Deze voormalig ‘verwarde man’ leert de politie een lesje

Daar wil Zwaal een steentje aan bijdragen. En zo komt het dat hij deze ochtend in oktober voor een gemêleerde groep agenten staat: opsporingsambtenaren, telefonisten van de meldkamer, wijkagenten, een strategisch adviseur Personen met Verward Gedrag. Een enkeling in uniform, de meesten in burger – stuk voor stuk vol aandacht voor een man die ze een paar jaar eerder in een heel andere staat hadden kunnen treffen.

Het stel is er niet op uit om de agenten te vertellen hoe zij hun werk moeten doen. Ze willen vooral ervaringen delen en een goed gesprek voeren. Want hoewel agenten inmiddels 20 procent van hun tijd kwijt zijn aan meldingen van personen met verward gedrag, is even rustig napraten daar meestal niet bij.

Daarom moedigt Kerkhof de aanwezigen aan om alles te vragen wat ze willen. “Het kan ons niet diep genoeg gaan.” Om een constructief gesprek mogelijk te maken, moet het stel open zijn, beseften ze al bij de eerste workshop in 2017. En dus vertellen ze vandaag alles.

Zwaal vertelt verder. Over zijn narcistische vader, die homoseksueel blijkt en een dubbelleven leidde, over spanning en taboe in het gezin. En over zichzelf, als klein jongetje dat maar één ding wilde: harmonie. De groep luistert, de gezichten staan ernstig.

Vanaf zijn vijftiende verjaardag ging het bergafwaarts met Zwaal. “Die dag verloor ik mijn moeder en stortte alles in elkaar. Ik voelde me verantwoordelijk voor mijn vader en kon geen kind meer zijn. De ontregeling op mijn achttiende was een nooduitgang: mijn hoofd zat vol spanning en gedachten die ik niet kon reguleren. Achteraf kan ik zeggen dat mijn psychoses een escape waren. Ik kon de realiteit niet dragen.” Na vier maanden opname (“verschrikkelijk zwaar”) gaat Zwaal studeren. Maar steeds als de spanning oploopt – een stukgelopen relatie, een conflict met zijn vader – komt hij bij dezelfde nooduitgang terecht. “Zo ben ik vijf keer ontspoord en drie keer opgepakt door de politie.”

Ondertussen worstelt Loes Wieggers met de omgang met verwarde personen, vertelt ze. Als lid van Team Arrestantentaken is ze verantwoordelijk voor arrestanten in het cellencomplex, in de rechtbank en bij politietransporten. “Je bent vaak de eerste die een verward persoon ziet, en ze zijn op hun kwetsbaarst. Ze beseffen totaal niet wat er gebeurt. Soms is er geweld nodig om hen tegen zichzelf te beschermen. Mensonterend. Je ziet aan alles: jij hoort hier niet. Jij hebt psychische hulp nodig, geen politie. Ik vind dat heel lastig. Je probeert contact te krijgen. Soms lukt dat, soms niet. Je blijft uitproberen.”

Een aantal collega’s knikt. Het is een herkenbaar verhaal, dat Zwaal vaak hoort. Je weet nooit waar je goed aan doet, want de term ‘verward persoon’ is breed. Het gaat om mensen met psychische problematiek, maar net zo goed om verstandelijk beperkten, dementerenden, drugsgebruikers of mensen in paniek.

“Heel handig, want terwijl oogcontact mij rustig maakt, werkt het bij iemand met bijvoorbeeld autisme misschien averechts.” De kaart gaat rond. De agenten kijken gefascineerd: dit kennen ze niet. “Heeft iedereen zo’n kaart?”, vraagt Loes Wieggers. Nog niet, zegt Zwaal. Het zou goed zijn als de ggz dit meer aanmoedigt en als alle agenten van het bestaan ervan afweten.

“Het ging heel snel. Ik weet niet hoe ik het moet omschrijven. In twee, drie dagen tijd raakte ik Jeroen kwijt. Op een dag kwam hij thuis met een vaag verhaal over de auto, die kwijt was. Ik dacht gelijk: ‘dit klopt niet.’” Die nacht slaapt ze met één oog open, terwijl Zwaal op zolder in de weer is tot de zon opkomt. “De volgende ochtend viel hij me aan. Ik denk dat ik het aanranding moet noemen.”

Kerkhof: “Diezelfde avond schoof hij bij het avondeten aan alsof er niets gebeurd was. De ggz heeft met hem gepraat op het politiebureau en vond hem rustig genoeg om naar huis te gaan. Ik was ontzettend bang en voelde aan alles dat het niet goed zat.” Van ’t Hoff vraagt of er dan geen enkel overleg met naasten was, waarop Kerkhof haar hoofd schudt. “Dat is toch waanzin?”, vindt Van ’t Hoff. Jeroen lacht: “Waanzin, ja.”

Kerkhofs voorgevoel blijkt te kloppen. Een paar dagen later wordt Zwaal opnieuw afgevoerd, dit keer door vier man van de crisisdienst van de ggz. Zij treden op bij acute nood: als mensen gevaar lopen of veroorzaken als ze niet binnen 24 uur geholpen worden. Weer brengt Jeroen vier maanden door in gedwongen opname op de psychiatrische afdeling.

Wijkagent Rianne Willems knikt: “Wij gaan uit van de deskundigheid van de psychiater, maar zien vaak dat verwarde mensen na één of twee uur alweer op de keien staan. Dan mogen wij weer opdraven.” In de reacties van de agenten klinkt frustratie door: ze pakken steeds dezelfde mensen op en er lijkt niets te gebeuren. Waarom helpt de ggz hen niet beter, vragen ze zich af.

Agenten denken vaak dat gedwongen opname de enige mogelijkheid is, maar dat kan niet altijd, want het gaat heel ver om iemand zijn vrijheid te ontnemen. Dat kan alleen met tussenkomst van een rechter. Gedwongen opname is sowieso niet per se de beste oplossing.”