‘Door Brits kolonialisme loop ik nu meer kans op diabetes’

Tien keer. Dat is hoeveel meer risico ik, als iemand uit de Hindostaanse1 diaspora, loop op diabetes type 2, de meest voorkomende vorm van diabetes. Dat ik meer risico loop op deze ziekte weet ik al heel mijn leven, en met mij vele andere Hindostanen. Waar mensen uit andere risicogroepen vanaf 45 jaar eens in de drie jaar hun bloedsuiker moeten laten controleren, worden Hindostanen vanaf 35 jaar gescreend op de symptomen van diabetes type 2.

Hindostanen onder de 50 jaar hebben tien keer meer kans hebben om diabetes type 2 te ontwikkelen dan Nederlanders zonder migratieachtergrond. Epidemioloog Prem Adhien, zelf Hindostaans, ontdekte dat tijdens een onderzoek voor een kookboek voor Hindostanen met diabetes. Voor Hindostanen boven de 65 was de kans vier tot zes keer hoger. Adhien: “Mijn ooms en tantes ontwikkelden een voor een diabetes. Daardoor ging ik me erin verdiepen.”

Deels komt die verhoogde kans door leefstijl: veel gerechten uit de Hindostaanse keuken zijn koolhydraatrijk, en Hindostanen zijn minder gaan bewegen. Maar deels ligt de oorzaak ook in de genen. Obesitasarts2 en onderzoeker Mariëtte Boon constateerde in 2014 met collega’s dat Hindostanen 34 procent minder bruin vet hebben dan mensen van Europese komaf. Bruin vet speelt een rol bij warmteproductie, want bruine vetcellen zetten vetzuren en glucose om in warmte. Minder bruin vet betekent dat je minder calorieën verbrandt. En dat gebrek aan bruin vet is mogelijk een van de genetische reacties op de erbarmelijke omstandigheden in het koloniale tijdperk.

Genetische aanpassingen door een veranderde omgeving heten ‘epigenetische’ veranderingen. De genetische huishouding van de Zuid-Aziatische diaspora, waar Hindostanen deel van uitmaken, heeft zich in de loop der eeuwen aangepast om hongersnood te kunnen doorstaan, vertelde arts en onderzoeker Mubin Syed in 2022 aan Huffington Post UK. De Zuid-Aziatisch-Amerikaanse Syed is radioloog in een ziekenhuis in Ohio en gespecialiseerd in het behandelen van ernstig overgewicht. Na een hartaanval op 52-jarige leeftijd wilde hij weten waarom de Zuid-Aziatische diaspora zoveel meer risico liep op ernstig overgewicht en diabetes type 2. Hij vond het antwoord in hoe mensen uit India hebben geleden onder het kolonialisme en schreef er een wetenschappelijk artikel over.

Tijdens de heerschappij door de Britse Kroon (de Britse Raj) tussen 1858 en 1947, waren er in India 25 grote hongersnoden met een dodental van ten minste 60 miljoen. Terwijl er in de 2000 jaar voordat de Britse Raj over het land heerste, slechts 17 hongersnoden plaatsvonden. Dat grote aantal hongersnoden is deels te verklaren door de droogtes vanwege het klimaat, maar de reactie van de Britten speelde ook een rol. Zij gingen tijdens droge periodes door met de export van voedsel en keken nauwelijks naar de bevolking om. Volgens historicus Dinyar Patel dacht men toen dat overmatige sterfte was hoe de natuur omging met overbevolking, daarom kon men beter maar niet ingrijpen.

Volgens Syed hebben de lichamen van Zuid-Aziaten zich in de loop der eeuwen aangepast om het hongerlijden te kunnen doorstaan. Zo slaan ze sneller vet op dan ze verbranden, waar het lagere bruin vet-gehalte mogelijk aan bijdraagt. Bovendien zijn de lichamen van mensen uit de Zuid-Aziatische diaspora gemiddeld ook kleiner dan de gemiddelde witte Europese persoon. Ook epidemioloog Adhien ziet daarin een verband met de vele hongersnoden. “De lichamen van Hindostanen zijn niet alleen kleiner geworden, ze hebben ook kleinere organen gekregen, waaronder een kleinere alvleesklier, die insuline aanmaakt.” Insuline is een hormoon dat ervoor zorgt dat glucose (suiker) door je cellen wordt opgenomen. Bij een tekort aan insuline blijft de glucose in je bloed en zo krijg je een te hoge bloedsuikerpiegel. Een verhoogde bloedsuikerspiegel in nuchtere staat is per definitie diabetes.

Hongersnood treft ook latere generaties

Obesitasdeskundige Boon ziet ook nog andere verschillen in de lichaamssamenstelling. “Wat in onderzoeken naar voren komt, is dat Hindostanen meer vetmassa en minder spiermassa hebben.” Spieren zijn belangrijk voor de opname van suikers in het lichaam. Minder spieren betekent dus ook minder opname van suikers. Omdat Hindostanen volgens Boon ook minder calorieën verbranden dan Europeanen blijven suikers in grotere hoeveelheden in het bloed hangen.

Dat hongersnood je DNA kan veranderen, blijkt ook uit onderzoek uit 2017. Tussen 1959 en 1961 leed de Chinese bevolking honger, in de volksmond de Great Chinese Famine. De onderzoekers keken naar mensen die tijdens de hongersnood geboren waren en naar hun kinderen in de decennia erna. Ze ontdekten dat mensen die leden onder de hongersnood een grotere kans liepen op een verhoogde bloedsuikerspiegel en diabetes type 2.

Overgewichtspecialist Boon: “Na één hongersnood kunnen er al epigenetische veranderingen optreden in het lichaam, die in meerdere generaties erna nog merkbaar kunnen zijn.” Dat zagen ook de Amerikaanse en Chinese onderzoekers: de kinderen van de overlevenden, die zelf nog lang niet geboren waren ten tijde van de hongersnood, hadden óók een verhoogde kans op een te hoge bloedsuikerspiegel.

Datzelfde gebeurde in Nederland tijdens de ‘hongerwinter’ (1944-1945) in de Tweede Wereldoorloog. In 2008 beschreef een groep onderzoekers hoe blootstelling voor de geboorte aan die hongersnood leidde tot meer ziektes later in het leven door veranderingen in het DNA. Boon kent deze onderzoeken. “Kinderen van moeders die de hongerwinter overleefden, hebben een grotere kans op ernstig overgewicht en hart- en vaatziekten.”

De onderzoeken die aantonen dat overmatig hongerlijden zorgt voor een verhoogd risico op ziektes als diabetes type 2 zijn ook relevant voor de toekomst. Klimaatverandering en klimaatontwrichting zullen vooral in het Mondiale Zuiden leiden tot hongersnoden. Dat heeft dus ook consequenties voor de gezondheid van de volgende generaties. 

Maar voor de Hindostaanse gemeenschap is het verhoogde risico al een gegeven. Adhien ziet dat velen zich erbij neerleggen, omdat hunouders en grootouders diabetes hadden. Toch is dat volgens hem niet altijd onvermijdelijk. Of je daadwerkelijk diabetes krijgt, is namelijk deels een kwestie van levensstijl. “We zullen harder moeten werken, maar met goede voeding, voldoende beweging en slaap kunnen we de diabetes voor zijn.”