Afro-Amerikaanse begrafenistraditie sterft uit

In een baptisten-megakerk in het centrum van Detroit werd vorige maand Aretha Franklin, de Queen of Soul, ten grave gedragen. De homegoing, zoals de Afro-Amerikaanse christelijke begrafenistraditie wordt genoemd die het ‘naar huis gaan’ van de overledene markeert, duurde acht uur en was van begin tot eind live te volgen op YouTube-kanalen van verschillende kranten. Op Twitter en Instagram was de hashtag #ArethaHomegoing trending.

De processiestoet naar de kerk werd begeleid door honderd roze Cadillacs. Het lichaam van de ster lag opgebaard in een open kist. Haar gouden jurk en Louboutin-schoenen met rode zolen voegden extra cachet toe aan het prestigieuze gehalte van de dag. De ene na de andere vooraanstaande muzikant, politicus en religieuze leider bracht met wisselend succes hommage aan de overleden soulzangeres.

Homegoings zijn indrukwekkende aangelegenheden voor wie er nog nooit een ervaren heeft. Het hoge niveau van pracht en praal is een integraal deel van de traditionele Afro-Amerikaanse begrafenistraditie, en heeft een specifieke functie. Het is namelijk meer dan een begrafenis zoals wij die kennen: homegoings zijn een overvloedige en royale viering van het leven. In de dood worden zwarte Amerikaanse lichamen geëerd op een manier die in het leven vaak niet gebeurt. Zwarte lichamen zijn in de geschiedenis van de Verenigde Staten, en tot op de dag van vandaag, in constant gevaar. Van lynchpartijen tot wapengeweld. Vandaar het glamourgehalte, de versierde kisten en bloemenarrangementen, de muziek, de speeches en de lange duur van de homegoing, om deze kwetsbare lichamen naar huis, naar hun God, te brengen.   

De huidige homegoings vonden hun oorsprong in de Amerikaanse Burgeroorlog en de segregatiepolitiek die daarop volgde. Door de vele lichamen van gesneuvelde soldaten professionaliseerde de functie van begrafenisondernemer in rap tempo, want plots waren er in korte tijd heel veel lichamen te begraven. Dankzij de Jim Crow-wet, die zwart en wit juridisch segregeerde, waren het enkel zwarte begrafenisondernemers die zwarte mensen wilden begraven. Net zoals bij zo veel andere culturele aspecten in de VS creëerden zwarte Amerikanen een parallelle cultuur rondom de dood.

Het legde zwarte begrafenisondernemers geen windeieren. In de jaren vijftig verdienden zij zoveel geld dat veel van hen prominente functies in zwarte gemeenschappen begonnen te vervullen. Maar de zwarte begrafenisondernemers speelden ook binnen de burgerrechtenbeweging een grote rol. Zij waren het die de lichamen na lynchpartijen, na het geweld kwamen halen. Zij reden de leiders van de beweging incognito rond in hun lijkwagens. Hun geld vulde de fondsen van de burgerrechtenbeweging aan wanneer er middelen nodig waren om iemand uit de gevangenis te krijgen. Kritiek op hun kostprijs was volgens de begrafenisondernemers onrechtvaardig, zo is te lezen in het Amerikaanse tijdschrift the Atlantic: “Niemand kan ons vertellen dat we geen rijkelijke begrafenissen mogen hebben. Wij zijn degenen die kwamen toen de lynchpartijen plaatsvonden en wij raapten de lichamen van de grond. We hebben dit soort begrafenissen omdat dat onze traditie is, het is onze manier om onze mensen te eren.”

In de voorbije jaren heeft de begrafenisindustrie in het Westen heel wat klappen te verwerken had, waardoor homegoings nu met uitsterven bedreigd worden. Niet alleen overlijden mensen in de westerse wereld steeds later, ook kiezen de personen die achterblijven na de dood van een geliefde steeds vaker voor goedkopere begrafenissen. Het aantal crematies neemt toe ten opzichte van het aantal begrafenissen in de grond en een meerdaagse wake zit er veelal niet meer in. Het lijkt erop dat we in het Westen steeds meer afstand willen nemen van de dood. In de vorige eeuw was een begrafenis de verantwoordelijkheid van de gemeenschap, maar vandaag de dag willen we niet meer dezelfde hoeveelheid geld, tijd en moeite steken in het herdenken van onze doden. Om die verandering op te vangen begonnen begrafenisondernemers hun zaken te verschuiven van kwaliteit naar kwantiteit. Het familiebedrijf werd vaak overgenomen door grote corporaties.

In zo’n context kan een traag, rijkelijk aangekleed ritueel zoals de homegoing geen stand houden. Daar komt nog bij dat de financiële kloof tussen Afro-Amerikanen en witte Amerikanen alleen maar groter wordt. Het is nog steeds moeilijk om als zwarte Amerikaan een lening of investering te krijgen. En daarmee lijkt de toekomst van de homegoing alles behalve zeker.

De rouwende toeschouwers van de homegoing van Aretha Franklin vorige maand zullen er niet veel van gemerkt hebben. In de kerk waar in 2005 Rosa Parks nog werd begraven, werd er in stijl afscheid genomen van een icoon. De ‘viering van zwarte cultuur’ die haar begrafenis is geworden heeft een bittere nasmaak als je bedenkt dat deze traditie aan het uitsterven is. In het Westen heeft onze afstand tot de dood ertoe geleid dat we niet meer dezelfde moeite – financiële of fysieke – willen steken in het begraven van onze doden. De begrafenisindustrie heeft zich daaraan aangepast. Voor een vervolgde gemeenschap zoals de Afro-Amerikaanse kan dat betekenen dat ‘naar huis gaan’ binnenkort niet meer zal zijn dan de reguliere veertig minuten dienst en koffie en droge cake.