In de vroege uren van vrijdag 31 juli zat Merry Utami met kloppend hart in haar cel. Ieder moment konden de soldaten komen die haar samen met dertien mede terdoodveroordeelden naar de plek van de executie zouden brengen. Veertien grafkisten en ambulances stonden al klaar. Buiten gierde de storm rond de oude gevangenis uit de Hollandse koloniale tijd. In de regen en het donker verdwenen 'slechts' vier gevangenen die nacht. De rest, waaronder Merry, werd in deze ronde op het allerlaatste moment gespaard. Waarom weet haar advocaat niet. De openbare aanklager mompelde dat de juridische dossiers nog niet geheel compleet zouden zijn.
Ooit had ik de kans Merry te interviewen toen ze nog in de vrouwengevangenis in Tangerang zat, samen met vijf vrouwen, die net zoals zij allemaal als drugskoerier waren opgepakt. De gevangenisdirectrice Amalia had medelijden met ze en liet me daarom bij hoge uitzondering toe. Volgens haar zijn de meeste vrouwen er ingeluisd. Ze komen uit arme gezinnen, hebben nauwelijks opleiding, zitten diep in de schulden en laten zich gemakkelijk van alles wijsmaken. ‘Dat betekent niet dat ze gestraft dienen te worden’, vertelde Amalia. De doodstraf gaat haar ver.
Merry houdt vol niets te weten van de heroine in haar tas. Ze was net gescheiden van een man die haar jarenlang lichamelijk mishandelde, haar als dienstbode naar Taiwan stuurde en haar zuurverdiende geld opmaakte. In Jakarta liep ze een nieuwe man tegen het lijf. ‘Ik was straalverliefd op hem. Hij nam me zelfs mee op vakantie naar Nepal. Maar hij vertrok eerder onder het mom dat zijn baas in Jakarta hem nodig had. Ik hoefde niet mee. Een paar dagen voordat ik terugkeerde naar Indonesië belde hij me op met het verzoek zijn tas mee te nemen die hij had achtergelaten.' Op het vliegveld werd ze met ruim 1 kilo heroïne opgepakt.
Indonesië wil al jaren van het drugsprobleem af. President Joko Widodo gelooft in de harde aanpak. Hij beweert dat 50 mensen per dag overlijden aan een overdosis. Maar hoeveel Indonesiërs sterven aan longkanker? De archipel telt het hoogst aantal nicotineverslaafden van de wereld. De belasting op sigaretten brengt geld in de staatskas.
Feit is dat de drugskoeriers het hardst worden gestraft. De maffia loopt vrij rond en handelt zelfs met cipiers in de gevangenis in verdovende middelen. ‘Als je niet verslaafd bent, word je het hier wel. Drugs is in de gevangenis het goedkoopst’, weten gevangenen in de penitiare inrichting van Bogor mij te vertellen, waar eveneens het merendeel wegens handel in drugs vastzit.
Rani Adriani verscheen vorig jaar als een van de eerste zes terdoodveroordeelde vrouwen voor het vuurpeleton. Ze keek de soldaten tot ze zwaar gewond neerviel recht in hun ogen. De 38-jarige vrouw stierf na zes minuten. ‘Een gruwelijke dood’, aldus directeur Ricky Gunawan van het rechtsbijstand centrum LBH.
De laatste dagen brengen de terdoodveroordeelden geïsoleerd en alleen in een cel door. De enige die ze dan nog mag bezoeken is een geestelijke. Rond middernacht halen soldaten de drugskoeriers uit hun cel. Na een sluiptocht door de jungle worden ze op een veld met schijnwerpers op hun gezicht opgesteld. Op het witte kleed dat ze dragen staat een zwart kruis getekend op de plek van hun hart. Ze kunnen kiezen staand of zittend te worden doodgeschoten. Van Rani mochten soldaten haar armen en haar benen niet samenbinden. Ze wilde ook geen muts over haar hoofd. Volgens de priester was deze sterke vrouw er ‘klaar’ voor.
Ik interviewde Rani eveneens in de vrouwengevangenis van Tangerang. Begin 2000 arresteerde de politie haar samen met haar nicht Meirika Franola op de parkeerplaats van het internationale vliegveld buiten Jakarta. Ze hadden 3,6 kilogram heroïne bij zich. Meirika was getrouwd met een Nigeriaan, een bekende drugsdealer. Zij luisde Rani er in.
Zij kreeg aanvankelijk levenslang. Maar werd in hoger beroep tot de doodstraf veroordeeld. Met trillende lip vertelde Rani dat ze geld nodig had voor haar ouders. De bank waar het spaargeld van haar ouders stond ging failliet, waardoor ze de lening van hun huis niet meer konden afbetalen. Meirika's echtgenoot wilde haar wel uit de brand helpen als ze een pakketje heroïne naar Londen bracht. Meirika overhandigde Rani op de parkeerplaats de drugs. De politie betrapte het stel. Buiten Jakarta in Sukabumi ligt Rani naast haar moeder in alle stilte begraven. Het was haar laatste wens.
Binnenkort wordt er een nieuwe datum geprikt voor de executies van de overige tien gevangenen. President Widodo blijft volhouden dat de doodstraf werkelijk een einde maakt aan het drugsprobleem in Indonesië. Merry Utama wacht na dertien jaar niet meer op een wonder.
