Deze activisten maken van Pride weer een protest

‘No one is free until everyone is free’, klinkt het zaterdag 20 juli luid in het ‘Palestina-blok’ tijdens de Pride Walk in Amsterdam, waar veel keffiyehs en Palestijnse vlaggen te zien zijn. Een persoon die ondanks de snikhete zomerdag een balaclava draagt, houdt een bord omhoog: ‘Gays Against Genocide’. Op de vraag waarom die hier vandaag is, noemt die een bekende kreet: “Pride is een protest.”

Die leus is terug te voeren naar de bekende New Yorkse Stonewall-opstand in 1969, waarbij lhbti+’ers zich verzetten tegen politiegeweld na de ontruiming van de ‘homobar’ Stonewall Inn. Pride begon als herdenking van deze opstand. Zeven jaar na Stonewall vonden in Nederland de eerste Pride-demonstraties plaats in verschillende steden in het land onder de noemer ‘Roze Zaterdag’.

Maar dat Pride van origine een protest is, daarvan is niet iedereen zich bewust. Volgens veel queer activisten is Pride in Nederland weggedreven van waar het over zou moeten gaan. Vier activisten in Utrecht, Amsterdam en Leiden vertellen over hun strijd om van Pride weer een protest te maken.

Andre Damian (28) en Sharmila Vooren (21): ‘Wij voelen ons door Utrecht Pride gebruikt als ‘leuke diverse gezichten’’

Andre Damian, binnen de ballroom-scene1 ook wel bekend als Andre Gabbana, richtte in 2020 de Utrecht Ballroom Scene op: een community die vooral queer en trans personen van kleur centraal stelt, waarin onder andere balls en lessen in ‘voguing’ worden georganiseerd. Afgelopen juni voer hij samen met Sharmila Vooren (binnen ballroom ook wel bekend als Sharmila Gabbana) voor het eerst mee met de Utrecht Canal Pride. En nog wel in de allereerste boot.

Damian: “Hoewel we eerst twijfelden of we mee wilden doen, omdat er boten meevoeren van organisaties waar wij niet achter staan, zoals de politie en Disney, wilden we toch meedoen om een statement te maken. We zwaaiden met een Palestijnse vlag en droegen een bord met de tekst: ‘No pride in genocide’.” Maar tijdens de tocht ging het mis, vertelt Vooren: “We kregen een bericht van Utrecht Pride: we moesten de vlag en het bord van de boot verwijderen. Op de vraag waarom kregen we geen antwoord, enkel dat het werd verzocht door de veiligheidscoördinator.”

Dat was slikken, zegt Damian. “Gezien onze kwetsbare en gemarginaliseerde positie binnen de queer gemeenschap besloten wij aan het verzoek gehoor te geven, om commotie of ingrijpen te voorkomen.” De organisatie van Utrecht Canal Pride beloofde Utrecht Ballroom Scene een gesprek, maar er volgde een radiostilte. Na twee weken brachten Damian en Vooren zelf een statement uit, waarna er wel een gesprek volgde met Utrecht Pride-voorzitter Robert Kalff. Die liet weten dat organisatie vond dat de pro-Palestina-boodschap niet over Pride of queeremancipatie ging.

Damian is het daar niet mee eens: “Alle vormen van onderdrukking zijn met elkaar verbonden, en ons statement was een expliciet statement tegen pinkwashing2 in Israël.” Vooren vult aan: “Pride is inherent politiek.” Gevraagd om een reactie laat een woordvoerder van Utrecht Pride aan OneWorld weten: ‘We verwachten dat deelnemers de focus op queer emancipatie behouden. Een statement tegen pinkwashing hoort zeker thuis op een pride maar de oorlog staat daar los van wat ons betreft. Daar mag je van mening over verschillen.’

Damian houdt een wrange nasmaak aan de dag over. “Wij zijn vooruitgeschoven als het paradepaardje van de Utrecht Canal Pride, als ‘leuke diverse gezichten’. We voelen ons geëxploiteerd.” Op de aftermovie die de organisatie achteraf verspreidde, staat Damian als ‘covergirl’. “Ik heb het gevoel dat we een marketingtool zijn voor Pride, terwijl we gecensureerd werden. De leus ‘Pride is a protest’ is vaak erg leeg. Het gaat over je uitspreken voor dingen die soms controversieel zijn, zodat je aan de juiste kant van de geschiedenis staat.”

Artikel gaat verder onder de foto.

Vooren benadrukt: “Wij vinden het juist zo belangrijk dat wij niet alleen worden gezien door onze flashiness en voguing. Alles wat wij doen binnen ballroom is verzet. En die geschiedenis nemen wij ook mee in ons activisme.” Volgend jaar zal Utrecht Ballroom Scene niet meer meevaren, maar verslagen voelen Damian en Vooren zich niet, benadrukken ze. “Ons statement heeft op deze manier hoe dan ook de aandacht gekregen.”

Joke Kaviaar (60): ‘Queer strijd gaat niet over trots zijn op hoe tolerant je land is’

Joke Kaviaar (60) is al vier decennia een bekend gezicht binnen het links-radicaal activisme en was mede-initiator van het Palestina-blok bij de Pride Walk op 20 juli in Amsterdam. Kaviaar is een uitgesproken intersectionele activist. “Ik ben met alle onderwerpen door elkaar en tegelijk bezig: van antifascisme tot dierenrechten, omdat ik vind dat alles met elkaar verbonden is.”

Voor Kaviaar betekent trots zijn op hun queer-zijn niets zolang andere mensen die vrijheid niet hebben, vertelt hen. “Als ik zeg dat ik trots ben op mijn queer-zijn, betekent dat ook dat solidariteit heel belangrijk is. In dit geval solidariteit met de Palestijnen, en dat je daar actief voor strijdt. Want alleen zeggen ‘Ik ben wie ik ben’ is niet genoeg. Het gaat erom dat je ook iets doet met je trots.”

Aanleiding van het Palestina-blok was de terugtrekking van Queer Amsterdam uit de Pride Walk-organisatie. Queer Amsterdam had gezegd dat Israëlische vlaggen op de Walk ‘not allowed’ waren, waarna landelijk commotie was ontstaan. In de nasleep daarvan haalde de gemeente ook posters van Queer Amsterdam weg, omdat daarop naast het gemeentelogo een keffiyeh te zien was: een politieke uiting, vond de gemeente. Via Instagram en andere kanalen riepen activisten zoals Kaviaar op tot het Palestina-blok, waar zich uiteindelijk zo’n honderd mensen bij aansloten.

“Met Israëlische vlaggen zou men Pride misbruiken om een genocide te promoten”, legt Kaviaar uit, die tijdens de Pride Walk zoals altijd een pet draagt met buttons van zowel de antifascistische strijd als van de inclusieve Pride-vlag. Dat het weren van de Israëlische vlag antisemitisch zou zijn, daar wil hen niets van weten. “Het antisemitismestempel wordt op mij en andere antigenocide-activisten gedrukt om ons de mond te snoeren. Dat is gevaarlijk, want zo verliest de term betekenis. Het gaat dan niet meer over het werkelijke antisemitisme in de wereld.” Tijdens de Walk op 20 juli staat een aantal mensen langs de kant met een Israëlische vlag, vastgeknoopt aan een regenboogvlag. “Jammer”, zegt Kaviaar, “want die zionistische vlaggen kon ik daarom niet afpakken en in de gracht gooien.”

Queer strijd gaat volgens Kaviaar niet over trots zijn op hoe ‘tolerant’ je land is. Integendeel. “Het gaat ook over transrechten, waar we in Nederland nog enorm veel strijd voor moeten voeren.” In 2022 lukte het queer activisten bijvoorbeeld met veel moeite om de extreemrechts-conservatieve organisatie Roze Leeuw (vooral bekend van transfobe opvattingen) van de Pride Walk in Amsterdam te weren. “We moesten veel druk op de organisatie zetten voor ze om waren.”

Coco (28): ‘De Leiden Pride was helemaal geen succes, de politie sloeg queer mensen in elkaar’

Op zaterdag 2 september 2023 vond ‘de eerste editie van Pride Leiden’ schreef NOS. “De eerste commerciële Pride”, verbetert Coco* die kop. “Want in Leiden vond al in 1983 een Roze Zaterdag plaats, en in 2021 de Queer Pride March. Deze twee eerdere protesten worden door de organisatie volledig uit de geschiedenis gewist, en media namen het massaal over.”

2 september 2023 werd voor Coco en zo’n dertig andere activisten die tijdens de Leidse Pride wilden protesteren een traumatiserende dag. Die begon met een eigen tegendemonstratie bij de Openbare Bibliotheek, waar een groep extreemrechtse activisten tegen een voorleesochtend door drag queens protesteerde. “Daar werkte de politie ons protest al tegen”, zegt Coco, maar bij de Catharinabrug, waar de botenparade langs zou trekken, ging het echt mis.

Coco en de andere activisten vonden de Leidse Pride te commercieel. “Puur een feestje, georganiseerd door bedrijven en hoteleigenaren. Wij wilden protesteren tegen dit regenboogkapitalisme. Want natuurlijk is het goed om queer joy te vieren, maar er is nog steeds ook heel veel om voor te strijden.” De bedoeling was om een spandoek van de brug te laten hangen met de tekst: ‘Kleurrijk niet stinkrijk. Rainbow Capitalism Doesn’t Float My Boat’.

Maar nog voor die uitgerold kon worden, doken agenten op de groep. “We werden van de brug geslagen en in een geïmproviseerd ‘vak’ gezet, meters weg van de gracht. Veel mensen kregen harde klappen tijdens de verplaatsing, ik ook. In het vak hadden we geen bewegingsvrijheid en alle vormen van protest werden de kop ingedrukt. De politie arresteerde twee mensen, met veel fysiek geweld. We waren omsingeld tot alle bootjes voorbij waren.” Een derde protest dat die dag gepland stond, voor de heropening van de in 2017 gesloten genderpoli aan het Leidse UMC, ging niet meer door. “Iedereen was te verslagen.”

Volgens de gemeente Leiden heeft de politie die dag juist gehandeld. De organisatie van Leiden Pride bestempelde het evenement als een groot succes en kreeg er zelfs een ondernemersaward voor. Daar kan Coco met hun pet niet bij: “Dit staat in zo’n schril contrast met onze ervaringen van die dag. Deze Pride was allesbehalve een succes: queer mensen zijn in elkaar geslagen. Het is typisch kapitalisme om een strijd over te nemen en dan apolitiek te maken, terwijl Pride altijd politiek is geweest. Pride is geen onderneming.”

Artikel gaat verder onder de foto.

Behalve het politiegeweld doet ook de geringe media-aandacht voor hun kant van het verhaal Coco pijn. Alleen de website Doorbraak.eu nam de tijd om uit te zoeken wat er is gebeurd en daar iets over te publiceren. Het Leidse politieke theater De Generator ‘heroverde’ de Catharinabrug afgelopen juni met het straatoptreden (Don’t) Hit Me Leiden One More Time. De banner die de politie in 2023 afpakte, werd opnieuw gemaakt en hing nu strijdvaardig aan de brug.

Ook Coco blijft strijdvaardig: “De grondslag van Pride is Stonewall, een protest van voornamelijk zwarte trans vrouwen tegen de politie die een queer space binnendrong. Er is nog steeds niet genoeg besef over de strijd die nodig was om lhbti+-acceptatie en -rechten te verkrijgen. Alles wat tot nu toe is bereikt, is door strijd, is door protest.”

* Om privacyredenen is Coco’s achternaam niet in dit artikel opgenomen. Hun naam is bij de redactie bekend.