Een psychose: waan of waardevol?

De psychose is voorbij, maar God is gebleven. “Ik zal niet ontkennen dat ik ziek was. Het voelde alsof er geesten in mijn lichaam zaten, ik voelde ze stromen zoals wanneer je hete thee doorslikt. Maar het was ook een spirituele transformatie. Praten met Christus doe ik nog steeds. Mijn omgeving moest daar erg aan wennen. Ik werkte eerder als wetenschapper, en nu ga ik ineens naar de kerk!”

“Laten we psychosen voor het gemak ‘ongewone ervaringen’ noemen, dat is wat neutraler”, zegt Ghane. “De diagnose ‘psychose’ is slechts een interpretatie. In sommige Afrikaanse culturen worden mensen met zulke ervaringen beschouwd als uitverkorenen [zie kader]. Hun ‘behandeling’ bestaat uit het leren verdragen en gebruiken van die gaven. Ze kunnen anderen raad geven door bijvoorbeeld te communiceren met voorouders en groeien zo uit tot een belangrijk figuur in hun gemeenschap. Hetzelfde komt voor in bijvoorbeeld Indonesië, Mongolië en Mexico, waar men het sjamanisme kent.”

Juist voor die zingeving was in de ggz weinig aandacht, ondervond May-May Meijer. “De meeste zorgverleners gaan niet in op de inhoud van de psychose. Spirituele ervaringen zien zij als onderdeel van de ziekte. Het draait om ‘normaal’ worden, terwijl er tijdens een psychose veel levensvragen opkomen. Als psychiaters laten merken dat ze mijn godsbeleving als een waan zien, dan voelt dat als een waardeoordeel over mij.”

Ook Dawit* (33) deed belangrijke inzichten op tijdens zijn psychose. “Op mijn vierde kwam ik met mijn ouders uit Ethiopië naar Nederland. Tijdens mijn psychose hoorde ik een stem die me verweet dat ik als kind altijd met de blonde kindjes wilde spelen. In mijn wanen vond ik mezelf een white supremacist, een soort oppernazi. Ik schaamde me: mijn ‘ware aard’ was ontdekt. Ik zag maar één uitweg: een einde aan mijn bestaan maken.” Zijn suïcidepoging mislukte en hij werd wakker in een psychiatrische kliniek.

Ook bij Dawit gingen de zorgverleners niet in op de inhoud van zijn psychose. “Pas na twee jaar durfde ik te benoemen dat mijn wanen misschien betekenis hadden. Dat heeft erg bijgedragen aan mijn herstel. Natuurlijk was ik geen white supremacist, maar ik had wél geprobeerd iemand te zijn die ik niet was. Nu heb ik meer inzicht in mijn identiteit en meer vrede met mezelf.” Dawit is nu psychosevrij en gebruikt ook geen medicatie meer.

Uit onderzoek blijkt dat eerste en tweede-generatiemigranten van niet-westerse afkomst in Nederland een grotere kans hebben op de diagnose schizofrenie dan Nederlanders zonder migratieachtergrond. Een van de verklaringen is dat zij vaker niet goed begrepen worden. “Sommige patiënten geloven bijvoorbeeld dat ze last hebben van een boos oog; iemand heeft ze schade berokkend door met een jaloerse blik naar ze te kijken”, vertelt psycholoog Ghane. “Dat kan binnen hun culturele context een heel gewone verklaring zijn.” Zowel Ghane als Braakman benadrukken dat zelfs in de DSM, de ‘psychiatriebijbel’ die de standaard voor diagnostiek voorschrijft, staat dat een stoornis pas een stoornis is als iemand afwijkt binnen de culturele groep waartoe hij behoort.

De gevolgen van zo’n behandeling zijn niet altijd heilzaam, ondervond Hafiza William (52). “Rond m’n 28e raakte ik steeds meer in verwarring, ik leefde in een droomwereld waar ik niet uitkwam. Mijn vader stuurde me naar een kennis. Hij noemde zich imam, maar was niet gediplomeerd. In de Surinaamse islamitische samenleving menen ze dat je van je djinn – een kwade geest die bezit van je heeft genomen – af kan komen als je met een imam praat. Maar die man zei dat ik een slechte moslim was, het was een straf van God. Surinamers wilden daarna niet meer met me praten, ik voelde me eenzaam en geïsoleerd. Mijn moeder bleef liefdevol en raadde me uiteindelijk aan naar een dokter te gaan.”

Tekst gaat verder onder de foto.

Wat iemands kijk op de buitengewone ervaring ook is, goede hulp komt eigenlijk op hetzelfde neer, zegt psycholoog Ghane. “Het uitgangspunt is de interpretatie van de patiënt zelf. Komt iemand bij mij vanwege een geest? Goed, dan gaan we daarmee aan de slag. Hoe kunnen we jou versterken zodat je de kwade aanvallen van die geest beter aankunt?” Braakman: “Wij psychiaters denken vaak dat we precies weten wat realiteit is. Een beetje bescheidenheid zou ons goed doen.”

*Om privacyredenen is de naam van Dawit gefingeerd.

Een langere versie van dit artikel verscheen in maart 2022 in OneWorld Magazine.