Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Ze heeft het verhaal al vaak verteld, maar je hoort in haar stem dat het moeite kost om het met droge ogen te vertellen. Het is november 2019 en de Iraanse Bita (achternaam bij de redactie bekend) vertelt aan de telefoon hoe ze acht jaar lang werd mishandeld door haar man. Naast fysieke mishandelingen, waren de psychologische gevolgen voor Bita groot. Ze mocht van haar man niet werken en mocht geen vrienden en familie zien. Ze raakte zo totaal van hem afhankelijk. Van de energieke, zelfstandige vrouw die ze was toen ze haar man ontmoette is na acht jaar huwelijk niets meer over. “Ik dacht dat ik van hem hield, maar ik was bang voor hem.”
“
In Iran is huiselijk geweld geen gegronde reden om een echtscheiding aan te vragen
Inmiddels is ze uit de relatie ontsnapt en probeert ze haar verhaal met andere vrouwen te delen, om hun te laten zien dat er een uitweg is. Want hoewel een exact cijfer van jaarlijkse slachtoffers ontbreekt, is Bita beslist niet de enige Iraanse vrouw die vastzit in een gewelddadig huwelijk. Het laatste
grootschalige onderzoek werd in 2003 gedaan. Daaruit bleek dat twee derde van de getrouwde vrouwen in Iran al in het eerste jaar van haar huwelijk slachtoffer werd van huiselijk geweld. Sindsdien zijn de cijfers niet geüpdatet, en de Iraanse regering stelt dat huiselijk geweld geen groot probleem is in het land. Die ontkenning, en het ontbreken van wetgeving, zorgt ervoor dat vrouwen niet makkelijk praten over huiselijk geweld, dat volgens mensenrechtenorganisaties
zeker nog niet is uitgebannen.
Iran kent geen blijf-van-mijn-lijfhuizen, waar vrouwen uit gewelddadige relaties hun toevlucht kunnen zoeken. Ook kunnen ze hun echtgenoot niet aanklagen en is huiselijk geweld geen gegronde reden om een echtscheiding aan te vragen. Terwijl een man een echtscheiding kan aanvragen zonder dat hij daar überhaupt een reden voor hoeft te geven. Bita heeft ‘geluk’: na acht jaar in een gewelddadig huwelijk te hebben gezeten, krijgt zij van haar man toestemming voor een echtscheiding.
Mannen krijgen te veel macht
“
In de Iraanse wet mag een man bepalen of zijn vrouw mag werken of mag reizen
“Als vrouw geef je met het huwelijk je vrijheid weg”, zegt de Iraanse documentairemaker Parisa (niet haar echte naam). Ze merkte dat zelf ook, toen ze wilde scheiden van haar man, zonder ‘geldige reden’. Een geldige reden voor de Iraanse wet is bijvoorbeeld drugsverslaving of het ontbreken van seksuele prestaties, waardoor kinderen uitblijven. Parisa kon geen van deze redenen geven; zij had simpelweg genoeg van haar huwelijk, dat haar niet gelukkig maakte. Ook zij kon uiteindelijk alleen scheiden omdat haar man akkoord ging en de scheiding aanvroeg.
Voor de Iraanse wet heeft een man bepaalde zeggenschap over zijn vrouw, vertelt Parisa. Hij bepaalt bijvoorbeeld of zij mag werken of naar het buitenland mag reizen. “Dat vind ik ook een vorm van geweld. En natuurlijk: niet elke man is slecht, maar mannen krijgen wel te veel macht. Ook voor mannen met goede intenties kan dat verleidelijk zijn.” Ze geeft het voorbeeld van een werkende vrouw: “Stel dat je voor je werk naar het buitenland moet – je krijgt voor je carrière een enorme kans –, dan kan je man zomaar zeggen: ‘Je mag niet gaan.’ Dan kun je als vrouw geen klacht indienen, want wat hij doet is niet illegaal.” Zelfs de beste mannen zullen die macht volgens Parisa gebruiken als ze zich in het nauw gedreven voelen, door bijvoorbeeld jaloezie. “Mannen krijgen handvatten aangereikt voor onderdrukking.”
Scheiden zonder ‘geldige’ reden
Daarom moet er volgens Bita en Parisa iets veranderen. Het is tijd voor een nieuwe wet, waarin vrouwen die het slachtoffer worden van huiselijk geweld wél beschermd worden, en van hun man mogen scheiden, ook zonder ‘geldige’ reden. En niet alleen Bita en Parisa komen tot die conclusie, zij worden gesteund door vrouwelijke activisten in Teheran. Om veiligheidsredenen spreken de vrouwen niet als individu met de pers, maar alleen als collectief onder de naam ‘Samen tegen huiselijk geweld’. De vrouwen kwamen voor het eerst
in actie toen de regering in
2008 het idee kreeg een wet in te voeren die het voor mannen mogelijk zou maken een tweede vrouw te nemen zonder toestemming van de eerste. De vrouwen verenigden zich en slaagden erin om die wet tegen te houden. In 2016 verenigden ze zich opnieuw, toen om zich uit te spreken tegen huiselijk geweld. Parisa volgt de groep momenteel voor een nieuwe documentaire.
Een nieuwe wet voorstellen is natuurlijk iets anders dan een wet tégenhouden. Daarom verzamelen de activisten een groep advocaten om zich heen. Al twee jaar lang schrijven ze aan een wettekst. “Wat erin staat is eigenlijk heel basaal”, vertelt Parisa: “Vrouwen moeten een scheiding kunnen aanvragen, zonder ‘geldige’ reden, de politie moet hen serieus nemen als ze slachtoffer worden van huiselijk geweld en er moeten veilige plekken komen waar ze naartoe kunnen.”
Geen water bij de wijn
In Iran volgt een wetsvoorstel min of meer dezelfde weg als in Nederland. Een parlementslid kan de nieuwe wet voorstellen, waarna er in het parlement over wordt gestemd. Bij een meerderheid kan de wet worden aangenomen. Maar Iran heeft niet alleen een democratische regering – alle parlementsleden en de president zijn door het volk gekozen – maar ook een theocratische regering. De opperste leider daarvan is de machtigste persoon in Iran. Sinds 1989 is dat Ali Khamenei. Als Khamenei het ergens niet mee eens is, kan hij een veto uitspreken en gaat het niet door. Bovendien moet alle wetgeving langs de zogenaamde Raad van Hoeders, een raad van islamitische geleerden die de ideeën voor nieuwe wetten toetst aan de Koran. Zij keuren bovendien alle kandidaten die deel willen nemen aan verkiezingen. Dat doen zij achter gesloten deuren en wederom met de Koran in de hand.
“
De wet iets minder dwingend maken? Dat willen de activisten niet
Dit systeem betekent dat je voor een nieuwe wet een parlementslid zult moeten vinden die het ziet zitten om jouw wet in het parlement voor te stellen. Dat telt momenteel 290 leden, van wie slechts twaalf vrouw zijn. Zij vormen binnen het parlement de ‘vrouwendelegatie’, die verantwoordelijk is voor alle wetten die met vrouwen te maken hebben in het land. Een van hen, Tayebeh Siavoshi, durft het in 2018 aan om de wet mee te nemen naar het parlement.
Vol goede moed geven de vrouwen de nieuwe wet mee aan Tayebeh Siavoshi. “Ze raadde wel aan om wat aanpassingen te maken”, zegt Parisa, “die de wet iets minder dwingend zouden maken.” Maar dat willen de activisten niet. Ze willen nu geen water bij de wijn doen. En dus ligt hun lot in Siavoshi’s handen.
Vrouwenrechten komen op de laatste plaats
In de twee jaar nadat Siavoshi de wet in ontvangst heeft genomen blijft het stil. In de rest van Iran neemt ondertussen het kabaal toe: door de hoge benzineprijzen ontstaan in november vorig jaar hevige rellen in het land. Mensen gaan de straat op om te protesteren tegen het beleid van de regering. De Verenigde Staten vermoorden de Iraanse generaal Soleimani en de dreiging van een oorlog wordt steeds reëler. Intussen zijn er parlementsverkiezingen en de laatste maanden wordt Iran hevig getroffen door de uitbraak van het nieuwe coronavirus. Wie denkt er dan nog aan een nieuwe wet om vrouwen tegen huiselijk geweld te beschermen?
“
De vrouwen houden hoop dat de wet met een nieuwe regering alsnog tot stemming zal worden gebracht
“In dit soort situaties komen vrouwenrechten altijd op de laatste plaats”, zegt Parisa. De regering roept het volk op om de onderlinge strijd te vergeten en een eenheid te vormen. “Onder het mom van eenheid moeten we van hen onze strijd vergeten.” Maar de vrouwen geven hun strijd niet op. Ze houden hoop dat de wet met een nieuwe regering, die op dit moment gevormd wordt, alsnog het parlement zal bereiken en tot stemming zal worden gebracht.
Tot die tijd hebben ze een tegenslag te verwerken: Tayebeh Siavoshi wilde zich weer verkiesbaar stellen maar werd door de Raad van Hoeders, om onbekende reden, niet goedgekeurd. De kans is dan ook klein dat de wet daadwerkelijk zal worden aangenomen. “Dat was voor ons vanaf het begin al duidelijk”, zegt Parisa. “We hebben de overheid laten zien dat we weten hoe het systeem werkt, we laten ons niet de mond snoeren.”
Dit artikel is gebaseerd op onderzoek van Misha Melita en Ludo Hekman (Lighthouse reports) voor de driedelige podcastserie Sheherazade. Daarin vertellen de Iraanse activisten over hun strijd voor een nieuwe wet om vrouwen te beschermen tegen huiselijk geweld. Vandaag komt de laatste aflevering online. Luister alles hier of in je podcastapp.
We leven in onzekere tijden door het coronavirus. Er is behoefte aan betrouwbare informatie én verdieping. We hopen dat je dit bij ons vindt en wil bijdragen aan onze onafhankelijke journalistiek.
Dit kan je doen door te doneren of je te abonneren op ons magazine. Alvast bedankt!
