolking te breken. Een netwerk van informanten volgde Berta en verschafte uiteindelijk de informatie die nodig was voor het moordplan, uitgevoerd door paramilitaire ordetroepen op 2 maart 2016. Hoe perfide het bedrijf was, wordt duidelijk uit het rapport van de mensenrechtenadvocaten die van het Openbaar Ministerie inzage kregen in het telefoonverkeer tussen de ordetroepen en hooggeplaatste DESA-functionarissen. De directeur van DESA werd uiteindelijk in maart opgepakt, precies twee jaar na de moord. Acht anderen zaten al vast, maar de Cáceres-familie en de mensenrechtenadvocaten zijn ervan overtuigd dat de echte schuldigen nog hogerop gezocht moeten worden.

Hoe is het mogelijk dat een respectabel instituut als FMO met de doelstelling ‘aan ontwikkeling bij te dragen’ in zee ging met zo’n louche bedrijf? En waarom heeft FMO dat bedrijf ijzerenheinig gesteund ondanks de vele signalen dat het niet deugde? Die vragen dringen zich op als je het rapport van de advocaten leest, je in de moord verdiept en alles wat daaraan voorafging.

Het was tijd, aldus de verklaring, voor een dialoog tussen de verschillende betrokkenen over de toekomst van het gebied, de ontwikkelingskansen, en de eventuele rol van een waterkrachtcentrale daarbij. Om ‘internationale en lokale spanningen te verminderen’ stapten FMO en Finnfund uit het project, in samenspraak met DESA. “De financiers merken op dat er (door hun factfinding missie, red.) geen bewezen relatie is vastgesteld tussen DESA en beschuldigingen van onwettige activiteit. Ze waarderen ook de bereidheid van DESA om het project op te schorten om ruimte te maken voor zo’n dialoog, en de uitkomsten daarvan te aanvaarden.”

Van die waarderende woorden over DESA moet FMO inmiddels spijt hebben. Ze komen ook niet meer terug in de reactie van de bank op het rapport van de mensenrechtenadvocaten. Maar ook daarin houdt de bank de poot stijf: “FMO en Finnfund werpen elke beschuldiging van onwettig gedrag verre van zich. We hebben altijd binnen de kaders van de wet geopereerd.”

Begin 2016 interviewde ze Berta Cáceres. Tijdens het gesprek werd Berta weggeroepen. “De politie informeerde haar dat ze iemand hadden aangehouden die haar wat aan wilde doen. Berta noemde het ‘een tragikomedie’: moest ze erom lachen of huilen?”

De gemeenschappen waren verdeeld, dat klopt, maar de meerderheid was tegen de dam gekant. “Er was een familie in de plaats Rio Blanco die grond aan DESA had verkocht en op de hand van het bedrijf was. Ze exploiteerden een busdienst vanuit het gebied naar de grote stad, maar bijna niemand nam die bus.”

Dat Cáceres’ dochter in de voetsporen van haar moeder trad, noemt De Jonghe ‘heel dapper’. “Ik vind haar visie ook heel inspirerend. Ze wil niet alleen dat de moordenaars en hun opdrachtgevers worden gestraft, maar ook dat de internationale actoren hun verantwoordelijkheid erkennen.”

De Jonghe begeleidt de Cáceres-familie en COPINH nu als medewerker van Both ENDS bij hun pogingen in Nederland gerechtigheid te vinden. Veel loopt stuk op de formele en afhoudende opstelling van FMO, vindt ze. “Ik denk niet dat ze voldoende verantwoordelijkheid nemen. Ze zijn vooral bezig met hun cliëntenagenda: je mag je klanten niet publiekelijk afvallen.”

Al werkt Anne de Jonghe nu niet meer als activistisch onderzoeker in het veld, maar bij een NGO in Nederland, de boosheid blijft. “Het raakt me steeds opnieuw dat er Nederlands geld geïnvesteerd wordt in projecten die zulke schade aanrichten en dat de signalen die de gemeenschappen in Honduras geven niet serieus worden genomen. Er wordt van alles op papier gezet, maar in de praktijk verandert er weinig.”

Wat heb je van je moeder geleerd?
“Alles. Maar vooral dat we niet alleen staan, dat het een collectieve strijd is. Dat het niet alleen gaat om het verzet tegen de dam en het vinden van schuldigen voor de moord, maar ook om fundamentele principes van de Lenca. Die historische strijd mogen we nooit opgeven. De dam is een voorbeeld van een neokoloniaal project waarin over de bevolking wordt heengewalst.

Ik heb ook van mijn moeder geleerd dat je je bondgenoten zorgvuldig uit moet kiezen. Dat je het vertrouwen hebt dat we dezelfde strijd voeren, en samen tegen de banken optrekken. Sommige groepen denken dat de banken veranderd zijn, maar wij begrijpen dat niet goed. Uiteindelijk zijn ze allemaal uit op zo veel mogelijk winst maken en interesseren mensenrechten ze niks. We worden nu van alle kanten benaderd, door organisaties vanuit de VS bijvoorbeeld, met ieder hun eigen agenda. Sommigen steunen ook het militaire regime.”

De rivier is heilig voor de Lenca, ook dat fundament van jullie cultuur werd geschonden.
“Ja, dat is moeilijk in woorden uit te drukken, maar de rivier is voor ons bezield. Ze wordt bewoond door vrouwelijke geesten die ons en de rivier beschermen. Zije leren ons dat als we ons leven voor de rivier geven, we dat doen voor de hele mensheid en de planeet. We hebben mijn moeder in een ceremonie ook teruggegeven aan de rivier.”

Je bent vorig jaar zelf ternauwernood ontsnapt aan een aanslag, heeft dat je niet angstig gemaakt?
“Ik ben ook nog gecriminaliseerd op social media, net als mijn moeder. Ze schilderen mij af als terroriste die de gemeenschappen ophitst. We weten nu dat DESA daar achter zit. Maar nee, ik voel geen angst. Ik maak me wel grote zorgen over de situatie in Honduras en het klimaat van wetteloosheid waarin dit soort dingen kunnen gebeuren.”

Welk effect hoop je dat de rechtszaak zal hebben?
“Ik hoop dat we, als er een publieke sanctie komt op het optreden van partijen als FMO, hun beleid kunnen veranderen en dat het door die partijen gesponsorde geweld afneemt. Het is aan de gemeenschappen om te bepalen wat ze met compensatie gaan doen. Er is veel psychische schade geleden, we hopen dat we daar wat aan kunnen doen. De rechtszaak alleen is niet voldoende, er moet nog veel veranderen in Honduras. Maar wij doen wat in onze macht ligt, en maken de zaak integraal onderdeel van de strijd van het volk.”