Modest heeft zo zijn connecties; hij werkte jarenlang voor Jamaicaanse etnografische musea. Toen boog hij zich over de vraag hoe die het slavernijverleden en het hedendaags racisme een plek geven in hun collectie. Nu is hij hoofd van een Nederlands museum dat activisten in de zomer van 2020 nog bekladden vanwege het koloniale karakter.
“Gezamenlijk hebben de musea 450.000 voorwerpen uit voormalige koloniën, grotendeels geroofd
In een op dat moment door coronamaatregelen gesloten Tropenmuseum wijst Modest naar objecten die mogelijk ooit worden teruggegeven. Zoals een Surinaamse banjo, omstreeks 1775 meegenomen door de Schots-Nederlandse officier John Gabriël Stedman, die vocht tegen het verzet van de marrons: tot slaaf gemaakte mensen die naar de bossen ontsnapten en hun autonomie behielden.
“Kolonialisme is 'hidden in plain sight'
Modest: “In dit gebouw is de koloniale geschiedenis héél erg aanwezig. Verder is het in Nederland hidden in plain sight; overal aanwezig, maar verborgen.” Modest wisselt moeiteloos tussen Engels en Nederlands, en ondanks zijn volle agenda spreekt hij geen enkele zin overhaast uit. “Kolonialisme zit in ons DNA”, zegt hij, terwijl hij de brede trappen van het gebouw bestijgt.
“We moeten af van het impliciete idee dat het Westen superieur is
“Dekolonisering gaat om afrekenen met het impliciete idee dat het Westen superieur is aan de rest. Voor onze musea betekent dat: geen racistische, stereotyperende, denigrerende beelden meer gebruiken, open zijn over koloniaal geweld en erkennen dat wij niet het centrum van de wereld zijn.”
“Zo werken we aan een grote tentoonstelling in 2022, Onze Koloniale Erfenis. Die gaat niet alleen over de trans-Atlantische slavernij, maar ook over slavernij in Nederlands-Indië, en uitbuiting in Zuid-Amerika en Zuid-Afrika. Met veel aandacht voor het verzet en de creativiteit in de voormalige koloniën.” Die tentoonstelling is nu – enkele maanden na dit interview – te bezoeken in het Tropenmuseum.
“Voorheen heette de mode-sectie in het Tropenmuseum 'textiel', want mode was iets westers
“Natuurlijk, het valt mij bijvoorbeeld op hoe Nederland – zoals veel Europese landen – de koloniale geschiedenis als een andere geschiedenis beschouwt, als een aparte categorie naast ‘de Nederlandse geschiedenis’. Dat is in Jamaica onvoorstelbaar. Nederland is mede mogelijk gemaakt door kolonialisme. Daarom vind ik het niet genoeg als wij één groot project over het koloniale verleden doen, en daarna weer ‘gewoon’ mooie kunst laten zien. We moeten ons afvragen: hoe laten we mooie dingen zien mét een dekoloniale blik?”
Wayne Modest (St. Catherine, Jamaica, 1972) is sinds januari 2021 inhoudelijk directeur van het Nationaal Museum van Wereldculturen. Hiervoor was hij plaatsvervangend directeur en hoofd van het research center van het NMVW. Van 2010 tot 2014 was hij Hoofd Conservatoren van het Tropenmuseum, en daarvoor vervulde hij verschillende managementfuncties bij musea in het Verenigd Koninkrijk en Jamaica. Hij is ook buitengewoon hoogleraar Material Culture and Critical Heritage Studies aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
“In recente jaren hebben we bijna alle informatieborden aangepast in samenwerking met kritische activisten. We vertellen over ons eigen verleden, over roofkunst. En sinds onze Words Matter-publicatie – een gids voor dekoloniaal taalgebruik – in 2018 proberen we geen eufemismen meer te gebruiken zoals ‘politionele acties’; we spreken van ‘koloniaal geweld’. Toen ik hier begon, las ik zelfs nog ‘koeli’ in onze teksten, net zoals ‘Eskimo’ en ‘inlander’. Dat zouden we nu nooit meer doen.”2
“In de NMVW-musea staan 114 geroofde kunststukken uit Nigeria, dat ze al jaren terugvraagt
“We zien onszelf niet als ‘volkenkundig’ museum, die term is eigenlijk achterhaald. We heten niet voor niets het Museum van Wereldculturen: we willen de wereld tentoonstellen met een dekoloniale blik, en al onze verschillen én overeenkomsten tonen, zodat bezoekers na afloop zeggen: ik snap de wereld nu iets beter. Daarom snijden we mondiale thema’s aan in onze vaste collectie, zoals migratie, taal en klimaatverandering.”
“In het Wereldmuseum hadden we de tentoonstelling What a Genderful World. Daarin leerde je dat sommige culturen een derde gender kennen of het normaal vinden als een man een rok draagt. Healing Power, te zien tot juni 2022, gaat over verschillende tradities rond gezondheid. Zelf vind ik Cadeau, hoezo? – ook in het Tropenmuseum, tot en met 7 januari 2023 – heel leuk. Toen ik net in Nederland was, gaf iemand mij een cadeau mét de bon erbij. Ik wist niet wat ik zag!”
“Roofkunst teruggeven is een prioriteit. We willen onrecht ongedaan maken
Dit jaar wil Duitsland als eerste land zijn Benin Bronzes teruggeven aan Nigeria. Het British Museum, dat de grootste collectie bezit, belooft nog niets. Bronsgieters uit Benin City goten in september van vorig jaar nieuwe kunstwerken die ze aanboden in ruil voor de geroofde plaquettes. Het British Museum heeft daar niet op gereageerd.
“Door roofkunst terug te geven, hef je de ongelijkheid nog niet op
Modest zucht diep. “Roofkunst teruggeven is een prioriteit”, benadrukt hij. “We hebben gezegd de actie van Diyabanza te begrijpen. Hij wil koloniaal onrecht ongedaan maken, en wij ook. Het verschil is dat wij binnen bepaalde kaders moeten werken. Ik vind het goed dat activisten roofkunst aankaarten. Daardoor krijgt het media-aandacht en wordt de politieke druk groter. Uiteindelijk is teruggave namelijk een keuze van de overheid. Onze collectie is, zoals veel museumcollecties, eigendom van de staat.”
“Sinds 2019 hebben wij het standpunt dat teruggave mogelijk gemaakt moet worden. We brachten toen een lijst van voorwaarden uit. Daarna kwam de overheid met een eigen adviesrapport, de basis van het huidige beleidsplan. Het volgende kabinet beslist hierover. Onze rol ligt vooral bij heel goed herkomstonderzoek. Dat doen we nu twee jaar en dat willen we uitbreiden. Zo is alle informatie voor iedereen toegankelijk áls iemand een claim doet. Dan kunnen we beginnen met objecten teruggeven.”
“Er is veel ongeduld inderdaad, de restitutie duurt langer dan wenselijk. Maar voor die musea speelt ook de vraag: en dan? Roofkunst teruggeven is geen goedmaker voor kolonialisme, de ongelijkheid blijft. Terwijl ik dekolonisatie ook zie als langdurige inzet voor radicale gelijkheid. We moeten werken aan een eerlijkere verdeling van kunst en erfgoed.”
“Herkomstlanden moeten bepalen, ons past nederigheid
“Dat is een heel moeilijk onderwerp – ik weet nooit zo goed wat ik moet zeggen. Hoe vind je een ethische oplossing voor iets wat zo extréém onethisch is? En aan wie kunnen we ze teruggeven? We weten hooguit uit welke regio ze komen, of dat iemand een soldaat was. Nog voor mijn tijd was er een groot onderzoek gaande. Dat bood antwoorden over het zo ethisch mogelijk bewaren van de resten zolang ze hier liggen, maar nog niet over eventuele teruggave. De komende vier jaar loopt er nog een onderzoek. En in de herkomstlanden wíl niet iedereen dat we ze teruggeven. Sommigen zeggen: ‘Nederland stal deze botten, ze zijn jullie probleem.’”
Modest moet lachen bij de vraag: “Vooral de buitenwereld vindt dat vreemd, merk ik. Ik ben zelfs eens voor verrader uitgemaakt. Enerzijds ben ik ‘De Ander’, de zwarte man in een wit instituut. Anderzijds ben ik nu ‘Het Systeem’. Hoezeer ik dat systeem ook probeer te ontmantelen, ik blijf er onderdeel van.”
“Mijn afkomst speelt een rol, maar het koloniale verleden is een gedeelde geschiedenis
“Je zou inderdaad kunnen zeggen: dit soort instituten kúnnen gewoon niet veranderen. Of in de woorden van Audre Lorde (zwarte, feministische schrijfster, red.): ‘The master’s tools will never dismantle the master’s house’. Maar ik zie dekolonisatie niet als het wegpoetsen van het verleden; ervan af zijn en door. Willen we de werkingen van kolonisatie begrijpen, dan moeten we eraan herinnerd worden hoe dat eruitzag en samen aan een nieuwe invulling werken. Maar dat moet samen. We have to big up each other, zoals we in Jamaica zeggen.”
- In de stichting Nationaal Museum van Wereldculturen (NMVW)delen het Tropenmuseum, het Afrika Museum , Museum Volkenkunde en het Wereldmuseum Rotterdam de collectie en hun missie. ↩︎
- ‘Koeli’ is een denigrerende en racistische term voor Aziatische arbeiders die na de slavernij in de koloniën werkten. ‘Eskimo’ is een koloniale term voor oorspronkelijke bewoners uit de Arctische regio’s en is grotendeels vervangen door de term ‘Inuit’. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
