Deze docent demonstreerde als student in Iran: ‘Maar de huidige protesten zijn anders’

Als studente in Iran nam ik deel aan meerdere betogingen. Later raakte ik ook betrokken bij de Groene Beweging van 2009, na de omstreden herverkiezing van Mahmoud Ahmadinejad. De grimmige sfeer in de straten van Teheran herinner ik me nog goed. Ik denk niet dat ik ooit een vergelijkbare angst heb ervaren.

Vlak na de revolutie van 1979 protesteerden vrouwen al tegen het verplichte dragen van de hidjab. In de jaren tachtig maakte het regime zich, net als nu, schuldig aan de grootschalige executies van politieke gevangenen. In de decennia daarna volgden af en aan nieuwe protestgolven, zoals de campagne My Stealthy Freedom in 2014 (tegen het verplicht dragen van de hidjab) en het vervolg daarop: de campagne White Wednesdays. Daarbij droegen vrouwen elke woensdag een (meestal) witte hoofddoek.

Het regime legde toen voor het eerst het internet volledig plat. De Iraniërs raakten zo niet alleen van elkaar afgesloten, maar ook van de buitenwereld. Maar ondanks het geweld van de veiligheidstroepen gingen de protesten ook in 2021 sporadisch door. En na de moord op Zhina zouden ze in alle hevigheid losbarsten.

Vier weken na het begin van de betogingen scandeerden de studenten aan de Amirkabir Universiteit: ‘We hebben geen schrik meer voor de machinegeweren, tanks en kanonnen. Vertel aan onze moeder dat ze geen dochter meer heeft.’ De slogan toont aan dat jonge demonstranten liever sterven dan dat ze de status quo aanvaarden. De frustratie en hopeloosheid hebben een kookpunt bereikt. De Iraniërs lijken te beseffen dat ze niet meer moeten rekenen op geleidelijke hervormingen. Verandering begint bij een volledige machtswissel in Iran.

De huidige protesten zijn ook anders door hun omvang en geografische spreiding. Het beeld van Zhina zorgde voor eenheid onder Iraniërs van alle leeftijden, geslachten, etnische groepen en religies. Zhina groeide in het hele land uit tot een feministisch symbool dat mensen, ondanks hun onderlinge verschillen, verenigt voor een gemeenschappelijk en revolutionair doel.

Wat deze nieuwe generatie ten slotte ook anders maakt, is haar relatie met de wereld. Dit zijn jonge digital natives, ze zijn voortdurend verbonden met het internet en hebben toegang tot wereldwijde informatie, ondanks de pogingen het regime om het internet te blokkeren. In mijn jeugd was dat anders.

Overigens is het even absurd om de belangrijke strijd van Iraanse vrouwen tegen de verplichte sluier te ondermijnen met de bewering dat de sancties of de economische malaise de protesten uitlokken. Zeker, dat heeft de frustratie van de mensen aangewakkerd; die zaken hangen samen. Maar het langdurige activisme van vrouwen en de dood van Zhina vormen vanaf dag één de kern van het aanhoudende protest.

Tegenwoordig gebruiken vrouwen hun haar als wapen om meer vrijheid te eisen. De verplichte sluier is zo fundamenteel voor de identiteit van het Iraanse regime dat er geen manier is om die af te schaffen, zonder dat het hele systeem instort.

Het antwoord daarop is duidelijk: ja. Uiteraard, niet iedereen sluit zich bij de protesten aan. Wie de beelden zag van de neergeschoten betogers kan zich voorstellen waarom sommige mensen voorzichtig blijven. De troepen van het regime gebruiken steeds meer geweld om de protesten neer te slaan.

Ondanks de gewelddadige repressie gaan de betogingen onverminderd voort. Daarnaast zijn er in de openbare ruimte straatkunst en graffiti aangebracht, waaronder afbeeldingen van vrouwen die de afgelopen weken zijn gedood. En ook online woedt het protest. Daarbij speelt de Iraanse diaspora een belangrijke rol.

Wat de toekomst zal brengen is moeilijk te voorspellen. Maar ook al is het misschien niet vandaag of morgen, de ineenstorting van het systeem komt dichterbij. Die hoop blijft het machtigste wapen van de Iraniërs.