Welke mensen worden nu het meest geraakt door het verhaal van de vluchtelingen?
“Empathische mensen (mensen met een groot inlevingsvermogen) blijken, niet erg verwonderlijk, veel sterker te reageren op dit verhaal dan andere mensen. Dat doen ze in eerste instantie op emotioneel vlak. Zo ervaren ze meer compassie en zijn sneller van streek. Maar ze voelen zich ook meer verbonden met de vluchteling. Door hun inlevingsvermogen zijn ze in staat om meer gelijkenissen te zien tussen zichzelf en deze mensen die in heel andere levensomstandigheden verkeren dan zijzelf. Empathische mensen voelen ook vaker een morele verantwoordelijkheid om iets te doen en willen na afloop van het item vaker geld geven. Mensen die minder empathisch in het leven staan reageren veel minder sterk op het verhaal.”
We zien bij vrouwen vooral een sterkere emotionele reactie in vergelijking tot mannen
Johannes von EngelhardtJohannes von Engelhardt doet promotieonderzoek naar kenmerken die bepalend zijn voor reacties op verhalen over slachtoffers van humanitaire rampen (zie ook dit eerdere artikel). Hij voerde een grootschalige, experimentele studie uit onder een representatieve steekproef van meer dan 800 Nederlanders. Hij toonde hen een nieuwsitem over een Keniaans vluchtelingenkamp tijdens de voedselcrisis in de Hoorn van Afrika in 2011. In het experiment werd het verhaal op vier verschillende manieren verteld en vervolgens analyseerde Von Engelhardt wat deze verschillende versies van het verhaal met kijkers deden. Daarnaast onderzocht hij welke persoonlijke karakteristieken van kijkers bepalend zijn op hun reactie op dit nieuwsitem.
Zijn bepaalde mensen meer empathisch dan anderen?
“We weten uit eerder onderzoek dat vrouwen sowieso empathischer zijn dan mannen. Dat wordt ook in dit onderzoek bevestigd. Maar zelfs als we daar rekening mee houden, blijkt dat er nog steeds verschillen zijn tussen mannen en vrouwen. Ik zie in mijn onderzoek dat vrouwen affectiever reageren dan mannen: ze voelen meer compassie, zijn vaker van slag door het verhaal en zien meer gelijkenissen tussen de vluchtelingen en henzelf. Bijzonder is wel dat het niet aanzet tot ander gedrag: vrouwen voelen geen grotere verantwoordelijkheid om iets te doen en willen ook niet vaker dan mannen geld doneren. We zien bij vrouwen dus vooral een sterkere emotionele reactie in vergelijking tot mannen.”
Ouderen voelen vaker een grotere morele verantwoordelijkheid om iets te doen en willen vaker doneren dan jongeren
Heb je nog andere verschillen gevonden?
“Ik ben ook duidelijke verschillen tegengekomen tussen jong en oud. Hoe ouder de kijker, hoe meer compassie men voelt en hoe vaker men van slag is van het vluchtelingenverhaal. Ouderen zien geen grotere gelijkenis met zichzelf en de vluchteling dan jongeren, maar voelen wel vaker een grotere morele verantwoordelijkheid om iets te doen en ze willen vaker doneren dan jongeren. We weten uit onderzoek dat mensen naarmate ze ouder worden, milder worden. Dat ouderen dus anders reageren dan jongeren zou met hun levenservaring te maken kunnen hebben. Maar het is ook mogelijk dat ouderen meer dan jongeren een concrete voorstelling hebben van oorlog en vluchtelingen omdat ze van dichtbij Nederlandse oorlogsverhalen van de Tweede Wereldoorlog hebben meegekregen. Mogelijk kunnen ze zich daardoor beter in dit specifieke verhaal inleven dan jongeren.”
Just world beliefsMensen met een sterk just world belief geloven dat het er in de wereld eerlijk aan toe gaat: je krijgt wat je verdient. Nobele daden en inspanningen worden beloond en slecht gedrag wordt afgestraft. Er bestaat een soort universele kracht dat de morele balans herstelt. De respondenten in dit onderzoek hadden al eerder een vragenlijst ingevuld, waarin via een gevalideerde schaal werd bepaald in hoeverre mensen een just world belief hadden.
Wat is er vernieuwend aan je onderzoek?
“Een bijzonder onderdeel van het onderzoek is dat ik ook uitzoek hoe mensen met een just world belief (zie kader) reageren op dergelijke vluchtelingenverhalen. Dat is nog niet eerder gedaan. Bij mensen met een sterk just world belief past het niet in hun wereldbeeld dat er iets naars gebeurt met een goed en onschuldig persoon. We weten uit eerder onderzoek dat mensen verhalen zo interpreteren dat hun geloof in een rechtvaardige wereld kan worden beschermd. Om een voorbeeld te noemen: mensen met sterke just world beliefs hebben de neiging bij een verkrachting waarbij de misdader zelf niet kan worden gestraft de schuld bij het slachtoffer te zoeken. Op deze manier is de morele orde hersteld en kan het geloof in een rechtvaardige wereld worden behouden. Ik onderzoek nu hoe mensen met een sterk just world belief reageren op zo’n aangrijpend vluchtelingenverhaal dat niet strookt met hun wereldbeeld: onschuldige mensen moeten uit hun land vluchten, verkeren in ellendige en aangrijpende omstandigheden, en zien hun kinderen aan ondervoeding en uitputting sterven.”
Hoe gaan deze mensen hier dan mee om?
“Wat blijkt: mensen met een sterk just world belief distantiëren zich meer van de vluchtelingen. Zo zien ze bijvoorbeeld minder gelijkenissen tussen zichzelf en de vluchtelingen. En voelen ze minder morele verantwoordelijkheid om iets te doen, of om geld te geven. Het lijkt erop dat mensen met een just world belief afstand nemen van het verhaal en zo het conflict tussen hun wereldbeeld en het verhaal oplossen. Je zou kunnen stellen dat ze het leed fictionaliseren: het gebeurt in een andere dimensie, in een andere wereld. Daardoor voelen ze ook minder een appèl om iets te doen. Sprekend is ook dat deze mensen het veel minder leuk vonden om mee te doen met dit onderzoek: omdat het verhaal niet aansluit bij hun wereldbeeld, kost het hen blijkbaar meer moeite om hier mee om te gaan in vergelijking met anderen.”
Om mensen aan te spreken en hen tot actie aan te sporen, moet je misschien wel verschillende verhalen voor verschillende groepen maken
Wat kunnen we nu eigenlijk met de resultaten van dit onderzoek?
“Uit dit onderzoek blijkt dat een verhaal over menselijk leed door verschillende groepen mensen heel verschillend geïnterpreteerd wordt. Deze uitkomst zal geen mediawetenschapper verrassen, maar het heeft wel implicaties voor de praktijk. Om mensen aan te spreken en hen tot actie aan te sporen, moet je misschien wel verschillende verhalen aan verschillende groepen vertellen. Commerciële bedrijven maken al een profiel aan op basis van de internetpagina’s die je bezoekt of de boeken die je koopt op bol.com en bieden vervolgens gepersonaliseerde advertenties aan. Vergelijkbare strategieën zijn denkbaar als het gaat om verhalen die mensen moeten inspireren om solidair te zijn met minderbedeelden of om duurzame keuzes te maken. Uiteraard mag dit niet te ver gaan, zodat je als organisatie nog wel op een eerlijke en consistente manier over je werk kunt blijven communiceren.”
