De onzichtbare wederopbouw

Sham Sullah glimlacht. Het is een goede dag voor de 29-jarige bebaarde commandant uit het Chora-district. Van hulpagent is hij een echte politieman geworden. Het diploma van de gevorderdencursus, zojuist uitgereikt op Kamp Holland, gaat thuis aan de muur. Dankbaar leerde Sullah met ongeveer dertig andere agenten de kneepjes van het vak, van de Koninklijke Marechaussees en het Amerikaanse bedrijf DynCorp. Een maandlang krioelen op hindernisbanen, leren schieten, personen fouilleren. Het passeerde allemaal de revue met veel voordoen en plaatjes kijken. Lezen kan deze politieman niet, net als 93 procent van alle mannen in Uruzgan.

De agenten zijn een levend stukje wederopbouw. Maar hoelang nog? 'Van de honderd dollar die ik nu ga verdienen, kan ik alleen sigaretten kopen', grapt Sullah, terwijl hij wat pruimtabak uit een zilverkleurig blikje graait. 'Het maandsalaris is te weinig om je familie te ondersteunen, en soms wordt er helemaal niets uitbetaald.' Tien van zijn collega's vertrokken hierdoor al, het afgelopen halfjaar. Sommigen heeft hijzelf weggestuurd, omdat ze geld aftroggelden van mensen bij de checkpoints, waar hij verantwoordelijk voor is. Sullah: 'Dan neem ik hun wapen af en sla ik ze. Een keer huilde een agent, omdat hij echt niets had. Bij hem thuis zag ik dat hij niet loog. Ik kocht eten voor zijn familie en gaf hem nog een kans.'

1386

Vóór 2001 transporteerde Sullah gedroogd fruit naar Kandahar en verkocht het daar. Toen het te onveilig werd, ging hij het Afghaanse leger in om zijn land te beschermen. Overtollig geworden stapte hij in 2005 over naar de politie. Sullah: 'Ik heb mijn eigen geld moeten gebruiken om mijn vier checkpoints een beetje fatsoenlijk te runnen. Bijvoorbeeld voor diesel of om info te kopen van informanten. Nu mijn geld bijna op is ben ik klaar om ontslag te nemen, want je kunt hier beter boer zijn. Vijf van mijn agenten zijn de afgelopen acht maanden vermoord door talibanstrijders die onze slecht bewapende checkpoints aanvielen. Twee informanten hebben ze dood gestenigd.'

Welkom in Uruzgan, waar het volgens de Afghaanse jaartelling 1386 is. Denk de enkele mobieltjes en auto's weg en je hebt een aardige vergelijking met hetzelfde jaartal in onze christelijke telling. Het ontbreekt hier aan bijna alles. Banken bijvoorbeeld. Er komt letterlijk een zak geld uit Kaboel, die verdeeld wordt. DynCorp assisteert de overheid met het organiseren van de uitbetaling van politiesalarissen. Een megakluif. De Nederlanders monitoren het proces, als onderdeel van de wederopbouw van het politieapparaat in al zijn facetten. Er zijn ook salarisverhogingen gepland over verschillende rangen. Het is maar een van de vele wederopbouwprocessen van de hele, hele lange adem.

Alles in Uruzgan is complex. Toch lijkt de uitzending bij het grote publiek vooral gereduceerd tot eenvoudige schetsen, als compleet kansloze vechtmissie of in een paar jaar als EU-land opgebouwde provincie. Het dominante beeld is dat er maar erg weinig aan wederopbouw gebeurt. In het vliegtuig naar Uruzgan zaten een paar militairen op tweede missie in hun vuistje te lachen dat er iemand een groot stuk over de wederopbouw kwam schrijven. Zij hadden er weinig van gezien. Wat er aan wederopbouw gebeurt is bij velen, zelfs op Kamp Holland en bij Nederlandse hulporganisaties, onduidelijk. Vandaar deze zoektocht.

Alleen al het terrein vertraagt de wederopbouw van Uruzgan. Het plan was goed: overnachten in de militaire buitenpost Poentjak om vroeg in het nabijgelegen dorpje Seyyedan te zijn, voor de mond van de Baluchi-vallei. Het lijkt voorspoedig te gaan. Bij plaatsjes onderweg rennen kindjes naar de patrouille, 'alles goed' roepend en smekend om een pen. Een teken van veiligheid. Maar dan zit een van de voertuigen vast in de modder – een halve dag lang. 'Ik heb nog nooit een patrouille meegemaakt die volgens plan verloopt', vertelt boordschutter sergeant-majoor Frank (45) van het Provinciaal Reconstructie Team (PRT), die bovenop de Bushmaster zit. 'Tachtig procent gaat het om technische problemen, de rest heeft met vechten te maken.'

                                                                                Promotiefolders

Sham Sullah is vanaf nu gediplomeerd politieagent. Maar: 'Het maandsalaris is te weinig om je familie te ondersteunen, en soms wordt er helemaal niets uitbetaald.' Foto: Elwin Verheggen

PRT-missieteam 4 is op weg om de hearts en minds te winnen van Seyyedan, een 'kanteldorp' dat zonder aandacht van de International Security Assistance Force (ISAF) ook naar de zijde van de taliban kan overhellen. 'In dat plaatsje wonen Seyyets, directe afstammelingen van de profeet Mohammed', zegt opperwachtmeester Hans (41). 'Trotse lui met veel aanzien, die wij achter ons hopen te krijgen.' Een paar weken geleden bezocht het missieteam Seyyedan voor het eerst. Het dorpshoofd vertelde toen dat veel mensen ziek werden, omdat ze uit een vervuilde beek drinken. Hans: 'Als eerste gebaar sloten we daarom een contract van zo'n vierduizend dollar voor twee handwaterpompen.'

Om de zieke mensen in Seyyedan te helpen, heeft het PRT nu ook een tent geregeld met een militaire arts en verpleegkundige. Een middel dat soms wordt ingezet met toestemming van de lokale ngo Afghan Health and Development Services (AHDS). Deze partner van onder meer Cordaid is sinds 1995 actief in Uruzgan, waar ze in de hele provincie basisgezondheidszorg toegankelijk maakt. Voor AHDS is ISAF één van de actoren, net als de taliban, de Afghaanse autoriteiten en andere ngo's. Met alle partijen onderhouden ze pragmatische relaties.

Harten winnen in Seyyedan: 'Als eerste gebaar sloten we een contract van zo'n vierduizend dollar       voor twee handwaterpompen.' Foto: Elwin Verheggen

Die middag in Seyyedan zou een AHDS-arts komen om openlijk samen te werken met de militaire medici. Een groepje soldaten van een eenheid die luistert naar de mysterieuze naam Psychological Support Element en zorgt voor informatieoverdracht naar de lokale bevolking, wil er foto's van maken voor een nieuwe folder. Dergelijke flyers, met promotie van ISAF en het Afghaanse leger en bijvoorbeeld verzoeken om bermbommen te melden, worden tijdens patrouilles in dorpen verspreid. Maar omdat de militairen zo laat bij de Seyyets aankomen, vervalt de medische post.

Terwijl Hans in het dorp de kapotte pulsboor bekijkt die het gat voor de eerste pomp moet graven, knoopt het 'informatieoverdrachtsgroepje' gesprekken aan bij kopjes thee. De militaire arts bekijkt ondertussen wat zere knieën. Zoveel zieken blijken er niet te zijn, of het is koudwatervrees. Aanvankelijk is de sfeer gastvrij en uiten de Seyyets hun dank voor de waterpomp. Dan begint een dorpeling te morren: 'Zes maanden geleden heeft ISAF hier de boel leeggeroofd tijdens huiszoekingen. Alles hebben ze meegenomen: geld, petjes. Welke nationaliteit? Gewoon buitenlanders. Dus jullie moeten echt je best doen om ons vertrouwen te winnen.'

Foto: Ronald de Hommel

'Informatiefolders' hoeven de Seyyets even niet. Wel vinden pennen, schriften en kinderlaarsjes gretig aftrek bij hun kroost. Hans is verbaasd wanneer hij later hoort over het gesprek. Zijn contactpersoon was er niet, maar met hem staat een paar dagen later in het PRT-huis op Kamp Holland een afspraak gepland. Bij terugkomst wordt uitgezocht of er een halfjaar geleden ISAF-acties waren, wat niet zo blijkt te zijn. 'We zullen nu in vervolgtrajecten veel voorzichtiger met ze zijn', zegt Hans. 'Er is bijvoorbeeld al over een irrigatiekanaal gesproken. Ook ga ik ze ermee confronteren dat er geen ISAF-acties waren. Het wordt dan een zaak van eer.'

Doelwit

De PRT-missieteams zijn bezig met zogehete CIMIC-projecten (Civiel Militaire Samenwerking), meestal uitgevoerd door mensen uit het dorp of aannemers uit Uruzgan. Het zijn kleinere snel uitvoerbare projecten tot ongeveer 65.000 dollar. Veel mensen lijken te denken dat alleen dit de wederopbouw is. Maar er is tot nu toe slechts 1,2 miljoen aan uitgegeven, in tegenstelling tot de 59,1 miljoen die in Uruzgan aan duurzame wederopbouw is besteed. CIMIC-projecten met als onderdeel Quick Impact Projects worden ook vaak verward met zogehete Quick Visible Projects, die vooral gericht zijn op duurzame conflicttransformatie. Bijvoorbeeld het evenwichtiger verdelen van water of het bouwen van een brug voor onderling contact. De twee miljoen euro die daaraan is uitgegeven, staat in bedekte termen op de lijst. Het werk wordt uitgevoerd door de vijf lokale ngo's waarmee de Nederlandse ambassade overkomsten heeft, die er uit veiligheidsoverwegingen liever geen ruchtbaarheid aan geven. Daartussen zitten ook de belangrijkste partners van de Nederlandse hulporganisaties die in Uruzgan actief zijn: Cordaid, Save the Children, HealthNet TPO en Oxfam Novib. In het veld werken de lokale hulporganisaties in principe niet openlijk samen met de militairen. Maar deze ngo's bezoeken wel degelijk Kamp Holland, waar ze meestal de civiele staf ontmoeten.

Democratie in Afghanistan Bij bestuur in Afghanistan denkt men algauw aan corruptie en warlords die verveeld in het parlement hangen. Is democratisch bestuur wel aan dit land besteed? 'Los van politiek en van welk democratisch model het best zou passen, heb je toch ministeries nodig', zegt Jeannette Seppen, civiel vertegenwoordiger Task Force Uruzgan. 'Bijvoorbeeld een ministerie van Onderwijs, om leraren te betalen en eindexamens te standaardiseren. De programma's die wij steunen voor Uruzgan zijn vooral op administratieve bestuursproblemen gericht. De fijne details komen nog wel. De Duitse organisatie GTZ (Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit) is bijvoorbeeld in januari begonnen met ondersteuning van de provinciale overheid in Uruzgan en gaat daarna door naar de districten. Eerst zullen ze de stand van zaken onderzoeken, maar al zeker is dat ze gaan helpen extra mankracht te vinden. Er is zware onderbezetting. Ze krijgen namelijk trainingen tijdens het werk of zelfs dagelijkse hulp van experts. Het is een driejarig programma, daarna kunnen ze echt iets. Ook ondersteunen we via het Independent Directorate for Local Governance, een overheidsorgaan, direct het kantoor van de gouverneur in Uruzgan met mensen en middelen. En we gaan hoogstwaarschijnlijk een onderdeel van het United Nations Development Programme financieren, het Subnational Governance-programma. Dat is een landelijk programma waarin de centrale overheid in Kaboel wordt versterkt met het maken van wet en regelgeving, hervormingsprogramma's en provinciale raden. Het zal traag gaan, want dit soort processen kost nu eenmaal jaren.'

Vooral CIMIC-projecten zijn verscheidene ngo's een doorn in het oog, omdat hiermee niet-duurzame hulpverlening ingezet wordt als oorlogsinstrument. HealthNet TPO bijvoorbeeld ziet ze liever verdwijnen. Artsen Zonder Grenzen stelt zelfs dat hulpverleners hierdoor doelwit van aanslagen worden. 'Echt een ivoren-torenmentaliteit', reageert Jeannette Seppen, civiel vertegenwoordiger van Task Force Uruzgan en aan het PRT verbonden. 'Ik vind dat unfair, alsof wat ngo's doen puur voor hen alleen is. De militairen willen ook liever dat civielen het doen, maar zij kunnen nu op plekken komen waar ngo's zich niet vertonen.'

'Volgens mij is het goed om in gesprek te blijven', vervolgt Seppen. 'Dingen veranderen, zelfs in Uruzgan. Er is hier altijd een slaapplek voor ngo-personeel, dat daar ook gebruik van maakt. Artsen van AHDS die in gevaarlijke uithoeken van Uruzgan rouleren, waar ze niet over de weg kunnen komen, worden op eigen verzoek met ISAF-helikopters vervoerd. De beschuldiging die je ook wel hoort, is dat ISAF Uruzgan onveiliger maakt. Dat is volgens mij lastig te bewijzen. Bovendien wordt hier niet gevochten om het vechten, maar voor mogelijkheden voor wederopbouw. Die zijn er al in andere delen. Op de ene plek heb je operatie Spin Ghar, terwijl even verderop met een lagere school wordt gesproken over de uitvoering van het nationale onderwijsprogramma.'

ADA-directeur Zabit Nasrullah: 'We benadrukken altijd dat we maar een        vijand hebben: armoede' Foto: Elwin Verheggen

 Dorpsraden

Of het nu om CIMIC-projecten gaat of om grotere wederopbouwprogramma's, alles valt onder de acht sectoren van de Afghanistan National Development Strategy. Het grootste programma (34 miljoen euro) voert het Duitse GTZ (Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit) uit. Vanaf dit jaar richten zij zich drie jaar lang op institutionele capaciteitsopbouw, wegenaanleg en landbouwontwikkeling. Ook ondersteunt Nederland verschillende nationale programma's in Uruzgan, door ze te financieren via bijvoorbeeld de Wereldbank. Wil je hier echt stevige resultaten van zien, dan moet je nog vele jaren in Uruzgan blijven. En dat is precies wat het ministerie voor Buitenlandse Zaken en de Nederlandse ngo's van plan zijn.

De grootste nationale programma's (5,78 miljoen euro) lopen via het Afghaanse ministerie van Reconstructie en Rurale Ontwikkeling (MRRD). Hou je vast: het zogenaamde National Solidarity Programme, National Area Based Development Programme en het National Rural Access Programme. Participatie is het toverwoord. Op dorps- en districtsniveau worden raden samengesteld, die zelf infrastructuurprojecten kunnen kiezen.

'In het district Tarin Kowt hebben we 92 dorpsraden opgesteld', zegt Zabit Nasrullah, plaatsvervangend directeur van de Afghan Development Association (ADA). Hij zit in het PRT-huis op Kamp Holland: Perzisch tapijt op de tegelvloer, thee en pelpinda's op tafel. Deze partner van Oxfam Novib werkt sinds 1990 in Uruzgan en voert onder meer het MRRD-programma uit. Nasrullah: 'We zijn daar ruim twee jaar mee bezig en werken nu aan 58 projecten, 38 zijn er afgerond. Denk aan bruggen, wegen tussen dorpen, irrigatiekanalen, dijken en handwaterpompen. Als de veiligheidssituatie het toelaat willen we hiermee ook in de andere vijf districten beginnen. Het streven is ongeveer honderd dorpsraden per district.'

Nasrullah legt uit dat ADA vooral in het district Tarin Kowt actief is, omdat het er redelijk veilig is. 'We werken ook in alle andere districten, maar op veel kleinere schaal. Daar kunnen we moeilijker voortbewegen, omdat het gevaarlijk is. We worden door 25 informanten op de hoogte gehouden van de actuele veiligheidssituatie. En wij hebben altijd goede afspraken met stamoudsten. Wie ons iets aandoet, krijgt met hen te maken. Zo werkt het tribale systeem hier en de controle is scherp. Al die jaren is nog nooit iets gebeurd, zelfs geen pen gestolen.'

Wanneer kinderen onderweg smeken om een pen,      is dat voor de patrouille van Hans een teken van veiligheid. Foto: Elwin Verheggen

Karzai

ADA gaat binnenkort proberen nieuwe dorpsraden voor het MRRD-programma op te richten in andere districten. Dan nodigen ze stamoudsten en moellahs uit, om hen van het belang van de infrastructurele projecten te overtuigen. Nasrullah: 'Zij zoeken daarna contact met de lokale bevolking. Natuurlijk ook met lokale taliban, die bijvoorbeeld naar dezelfde moskeeën komen. Iedereen moet instemmen met onze aanwezigheid. Elke stap gaat in overleg met de vertegenwoordigers van de bevolking. Omdat we al zo veel jaren bezig zijn, vertrouwen mensen ons en weten ze dat wij neutraal zijn. Zodoende kunnen wij ook op Kamp Holland komen, mensen weten dat we er zijn voor hulp. Als wij wel spionnen zouden zijn, kunnen ze ons straffen. Dat hebben we duidelijk gecommuniceerd.'

Maar ADA voert ook overheidsprogramma's uit. Hoe reageren mensen daarop? Nasrullah: 'Wij vertellen ze dat het programma's zijn van de Wereldbank, waar ze recht op hebben omdat Afghanistan zo geleden heeft. We leggen uit dat het geld is van de hele wereld, inclusief islamitische landen. Wij noemen tevens president Karzai en vertellen dat hij van dit volk is en niet van buitenaf. Dat ook hij de mensen wil helpen. Zo wordt het geaccepteerd. We benadrukken verder altijd dat we maar één vijand hebben: armoede.'

Het Afghaanse jeugdjournaal Foto: Ole Chavannes/Free Voice Kinderen van taliban mogen waarschijnlijk niet naar het Afghaanse jeugdjournaal kijken. Dit kritische programma Ayenda Sazan, Toekomstmakers, doet geregeld stof opwaaien in conservatief Afghanistan. Een van de presentatoren is een jonge vrouw en er worden vooruitstrevende onderwerpen besproken als muziektrends, slaan op school en het uithuwelijken van meisjes. Vloeken in de moskee, volgens de taliban.  Lees verder >>>

Een ander groot nationaal programma gaat via het ministerie van Volksgezondheid in samenwerking met AHDS. Naast de Nederlandse 2,4 miljoen euro draagt ook Cordaid ongeveer 2 miljoen bij, grotendeels EU-geld. Doel van dit project is in heel Uruzgan gezondheidszorg toegankelijk te maken voor iedereen. Buiten het hoofdziekenhuis in Tarin Kowt moeten er allerlei kleinere gezondheidscentra in de provincie komen. Het streven is een heel netwerk, zodat iedereen binnen tien kilometer minimale zorg kan krijgen. Daarmee is inmiddels een goed begin gemaakt.

Legerchirurg

Bij het civiele ziekenhuis in Tarin Kowt spelen de militairen verrassend genoeg een hulpverlenende rol. Het gebouw is neergezet door de Australian Reconstruction Task Force, die in Uruzgan vooral bouwt aan infrastructuur met hulp van eigen ingenieurs (klik hier voor een overzicht). Veel medische apparatuur komt van het Nederlandse leger. En dit ziekenhuis blijkt ook nog eens patiënten door te verwijzen naar Kamp Holland. Het Amerikaanse en Nederlands-Australische militaire hospitaal wisselen er om de week zogenaamde poortdiensten af.

'Het Tarin Kowt-ziekenhuis belt ons of patiënten komen met een brief', vertelt kapitein Vincent (27), hospitaalcommandant op Kamp Holland. 'Het gaat vaak om specifieke operaties waar ze geen kennis of middelen voor hebben, zoals bovenbeenbotbreuken. Ook nemen wij, overeenkomstig internationale afspraken, iedereen op die zich aan de poort meldt met problemen aan de ogen of ledematen, of met levensbedreigende verwondingen. Wij hebben maar veertien bedden. Zodra het kan, moeten de patiënten naar het ziekenhuis in Tarin Kowt terug.'

Het Nederlandse militaire hospitaal heeft zo al honderden Afghanen opgenomen, waarvan ongeveer 20 procent kinderen. Al verscheidene keren hebben Afghaanse artsen er complexe operaties uitgevoerd onder supervisie van de legerchirurg. Ook liepen Afghaanse verpleegkundigen er stage. Vincent: 'Wij zijn hier voor de militairen, maar onze overcapaciteit zetten we graag in om de Afghanen te helpen. Het ziekenhuis krijgt bijvoorbeeld op hun verzoek een sterilisatieapparaat en onze sterilisatiemedewerkster gaat ze lesgeven hoe ze daarmee om moeten gaan. We gaan ze tevens structureler stageplekken en operatiemogelijkheden aanbieden, gecoördineerd met de Australiërs en AHDS.'

Bij veel militairen in Kamp           Holland lijkt onbegrip voor het 'trage ambtelijke OS-circuit'. Foto: Ronald de Hommel

Rechters

De combinatie militair en wederopbouw zie je ook bij de functioneel-specialisten van CIMIC, die hun vakkennis bij verschillende soorten projecten ter beschikking stellen. Zoals Gijs Scholtens (61), voormalig partner van advocatenkantoor NautaDutilh. Hij onderging een militaire stampcursus van twee weken, liet zijn baard sindsdien staan en is nu op zijn tweede missie in Uruzgan. Scholtens, overigens een fanatiek verzamelaar van tinnen soldaatjes, was er begin vorig jaar eerste functioneel specialist recht. Hij bracht toen vooral het rechtssysteem in kaart en identificeerde zo'n 250 onderwerpen voor verbeteringen. Zaken als een nieuwe gevangenis bouwen en het opknappen van een aantal huizen bij een politiebureau, zodat rechters er veilig kunnen wonen.

Onderhandelen met de taliban   Foto: Ronald de Hommel                                Ooit dronk Geert Leerink van HealthNet TPO met de taliban geregeld kopjes groene thee met zoete koekjes. 'Beleefdheden uitwisselen', blikt de Afghanistan-manager terug. 'Het waren geestelijken op bestuursfuncties. Inhoudelijk was er niets te bespreken.' Leerink is vanaf midden jaren negentig betrokken bij programma's in Afghanistan, dus ook tijdens het Talibanregime (1996-2001). HealthNet TPO was toen actief in de oostelijke provincie Nangarhar, met basisgezondheidsprogramma's. Leerink: 'Nu kan ik het wel zeggen: we mochten daar ook vrouwen trainen als vroedvrouwen. De taliban wilden namelijk ook gezonde zonen.' Lees verder >>>

Tot zijn spijt trof hij daar bij zijn terugkeer een halfjaar later weinig concrete resultaten van. 'Er zijn zoveel mensen en instanties bij al die projecten betrokken, dat het langzaam gaat', zegt Scholtens. 'Neem de gevangenis, die is nog altijd echt bagger, terwijl het Rode Kruis eind 2005 had aanbevolen onmiddellijk een nieuwe te bouwen. Het is niet eenvoudig, want er zijn allerlei voorschriften uit Kaboel, maar het duurt wel érg lang. Ook is nog altijd een zwaar tekort aan rechters en officiers van justitie, dat mede komt door de veel te lage betaling. Vorig jaar is op een conferentie in Rome 320 miljoen dollar in het vooruitzicht gesteld voor salarissen in de juridische ketens. Prachtig, maar het duurt jaren voor zo'n overheidsprogramma doorsijpelt naar Uruzgan, waar problemen blijven.'

Gijs Scholtens: 'Wederopbouw is niet een waterput slaan en een school  bouwen, maar vooral openbaar bestuur en justitie weer goed laten functioneren, anders blijft het een anarchie.' Foto: Elwin Verheggen

De juridische functioneel-specialisten verzinnen omwegen om nu al de inkomens te verhogen. Bijvoorbeeld door de officiers van justitie de politie te laten trainen over wet en gedrag. Scholtens: 'Wederopbouw is niet een waterput slaan en een school bouwen, maar vooral openbaar bestuur en justitie weer goed laten functioneren, anders blijft het een anarchie. De overheid moet het gezag terugkrijgen. Ik denk dat we in het kader van de militaire missie vast geld beschikbaar moeten stellen voor salarissen in de juridische keten, tot het prachtige overheidsprogramma eindelijk hier is. Het 3D-concept is goed, maar de noden in het kader van de missie en algemene beleidslijnen voor ontwikkelingssamenwerking sluiten slecht op elkaar aan.'

Verlof

'Geld aan rechters geven? Wij zijn geen bank hier', werpt Seppen tegen. 'Dat is allemaal onderdeel van processen. Je kunt zeggen: waar hebben we het over, betaal die salarissen gewoon. Maar ik kan nog wel tien andere categorieën bedenken die de stabiliteit en veiligheid belangrijk beïnvloeden, zoals soldaten, minder bedeelden en de totale bestuurscontext. Tuurlijk Gijs, met zijn achtergrond, vindt dat. Elke PRT kan dingen zelf even gaan regelen in plaats van naar het nationale model. Maar de Afghaanse overheid heeft gewoon tijd nodig, ze zijn zelf in opbouw. Voor ons gaat het ook langzaam, alles heeft prioriteit in dit soort omgevingen.'

'Zo'n gevangenis regelen kost gewoon tijd', vindt Seppen. 'Er zijn veel partijen bij betrokken die allemaal geraadpleegd moeten worden. En hier op Kamp Holland heb je ook te maken met verloven. Ik was bijvoorbeeld druk bezig met de gevangenis, toen een familielid ziek werd. Daar moest ik toch heen. Omdat iedereen hier met overvolle borden zit kun je zaken wel draaiende houden, maar niets laten overnemen. Er zullen binnenkort daarom meer medewerkers van Buitenlandse Zaken komen. We werken ook naar een civiel geleid PRT toe. Civiel waar het kan, militair waar het moet, in dat kader moet je het plaatsen.'

Bij veel militairen in Kamp Holland lijkt onbegrip voor het 'trage ambtelijke OS-circuit'. Volgens Seppen komt dat simpel gezegd omdat militairen denken in operaties met stappen, en ontwikkelingssamenwerkers en diplomaten in processen en netwerken. 'Samenwerken is nog altijd wennen en een beetje geven en nemen. Een mooi voorbeeld van civiel-militaire samenwerken vind ik het wekelijkse bezoek van de civielen aan de government compound. Militairen brengen ons daarheen in een konvooi en zien daar ook het nut van in. Maar wat is nou het concrete resultaat? Aanwezig zijn, netwerken, beïnvloeden en begrijpen.'

Jeanette Seppen, civiel vertegenwoordiger     van Task Force Uruzgan: 'De militairen willen ook liever dat civielen het doen, maar zij kunnen nu op plekken komen waar ngo's zich niet vertonen.' Foto: Elwin Verheggen

Maandagochtend is Seppen daar weer, met een hoofddoek om. De plaatsvervangend gouverneur en alle hoofden van de provinciale ministeries zitten bij elkaar, in een grote kring rond een Perzisch tapijt, om de week door te nemen. Tussen alle tulbanden en baarden, sommige blootsvoets, zit ook Fereshta Samay, hoofd van Vrouwenzaken. Hoewel ze in burka binnenkwam, draagt ze hier haar hoofddoek losjes. Seppen neemt haar na de vergadering apart om wat kleinschalige CIMIC-projecten te bespreken. Ze krijgt geld om stof te kopen voor een naaicursus en een doos met oud model marechaussee-uniformen waar vrouwen de labels vanaf kunnen halen voor wat bijverdiensten.

'Willen jullie de naaileraressen salaris geven?' vraag Samay. 'Daar hebben we nog niet aan gedacht, want dat heb je nooit geopperd', antwoordt Seppen. 'Maar laten we om de tafel zitten om wat structurelere projecten te bedenken.' Het provinciale ministerie heeft beleidsplannen meegekregen uit Kaboel, zonder geld. Dat moeten ze bijvoorbeeld van ngo's zien los te peuteren. Seppen zou binnenkort een kopie van de plannen krijgen. Dan moet het konvooi opeens snel terug naar Kamp Holland. Er is een bermbom gevonden, waar de Quick Reaction Force pas naartoe kan als deze patrouille terug is.

Zakenman

Dat er niets noemenswaardigs aan wederopbouw gebeurt, klopt niet. Ik hoorde veel goede dingen aan, met geloofwaardige uitleg. Goed te bevatten in woord, maar door de veiligheidssituatie vaak niet in beeld. En dat is een probleem. Want zo blijft de wederopbouw toch grotendeels onzichtbaar en oncontroleerbaar.

Wel ziet het ernaar uit dat de Nederlanders enigszins geaccepteerd worden, omdat geen projecten in de fik lijken te vliegen. Maar de wederopbouw blijft kwetsbaar; de taliban zijn onberekenbaar. Hoewel het er nu niet naar uitziet, is het nachtmerriescenario, een geweldsspiraal met zelfmoordaanslagen zoals in Irak, niet uit te sluiten. Aan de intenties en inzet van ontwikkelingswerkers en militairen op het gebied van wederopbouw zal het in elk geval niet liggen.

Ook niet aan die ene zakenman op Kamp Holland, die in lokale kleding buiten de poort met Afghanen werkt. Lou Cuypers van de Growing Sales Exchange, de enige publiek-private partner van de ambassade, bekend vanwege zijn succesvolle saffraanproject. Cuypers: 'Nu zijn we bezig met fruitbomen. Met hulp van het ministerie van Landbouw en twee lokale ngo's gaan we 100.000 stuks met kleine vrachtwagens verdelen over een derde van de inwoners van Uruzgan. Het fruit is vooral bestemd om te drogen, voor eigen gebruik.' Mensen hebben zich ervoor opgegeven en uit praktisch oogpunt zijn veiligere regio's geselecteerd.

Het saffraanproject, waarvoor de Growing Sales Exchange 107.000 kilo bollen hierheen sleepte en een productieketen opzette, loopt goed. Volgens Cuypers is dat omdat ze 24 uur per dag bovenop de projecten zitten en de ngo's voor hen als verlengstuk fungeren. 'We zijn een klein bedrijf. Gaat het niet zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat. We hebben ook een goed netwerk en kundige lokale mensen in dienst. Zonder die beide dingen rond je hier geen projecten af en handhaaf je je niet.'

Wie in Uruzgan wil werken heeft volgens Cuypers een flexibele instelling nodig. 'Vandaag zijn bijvoorbeeld de eerste 15.000 bomen aangekomen, vooral amandel en inheemse pruimachtige.

Twintig Afghanen zouden op een veldje gaten graven, om in noodsituaties bomen in te kunnen kuilen. Vele keren belde ik om te vragen of de kuilen in orde waren, wat telkens bevestigd werd. Kom je daar, staan ze met z'n twintigen op een rij en zijn ze net begonnen om een sleuf in het grind te hakken.' De bomen sloeg Cuypers uit improvisatie enkele dagen bovengronds op. Hij benadrukt dat de Afghanen waar hij mee werkt toezicht nodig hebben.

Cuypers: 'Wij zoeken zoveel mogelijk aansluiting bij hun cultuur, maar dat initiatiefloze zit daar gewoon in. En wil je aan wederopbouw doen, dan moet je toch je handen laten wapperen. Als commercieel bedrijf doen we wat we kunnen. Wij knallen door en werken voor ons geld, want als het mislukt zijn de uitvoerders de klos. Maar de volksaard verander je niet in vijf jaar. Om incidenten kun je beter lachen dan je opwinden. We deelden bijvoorbeeld fototoestellen uit om saffraanbollenvelden te fotograferen in verre streken waar we niet konden komen. Dan zijn ze de eerste keer zo enthousiast en krijg je veertig foto's van de ellende thuis en geen enkele van het veld. Als je van dit soort dingen de humor niet inziet, word je hier helemaal gek.'