Een nieuwe arrestatiegolf in Egypte zaait angst onder activisten

“I am being arrested.” Dat plaatste de Egyptische blogger Wael Abbas op 23 mei om vijf uur ’s ochtends op zijn Facebook-pagina. Volgens The Arabic Network of Human Rights Information (ANHRI) was de politie zonder bevelschrift zijn huis in Caïro binnengevallen. Ze arresteerden Abbas en namen zijn laptop, een paar boeken en andere persoonlijke spullen mee.

Volgens zijn advocaat en hoofd van ANHRI, Gamal Eid, was Abbas eerst onvindbaar, maar dook hij later op in het kantoor van de aanklager. De aanklacht? Lidmaatschap van de Moslimbroederschap, die in Egypte wordt gezien als terroristische organisatie, en het verspreiden van terroristische ideeën en nepnieuws via sociale media. Een onterechte beschuldiging en een manier om wraak te nemen, zegt Eid. Abbas was namelijk kritisch over het regime en “het woord, dat doet pijn. Het bezorgt het regime hoofdpijn.”

De Europese Unie veroordeelde de arrestatiegolf. Maar de Egyptische woordvoerder van Buitenlandse Zaken, Ahmed Abu Zeid, noemde de woorden van de EU onnauwkeurig. “Geen enkele Egyptische burger wordt gearresteerd of veroordeeld vanwege activiteiten op het gebied van mensenrechten, of het bekritiseren van de Egyptische overheid. Ze worden gearresteerd vanwege het plegen van een misdaad”, zei de woordvoerder in een verklaring.

Ook Sarah Leah Whitson, uitvoerend directeur Midden-Oosten en Noord-Afrika bij Human Rights Watch, uitte haar zorgen over de situatie: “De boodschap is duidelijk: kritiek of zelfs milde satire kunnen Egyptenaren een gevangenis opleveren.”

Hoe gaan activisten die (nog) niet in de gevangenis zitten om met de groter wordende dreiging? 

“Het regime heeft de arrestaties naar een hoger niveau getild. Als het op dit tempo doorgaat, dan blijft er geen maatschappelijk middenveld meer over”, zegt Sherif Azer van mensenrechtenorganisatie Egyptian Commission for Rights and Freedoms (ECRF). “Sinds januari is het veel gevaarlijker geworden. Er is geen logisch patroon te onderscheiden. Bekende activisten en mensen die in het maatschappelijk middenveld werken worden willekeurig opgepakt, vals beschuldigd van terrorisme en lange tijd in voorarrest gestopt. We voeren een nieuw soort strijd.”

Het is een enge situatie, vindt vrouwenrechtenactivist Azza Soliman. Zelf wordt ze ook dwarsgezeten door het regime. Waarom? “Het regime duldt geen kritische stemmen, en geeft helemaal niks om het maatschappelijke middenveld en vrouwen.” Op 7 december 2016 viel de politie plotseling haar huis binnen. “Ik ben nog steeds bang en boos. De politie drong mijn veilige haven binnen. Daarna had ik maandenlang het gevoel dat ik niet vrij in mijn onderbroek door het huis kon lopen. Ze hebben ervoor gezorgd dat ik me niet meer comfortabel voel in mijn eigen huis. Als ik alleen thuis ben, controleer ik steeds of mijn deur op slot zit.”

Soliman werd na een dag op borgtocht vrijgelaten, maar haar activa werden bevroren, ze heeft een reisverbod en in de staatsmedia werd ze zwartgemaakt. “Het is niet eerlijk. Ik kan mijn creditcard niet gebruiken. Dat is beangstigend, want wat als ik serieuze gezondheidsproblemen krijg? Dan kan ik de ziekenhuisrekeningen niet betalen.”

Ook Gamal Eid wordt regelmatig dwarsgezeten door het regime. Ze willen hem monddood maken, zegt hij. “Het begon in 2011. Ons tijdschrift werd verboden, ik kreeg een reisverbod, mijn activa werden bevroren, ze sloten onze projecten in arme buurten. Mijn werknemers worden sindsdien in de gaten gehouden. En vanochtend werd ik nog bedreigd: ik zou de volgende zijn die gearresteerd wordt.”

Het is niet alleen Eid die de consequenties van zijn werk als activist ondervindt. Ook zijn familie wordt erbij betrokken. Over zijn twaalfjarige dochter werden geruchten verspreid, ze werd zwartgemaakt en bedreigd. “Ze is twaalf jaar oud! Ik dacht dat het regime nog wel het fatsoen had mijn familie erbuiten te houden.” Zijn vrouw en kinderen wonen niet meer in Egypte.

“Veel mensen hebben het netwerk van activisten verlaten. Ik kan dat begrijpen. Liever hun werk kwijt dan hun vrijheid”, zegt Eid. “Natuurlijk ben ik ook bang. Maar het is beter om in angst te leven dan om medeplichtig te zijn. En we moeten wel doorgaan met ons werk; er zijn duizenden slachtoffers en gevangenen die onze juridische hulp nodig hebben.”

Van de ECRF zijn recentelijk twee werknemers opgepakt: Amal Fathy en Haytham Mohamedeen. Volgens Sherif Azer hebben de twee niks verkeerd gedaan, behalve kritiek leveren op het regime. Nu worden ze beschuldigd van terrorisme.

Azer: “Over het algemeen gaat het zo: ze verlengen het voorarrest om je zo lang mogelijk vast te houden. Volgens de Egyptische wet kan dat oplopen tot twee jaar. Op dit moment weten we niet wat beter is voor degenen die gevangen zitten: in voorarrest blijven of voor de rechter verschijnen voor een vonnis. Beiden zijn gevaarlijk. In het eerste geval zit je sowieso twee jaar vast, in het geval van een vonnis kun je levenslang of de doodstraf krijgen.”

Hij vervolgt: “Ze hebben bij ons oude kantoor ingebroken en spullen doorzocht. Nadat Amal werd gearresteerd hebben we besloten niet iedereen elke dag naar kantoor te laten komen. Zo proberen we de risico’s te beperken. We bellen elkaar elke avond om er zeker van te zijn dat iedereen veilig is thuisgekomen. En we vermijden publieke bijeenkomsten om zo min mogelijk op te vallen.”

“Voor mij persoonlijk is het enger dan het eerst was. De ene dag pakken ze een mensenrechtenactivist op, dan weer een onderzoeker.” Sherif Azer werkt in beide werkvelden en loopt daardoor dubbel gevaar. “Ik denk steeds: ik ben de volgende. Het idee gearresteerd en onterecht aangeklaagd te worden, maakt me bang.” Hij legt uit dat het bij een onterechte aanklacht onmogelijk is om jezelf te verdedigen. Dan is het doel niet een eerlijk proces, maar een veroordeling. “Neem bijvoorbeeld Wael Abbas. Hij was altijd tegen de Moslimbroederschap, en nu wordt hij ervan beschuldigd lid te zijn van deze organisatie. Het is complete onzin.”

Volgens Azer is het een uitzichtloze situatie, een verloren strijd. Na de revolutie hadden Egyptenaren het gevoel alles aan te kunnen, vertelt hij. Maar de hoop vervaagde snel. “Zelfs de extreemste middelen hebben niet geholpen. De meeste mensen denken niet meer aan de toekomst. We zien wel waar het naartoe gaat. Dus ga je elke dag naar kantoor. Je houdt jezelf bezig met het dagelijkse werk. En elke dag ben je weer dankbaar dat je niet gearresteerd bent.”