In de tropische winter van 2015 licht een Thaise ambtenaar zonder omhaal zijn idee voor een nieuwe surrogaat-wet toe. ‘Het is genoeg’, zegt hij. ‘Thailand zal niet langer de baarmoeder van de wereld zijn’. Na verschillende schandalen sluit het land van de glimlach haar deuren voor buitenlandse koppels op zoek naar een draagmoeder.
Het wetsvoorstel komt precies op het moment dat Carmen, dochter van Manuel Santos en Bud Lake, in een druk ziekenhuis in Bangkok het levenslicht ziet. De kleine Carmen, vernoemd naar de maagdelijke Maria, komt net als haar naamgenoot onbevlekt ter wereld. Maar dan op de moderne manier. Negen maanden eerder zijn in een Thais laboratorium de eicel van een anonieme Aziatische donor en de zaadcellen van Bud samengebracht tot een embryo. Die vervolgens in de baarmoeder van surrogaatmoeder Patidta Kusolsang is voldragen.
Bij de eerste ontmoeting met haar zwarte haren, kleine neusje en intelligente donkere kraalogen, voelen de Spaanse Manuel en Amerikaanse Bud het meteen: dit is hun dochter. Het perfecte zusje voor Álvaro, die twee jaar eerder via een Indiase draagmoeder ter wereld kwam. Maar als het gezin op een vliegtuig naar Sevilla wil stappen blijkt het moderne sprookjesscenario niet helemaal waterdicht. Voordat ze Carmen ook echt hun dochter kunnen noemen, moet de draagmoeder eerst afstand doen van haar ouderlijke rechten. Maar Patidta is van gedachten veranderd en zegt de baby te willen houden. Zonder haar handtekening kan Carmen Thailand niet verlaten.
‘Ze ontkent het inmiddels, maar wij weten dat de draagmoeder Carmen niet wilde laten gaan omdat we een homostel zijn’, zal Bud later vol opgekropte woede zeggen. Wat volgt is een slopende juridische en sociale mediastrijd, die de biologische vader en zijn kleine baby, zestien maanden lang in Bangkok gijzelen.
Juridische en online strijd
Ademloos volgen de Thai het publieke steekspel tussen draagmoeder en homostel, en scharen zich online massaal achter @Twogaypapas. ‘De publieke steun voor de vaders is een overwinning voor de niet-traditionele familie in conservatief Thailand’, twitteren sommigen verheugd. Maar voor de Thaise militairen, die sinds een coup in 2014 aan de macht zijn, is het drama de zoveelste besmeuring van haar onberispelijke vakantieparadijs-imago.
Congratulations to @twogaypapas => Court Rules In Favor Of Biological Father In Thai Surrogacy Case https://t.co/Zr3RKiC201
— Ron Hebshie (@RONTHINKblog) 28 april 2016
Vlak daarvoor stonden de kranten ook al vol met de details van een schandaal rondom een andere baby, Gammy. Dit jongetje werd volgens de Thaise draagmoeder door Australische wensouders in Thailand achtergelaten, toen ze ‘ontdekten’ dat de baby het syndroom van Down had. Eenzelfde ontzetting volgde op de zaak van een Japanse man die 16 surrogaatkinderen verwekte bij evenveel Thaise draagmoeders. Thailand heeft haar zaakjes niet op orde en misbruik ligt op de loer.
Miljoenenbusiness of niet, de junta beslist te doen wat ze meestal doen als er te veel onoverzichtelijke problemen ontstaan: er komt een verbod. Vanaf augustus 2015 wordt het wetsvoorstel effectief en mag je alleen van de diensten van een draagmoeder gebruik maken als je als man en vrouw drie jaar getrouwd bent en één van de twee de Thaise nationaliteit draagt. Buitenlanders en homokoppels zijn hierbij uitgesloten.
Onzinverbod
Nu is Thailand niet het enige land waar wensouders niet (meer) terecht kunnen. In Nederland en in de rest van Europa is commercieel draagmoederschap bijna overal verboden. Maar ook India – met 30000 surrogaatklinieken – en Nepal, waar veel buitenlandse koppels naar uitwijken, werken aan beperkende wetgeving.
Je kunt het wel verbieden, maar daarmee haal je de vraag naar commercieel draagmoederschap niet weg
‘’Natuurlijk kun je het allemaal wel verbieden’’, zegt de Nepalese Preeti Bista. ‘’Maar daarmee haal je de vraag naar commercieel draagmoederschap niet weg.’’ Bista werkte voor een bekend surrogaat-bemiddelingsbureau in Nepal, toen ook daar vlak na de aardbeving, een verbod ontstond. Tientallen IVF-klinieken, bemiddelaars en draagmoederbedrijfjes hebben hun deuren in Bangkok en Kathmandu moeten sluiten. Toch wordt Bista nog veelvuldig benaderd door wanhopige buitenlandse wensouders én surrogaatmoeders die graag een ‘traject’ willen doen.
‘’Een gezin stichten, dat is toch vaak het allerbelangrijkste?’’ Bista stelt de vraag zonder het antwoord af te wachten: ‘’Hetero of homo, ik vind dat iedereen recht op dat geluk heeft.’’ En daarom heeft de gezondheidsdeskundige nu haar eigen bemiddelingsbureau opgericht, My Fertility Angel. Niet in Nepal, India of Thailand, want daar zit de boel op slot, maar in het naburige Cambodja. Een land waar twee jaar geleden zelfs nog geen IVF-kliniek bestond.
Drie Europese koppels hebben al een contract met My Fertility Angels getekend voor ei-donatie of draagmoeder-service. Maar lastig is het wel om voet aan wal te krijgen in Cambodja: ‘’Je moet draagmoeders vinden en het papierwerk op orde krijgen. Het is totaal onontgonnen gebied.’’
Opluchting bij de 'nieuwe' ouders van Carmen.
The new frontier in de surrogaat-business wordt Cambodja ook wel genoemd. Wat er eigenlijk op neer komt dat er geen regelgeving op dit onderwerp bestaat. ‘’Draagmoederschap en IVF zijn compleet onbekende concepten voor de Cambodjanen. Er is dan ook geen wetgeving die dit proces reguleert’’, zegt Sam Everingham van de organisatie Families Through Surrogacy. ‘’De rechten van zowel de wensouders als de moeders zijn daar dan ook niet beschermd.’’
Als directeur van een Australische belangenvereniging voor wensouders, adviseert Everingham koppels over surrogaatmogelijkheden in Azië. Of hij Cambodja ook aan zou raden bij zijn achterban? Het blijft even stil. ‘’De surrogaat-opties, zeker voor homo’s, zijn nu behoorlijk beperkt, dus ik begrijp dat mensen naar nieuwe plekken zoeken. Ik zou ze vertellen dat je een draagmoeder kunt vinden in Cambodja maar ook dat er risico’s aan kleven. Als geld echt doorslaggevend is, hm ja dan zou je het kunnen proberen.’’
Onder de radar
In de afgelopen twee jaar hebben in Cambodja zeker zes IVF-klinieken hun deuren geopend. Daarnaast vonden we elf bemiddelingsbureaus die op hun website, of per anonieme mail, aangeven een surrogaatprocedure in Cambodja aan te bieden. Toch blijft het gissen naar de precieze inhoud van hun activiteiten en ambities. De branche staat niet open voor interviews en houdt haar activiteiten liever zo veel mogelijk onder de radar. Media-aandacht zou nu alleen maar tot gedoe of een verbod kunnen leiden.
Een IVF-kliniek die op haar website met draagmoederschap adverteert, ontkent op WhatsApp iets te maken te hebben met de procedure. ‘Wij brengen alleen maar embryo’s over’, is het ontwijkende antwoord. ‘Of we die plaatsen bij een getrouwde vrouw of draagmoeder, is niet onze verantwoordelijkheid.’
Na de mediarel noemde iedereen ons uitbuiters en mensensmokkelaars, maar dat zijn we niet
Is het wel haalbaar om in dit klimaat eerlijke zaken te doen? Bista vindt van wel. ‘’Na het verbod en een mediarel noemde iedereen in Nepal ons ineens uitbuiters en mensensmokkelaars. Maar dat zijn we niet.’’ De media focussen volgens haar, en velen anderen in de sector, altijd op alles wat er fout gaat met draagmoeders, nooit op de ‘duizenden kinderen die gelukkig worden geboren’.
Zo kunnen draagmoeders tussen de 8.000-15.000 dollar (afhankelijk van het Aziatische land) verdienen met een zwangerschap. Bedragen die ze met reguliere baantjes onmogelijk bij elkaar schrapen. ‘’Als je reguleert en niet verbiedt, een transparant traject uitstippelt, met eerlijke vergoedingen, waarbij alle partijen vanaf het begin weten waar ze aan toe zijn, dan kan je heel veel mensen blij maken’’, aldus de jonge bemiddelaar.
Voor Bud, Manuel en Carmen is zo een ‘eind goed, al goed’ nu bewaarheid. Na 16 maanden papierschuiven mocht het gezin vorige maand naar huis. Of de in Cambodja aanbelande karavaan van draagmoeders, wensouders en IVF-klinieken ook een happy ending krijgt, of zal eindigen in een volgend schandaal, dat blijft vooralsnog ongewis.
