Beeld: Pixabay
Mensenrechten

Leg de schuld niet bij de drugsgebruiker

Het lukt Nederlandse veiligheidsdiensten niet om de cocaïne-industrie aan banden te leggen. Een gevolg is dat ze hun pijlen op de gebruikers richten. Maar is die verantwoordelijk voor de gevaarlijke en gecriminaliseerde industrie?

Door 20 februari 2019
coca cocaboeren cocaine democratie politiek
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Voordat cocaïne in de neuzen van consumenten verdwijnt, laat het een bloederig spoor achter, vol geweld en onderdrukking. Politie en overheid leggen die verantwoordelijkheid bij gebruikers. Zo vertelde Wilbert Paulissen van de Landelijke Recherche in het NOS Journaal dat de productie en het gebruik toenemen, ondanks de inspanningen van de opsporingsdiensten. Vanwege de grote hoeveelheid drugs die Nederland binnenkomt (de meeste cocaïne komt Nederland binnen via Antwerpen en Rotterdam, vanuit de grootste productielanden Colombia, Bolivia en Peru), is het voor de politie onmogelijk om de controle te houden, geeft Paulissen toe. Daarom richten de opsporingsdiensten zich tot de gebruiker: “Wees je ervan bewust in wat voor handel je eigenlijk meedoet, als je cocaïne gebruikt.”

De overheidsdiensten stellen dat liquidaties en criminaliteit het gevolg zijn van drugsgebruik, en dat de oplossing ligt bij het verdwijnen van de vraag. Maar is het realistisch, en terecht om van consumenten te verlangen dat zij stoppen met het gebruik van drugs?

“

Is het realistisch en terecht om van consumenten te verlangen dat zij stoppen met het gebruik?

Nederland grootgebruiker

Cocaïne is de meest gebruikte stimulerende drug in Europa, met Nederland als een van de grootgebruikers. Hoewel het grootste deel van de Nederlandse bevolking nog nooit cocaïne heeft gezien, geroken of laat staan gesnoven, zijn er honderdduizenden mensen die er wel (eens) gebruik van maken – verreweg het grootste deel van hen snuift recreatief.
Er is een onderscheid te maken tussen crack-cocaïne en cocaïne die wordt gesnoven. Crack is een goedkopere en rookbare variant, gemaakt van gekookte snuifcocaïne vermengd met water en maagzout. Recente informatie over verslaafden aan beide soorten ontbreekt, blijkt uit het Trimbos jaarrapport. Wel is bekend dat regelmatig gebruik van cocaïne onder uitgaanspubliek toeneemt bij hoge stress, werkdruk en een hoger alcoholgebruik.

Criminoloog en onderzoeker Ton Nabben vertelt dat cocaïnegebruik is gedemocratiseerd: “Wat in de jaren ’70 begon als een elitemiddel, is inmiddels verspreid over alle lagen van de bevolking.” En ondanks pogingen vanuit de overheid om de vraag terug te dringen en de productie te bestrijden, zijn beide juist toegenomen. Zo ging er vanaf 1976 meer aandacht naar de verslavingszorg dan de bestrijding van drugscriminaliteit. Nu is de focus weer verschoven naar bestrijding.

De illusie van een drugsvrije wereld

“

Er moet meer kennis zijn over hoe het huidige drugsbeleid is ontstaan

De zogenoemde war on drugs heeft een drugsvrije wereld als doel en pakt productie en gebruik aan door drugs strafbaar te stellen. Maar juist de verdere illegalisering heeft een criminele machine veroorzaakt, stelt Nabben. Toch wordt naar de consument gekeken als verantwoordelijke en mogelijke oplossing van het probleem. Dat is niet realistisch, vindt Janneke Nijmeijer, oprichter van de stichting Fair Trade Coke: “Ik weet niet of je consumenten die veilig en recreatief drugs willen consumeren, verantwoordelijk moet stellen voor het geweld en de corruptie die veroorzaakt wordt door een product dat als illegaal wordt beschouwd.” Nijmeijers stichting wil het debat rondom de cocaïne-industrie aanwakkeren, en zoeken naar constructieve, duurzame en humane alternatieven op de war on drugs. “Er moet meer kennis zijn over de historische context waarin de beslissingen over het huidige drugsbeleid zijn gemaakt.”
Herkomst coca
Kauwen op cocabladeren wordt al drieduizend jaar gedaan in de gebieden van herkomst: Azië, West-Afrika en Zuid-Amerika. Ton Nabben, criminoloog, onderzoeker en docent op de Hogeschool van Amsterdam, vertelt dat cocaïne als harddrug, in de vorm van wit poeder, bij de oorspronkelijke bewoners helemaal niet bekend was. Zij gebruikten het voor traditionele, religieuze en medicinale toepassingen. “Cocaïne werd pas rond 1850 ontdekt in een Duits laboratorium. Men had het cocablad naar Europa verscheept om te kijken wat daar precies in zat.” Nabben vertelt dat de aanleiding voortkwam uit nieuwsgierigheid van kolonisten uit Midden-Amerika. “Zij waren benieuwd waarom de bevolking op de cocabladeren kauwde. Ze presteerden beter onder zware omstandigheden, en de kolonisten begrepen niet hoe. Toen ontdekten ze dat coca een oppeppend middel was en dat vormde het begin van de huidige situatie.”

Begin van de Opiumwet

Voordat cocaïne (en coca) in Nederland op lijst 1 van verboden middelen terechtkwam in de Opiumwet, werd het zo’n dertig jaar voor medische doeleinden gebruikt. Amsterdam had in 1900 zelfs een cocaïnefabriek. “Onder druk van de internationale verdragen werd cocaïne wereldwijd verboden”, aldus Nabben. Het doel was in eerste instantie om het genotsgebruik tegen te gaan. Maar vanaf 1961 werd ook het traditionele gebruik van het cocablad verboden, in het ‘Enkelvoudig Verdrag inzake verdovende middelen’, dat de vorige Internationale Opiumverdragen verving. De productie en smokkel van cocabladeren werd tegengegaan en daarmee kwamen cocaboeren en mensen die coca als traditioneel middel gebruikten plotseling in een illegale sector terecht.
“

Als het cocablad niet verboden zou zijn, zou het een soort superfood zijn geweest

Nabben en Nijmeijer leggen uit dat het cocablad eigenlijk heel gezond is. Nabben: “Als het niet verboden zou zijn, denk ik dat het een soort superfood was geweest.” Daarnaast is het te vervaardigen tot thee, geneesmiddel en zelfs tot bloem, om mee te bakken. Nijmeijer: “Vanwege het beleid lopen de landen waar coca groeit een lucratieve economische markt mis. Door de Opiumwet ligt er een stigma op de plant. Zo worden de oorspronkelijke bewoners van de productielanden niet alleen in moreel opzicht benadeeld, maar ook economisch, doordat ze coca niet legaal voor andere gebruiken kunnen verkopen en verhandelen.”

Drugsbestrijding

Na ruim honderd jaar heeft de Opiumwet niet het gewenste effect gehad. Zo is het gebruik toegenomen, net als de omvang van het aanbod. Toch blijven overheden voortbouwen op een verouderd gedachtegoed waarin drugs en de bijkomende criminaliteit tegen elke prijs bestreden moeten worden.
Daarnaast zou een verminderde vraag in Europa niet automatisch leiden tot minder aanbod. Nijmeijer legt uit dat West-Afrika een nieuwe doorvoerroute is en dat het drugsgebruik daar drastisch is toegenomen, terwijl de omgeving niet om de drugs heeft gevraagd. Daarnaast komt het voor dat producenten en handelaars gebruik afdwingen. Nijmeijer: “Vaak met geweld als middel en gezondheidsproblemen als gevolg. Het is een utopie en illusie om te denken dat alle drugs zijn uit te roeien.”

Nijmeijer stelt bovendien dat de war on drugs eerder een war on people is, omdat vooral mensen eronder lijden, in plaats van dat het effect heeft gehad op de vermindering van productie en gebruik.

Huidige politieke oplossingen

Portugal koos negentien jaar geleden voor een andere aanpak: het land ging in 2001 over tot het decriminaliseren van drugsgebruik. Als gevolg daarvan daalde het drugsgebruik drastisch, alsook de drugsdoden en verslaafden. Drugsgebruik is daar nu een sociaal, in plaats van een crimineel probleem, vertelt João Goulāo, het gezicht van het drugsbeleid, aan NRC. Ondanks de decriminalisering, wordt de drugs zelf met dezelfde blik benaderd: namelijk dat bestrijding het beste is. Maar het grote verschil is dat de gebruiker als patiënt in plaats van crimineel wordt gezien.

Zowel bij de Portugese aanpak als bij het Nederlandse zerotolerancebeleid blijft de overheid de oplossing voor een minder omvangrijke en minder criminele drugsindustrie bij de drugsgebruikers leggen.

Emotionele politiek

“

Er wordt te emotioneel gehandeld vanuit de politie en overheid, terwijl rationaliteit juist nodig is

Nabben: “Er wordt een moreel appél gedaan aan snuivers en slikkers. Zij zouden de misdaad in stand houden en met hun gebruik criminaliteit faciliteren. Maar ik zou het willen omdraaien: juist doordat alle drugs illegaal zijn gemaakt, is er een enorme illegale markt gecreëerd. Doordat overheden en internationale verdragen het niet toestaan om deze markt te reguleren, ontstaat een enorme criminele machine waar ze geen toezicht over hebben.”

Er wordt te emotioneel gehandeld vanuit de politie en overheid, terwijl rationaliteit juist nodig is, vindt Nijmeijer. Zo stelde GroenLinks afgelopen december in de Tweede Kamer voor om de partydrug xtc te legaliseren. Op die manier heeft de overheid meer regie en de gebruiker veiligere pillen. De overige partijen zagen dat echter anders: ‘Als we xtc gaan verkopen in het land dan zijn we echt wel ver heen. Xtc is een levensgevaarlijk product’, stelde CDA-leider Buma. Daarnaast beredeneerde hij dat drugs overal verboden zijn, waardoor het een verkeerde keuze is als Nederland daar een uitzondering op maakt. De partijen wachten liever tot andere landen het juiste voorbeeld geven.

Rationele oplossing

Nijmeijer en Nabben zijn het eens dat regulering de meest rationele oplossing is. Nabben: “Als je een middel reguleert heb je als overheid veel meer regie. Bijvoorbeeld over voorlichtingscampagnes, hoe je het verkoopt én je kunt ervoor zorgen dat de drugs netjes worden produceert. Dan hoeft de consument zich geen zorgen te maken dat er bloed aan zit.” Een voorbeeld van gereguleerde drugs zijn alcohol en tabak. Hoewel het gebruik ervan hoog is, brengen de gereguleerde drugs minder gevaar en geweld met zich mee. Dat illegalisering tot een criminele industrie leidt, bleek toen alcohol in de Verenigde Staten tussen 1920 en 1933 werd verboden. Er ontstond een illegaal en crimineel circuit, en zo’n 35.000 mensen overleden aan illegaal geproduceerde drank. In 1930 waren een miljoen mensen gearresteerd vanwege de overtreding van het drankverbod.

De war on drugs wil drugsverbruik de wereld uit helpen, maar dat is niet realistisch en blijkt zelfs verwoestend. Ook nu weer zit meer dan de helft van de gevangenen in de Verenigde Staten vast vanwege drugsgerelateerde zaken.

Andere visie

Drugsgebruik komt voor. De stigmatisering van ‘gebruikers’ die medeplichtig zijn aan een gewelddadige sector, baart Nabben zorgen: “We hebben het vaak over drugsgebruikers, maar uiteindelijk zijn het consumenten die wel eens psychoactieve middelen nuttigen. Het zijn vaak studenten en mensen met banen. De term ‘drugsgebruikers’ doet vermoeden dat ze niets anders doen. Terwijl het in feite maar een klein deel uitmaakt van hun leven.”

Daarnaast vertelt Nabben dat consumenten geen keuzevrijheid hebben. Bij kleding is er tenminste keuze tussen fair en fast fashion, en bij vlees tussen massaproductie of biologisch vlees van lokale boeren. Bij drugs is die keuze er niet. “Bewuste consumenten denken na hoe deze bedrukkende situatie anders kan, zoals bij het platform changing perspective.” Het platform wil bijdragen aan het publieke debat over drugs. Ook de Nederlandse site VOC (Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod) pleit voor een ander drugsbeleid. “Repressie is dure en contraproductieve symboolpolitiek”, aldus de website. Zo kost drugsbestrijding miljarden. Tot slot zet het TNI Drug Law Reform Project zich al ruim een decennia in voor een effectiever en humaner drugsbeleid in Latijns Amerika. Ze doen onderzoek en gaan in gesprek met de gebieden om de ontwikkelingen te onderzoeken.

Het is tijd voor een eerlijke discussie die is gebaseerd op onderzoek naar de effectiviteit van het huidige beleid, en alternatieve aanpakken. Zo kan een veilige en eerlijke drugsindustrie binnen bereik komen, voor maker én snuiver.

Laat de VN een lijn trekken in een wereld vol drugs

Fairtrade Coke legt eerlijke lijntjes

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons