The Yellow Movement
Achtergrond

Eerst Addis Abeba vrouwvriendelijk, dan de rest

In een minirok over straat gaan is er niet gebruikelijk, sterker: dat wakkert obsceniteiten aan. Maar met sterke vrouwenorganisaties en een hervormingsgezinde regering lijken er nieuwe tijden aan te breken in Ethiopië. “Jongeren hebben hun toekomst in eigen hand genomen.”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Ga even mee naar de wc”, zegt Siyane Aniley (30) tegen haar vriend die, alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, opstaat en meeloopt. Ze wringen zich tussen de tafels door van het volle terras van Mimi’s restaurant in het centrum van de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba. Aniley noemt zichzelf een fulltime feminist, dus haar vraag om begeleiding naar het toilet doet vreemd aan. “Het bespaart me gedoe”, vertelt ze bij terugkeer en ze neemt een slok Habesha-bier. “Veel Ethiopische mannen moeten nog leren dat het abnormaal is om schunnige opmerkingen naar vrouwen te maken of ze te betasten.”

Haar overwegend mannelijke tafelgenoten knikken instemmend. “Toch verandert er iets. Net als in de politiek vinden er ook hervormingen plaats in de maatschappij. Steeds meer mannen begrijpen dat vrouwen gelijk zijn en ook zo moeten worden behandeld”, zegt Befeqadu Hailu (38). De blogger, die zijn inzet voor politieke hervormingen met diverse gevangenisstraffen moest bekopen, voegt eraan toe: “Ik ben een mensenrechtenactivist, blogger én feminist, want ik sta voor gelijkheid.”

Dit soort vooruitstrevende uitspraken over vrouwenemancipatie krijgen vooralsnog alleen voet aan de grond in de hoofdstad, meent Aniley, die aan haar doctoraalstudie werkt. “Wij zijn hier bevoorrecht omdat we meer toegang hebben tot het internet: ons raam naar de buitenwereld. Daar is vrouwenemancipatie al langer aan de gang.”

Toch zitten op de terrasjes in miljoenenstad Addis Abeba voornamelijk mannen. De Ethiopische maatschappij is oerconservatief, vooral op het platteland is er geen sprake van gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Het geloof speelt daarbij een belangrijke rol. Weinig moderne ideeën zijn geïncorporeerd in het huidige dagelijkse leven. Twee jaar geleden werd voor het eerst de vraag naar huiselijk geweld opgenomen in een demografisch onderzoek, een initiatief van de regering. Zo’n 16.850 huishoudens, verspreid over het hele land, namen eraan deel. 35 procent van de ondervraagde getrouwde vrouwen meldde toen dat ze leden onder seksueel, emotioneel of fysiek geweld van hun partner. De meeste vrouwen vonden die behandeling ‘normaal’.

Als vrouwen in hun rechten worden aangetast, komt mijn studie goed van pas

Geel als kleur van de hoop

Het zijn vooral jonge, hoogopgeleide vrouwen die strijden tegen dit geweld. De eerste groep die zich organiseerde was The Yellow Movement, een feministische beweging die in 2011 ontstond op de universiteit van Addis Abeba. De organisatoren kozen voor geel als de kleur van de hoop en omdat het een kleur is die goed opvalt. De beweging was onderdeel van een golf van opstand die door het land trok. Die strijd vergde veel levens, maar wierp desondanks vruchten af: sinds 2018 is er een nieuwe, hervormingsgezinde premier.

“De politieke omwenteling die zich nu in Ethiopië voltrekt, is vooral het werk geweest van jonge demonstranten die enorme druk uitoefenden. Jongeren hebben hun toekomst in eigen hand genomen. Daar hoort ook de strijd voor vrouwenrechten bij”, legt Mhalet Tadesse (20) uit op een terras in een parkje tegenover de universiteit. De derdejaars student Rechten zit weggedoken in een oversized blauw vest tegen de ochtendkou. Haar vrije tijd gaat op aan activiteiten voor The Yellow Movement. “Mijn studie komt goed van pas om vrouwen te helpen als ze in hun rechten worden aangetast. Wij weten de weg.”

Het begon zeven jaar geleden met een #MeToo-incident op de universiteit. Een jonge vrouwelijke docent was aangerand door een mannelijke collega. Ondanks een klacht deed de universiteitsleiding aanvankelijk niets. Pas toen het ministerie van Onderwijs eraan te pas kwam, kreeg de man een lagere functie, wat slechts inhield dat hij geen salarisverhoging kreeg en met een kleiner kantoor genoegen moest nemen. Hij bleef wel verbonden aan het instituut. Vrouwelijke studenten en docenten besloten The Yellow Movement (5000 likes op Facebook) op te richten om vrouwen in het onderwijs, die slachtoffer zijn van seksueel geweld, bij te staan.

Tot 1974 was Ethiopië een keizerrijk, daarna zette kolonel Mengistu een marxistisch-leninistische koers in. Het Ethiopische Volksrevolutionaire Democratische Front streed tegen het communisme. Toen Sovjetpresident Gorbatsjov in 1989 de steun aan het land stopzette, voerde Mengistu in 1990 de democratie door. Een jaar later nam het Front de macht over en vluchtte Mengistu naar Zimbabwe.

Het regime dat ruim 25 jaar aan de macht was, bracht een vrijere markteconomie, maar werd steeds dictatorialer. Het voerde een etnische politiek die vooral de minderheid – die de regering domineerde – bevoordeelde. Een volkopstand vanuit de twee grootste bevolkingsgroepen leidde tot veranderingen. In 2018 leek het tij gekeerd met de liberalere koers van premier Abiy Ahmed.

Voorlichting aan studenten

In het begin werd de groep in hun gele shirts door medestudenten gezien als een zonderling gezelschap. Er werd wat lacherig over gedaan, vooral door mannelijke studenten. “Inmiddels worden we zeer serieus genomen en hebben we ook een plaats gekregen binnen de universiteit. We organiseren op de campus lezingen, informatiedagen en andere activiteiten om vrouwen te informeren over hun rechten”, vertelt rechtenstudent Mariamawit Guebremedhin (20), die naast Mhalet Tadesse op het terras zit. “Vooral studenten die van het platteland komen, moeten worden voorgelicht, want juist daar bestaat nog altijd de overtuiging dat vrouwen tweederangs mensen zijn.” De beweging richt zich ook tot mannen in het onderwijs. Er worden speciale discussies voor ze georganiseerd met vaak mannelijke sprekers die duidelijk maken dat vrouwen gelijkwaardig zijn aan mannen.

Guebremedhin volgt met haar ogen een jonge vrouw. Die draagt een laptop onder de arm en een tas vol boeken over haar schouders. “Een rok boven de knie”, zegt Guebremedhin. “Zij heeft lef!” Ze is niet de enige die de vrouw heeft opgemerkt. Ook een groepje mannelijke studenten aan een tafeltje verderop draaien het hoofd in haar richting.

Premier Abiy Ahmed benoemde drie vrouwelijke ministers

Weinig vrouwen wagen zich in minirok omdat mannen dat kledingstuk blijkbaar beschouwen als een rechtvaardiging voor obsceniteiten. Oudere vrouwen in Addis Abeba gaan vaak nog traditioneel gekleed in lange witte jurken met kleurige borduursels. Jonge vrouwen lijken de voorkeur te geven aan skinny jeans, die zie je op straat in alle kleuren. “Het is te gek voor woorden, want skinny jeans laten nauwelijks iets aan de fantasie over. Het gaat erom dat je geen huid ziet. Vrouwelijk vlees is uit den boze. Die vrouw daar draagt nauwelijks een minirok, die is misschien een paar centimeter boven de knie, maar de maatschappij tolereert dat nog altijd niet”, concludeert Tadesse, die net als Guebremedhin skinny jeans draagt.

De studenten voelen zich met hun beweging gesterkt door de nieuwe hervormingsgezinde regering van de 41-jarige premier Abiy Ahmed. Hij benoemde drie vrouwelijke ministers in zijn kabinet, het hoogste aantal sinds jaren. Een vrouw werd onlangs gekozen tot voorzitter van het parlement. Het semi-overheidsorgaan, IPDC, dat door het hele land industrieterreinen aanlegt om industrialisering te bevorderen, wordt sinds mei geleid door een 29-jarige vrouwelijke ingenieur.

Sehin Teferra (oprichter Setaweet, links) en Yanet Assefa (medewerker Setaweet, rechts)Beeld: Maheder Haileselassie Tadese

Ook voor jongens

Mooie ontwikkelingen, vindt socioloog Sehin Teferra (42), oprichter van de feministische beweging Setaweet (‘van de vrouw’). Ze deed haar doctoraalstudie Emancipatie aan de universiteit van Londen en startte de beweging vier jaar geleden. Inmiddels heeft ze 2000 likes op Facebook. “Vrouwen die gelijke kansen krijgen in dit land hebben bijna allemaal een bevoorrechte achtergrond”, zegt ze. “Ze zijn hoogopgeleid en komen uit families waar al een vorm van gelijkheid bestond tussen zonen en dochters.”

In het kantoor van Setaweet, dat uitkijkt op twee van de honderden woon- en kantoortorens in Addis Abeba, staan stapels dozen met boeken in het Amhaars, de officiële taal van Ethiopië. Het is lesmateriaal voor middelbare scholieren waarmee, onder meer met cartoons, vrouwenemancipatie wordt gedoceerd. “Waar beter te beginnen dan bij de jeugd? We moeten alle uithoeken bereiken. Er wordt buiten de hoofdstad nog niet geïnvesteerd in meisjes. Deze boekjes zijn zeker ook voor jongens bedoeld”, legt medewerker Yanet Assefa uit. “We merken ook dat seksueel geweld toe- in plaats van afneemt. De exacte redenen zijn vooralsnog onduidelijk, maar het lijkt deels samen te hangen met urbanisering. De boekjes gaan ook daarover.”

Sehin Teferra in gesprek met kennissen Eyuel Getachew (links) en Nigisu Solomon (rechts)Beeld: Maheder Haileselassie Tadese

Groep radicale vrouwen

Setaweet werd in het begin met argusogen bekeken. De algemene gedachte was dat het om een groep radicale vrouwen ging die er uit het buitenland over- gewaaide ideeën op nahield. Tegenwoordig worden de leden vaker gevraagd mee te denken over maatschappelijke ontwikkelingen en vraagstukken. Vertegenwoordigers van Setaweet krijgen uitnodigingen voor paneldiscussies en verzoeken om onderzoek te doen. “Het ontbreekt in dit land aan data over allerlei aspecten in de maatschappij. Dan kun je roepen dat het goed of slecht gaat, maar als je het niet onderbouwt met cijfers zijn het loze woorden”, zegt Teferra.

Setaweet deed onderzoek naar sekswerkers in Addis Abeba, omdat de overheid daar geen data over had. Uit die studie bleek dat meer dan 130.000 vrouwen, onder wie veel meisjes jonger dan 18 jaar, geregeld betaalde seks hadden, voor zo’n twee euro per keer. Met de verzamelde informatie proberen sociaalwerkers nu minderjarige sekswerkers alternatieven te bieden. Bijna 65 procent van de Ethiopiërs is jonger dan 25 jaar en de werkloosheid is vooral onder jongeren hoog. Voor vrouwen is het nog moeilijker aan een baan te komen.

Desondanks is in Ethiopië de stemming hoopvol – dankzij de hervormingen die meer democratie hebben gebracht. Voor Setaweet ligt daar een kans. “Het ontbrak aan politieke wil om vrouwen te emanciperen. Die wil lijkt er nu wel te zijn en daarvan moeten we gebruikmaken”, meent Teferra. Zij en haar collega Assefa dragen een korte jurk en trekken zich niets aan van kritiek. “Niemand dicteert ons wat we wel of niet kunnen dragen!”

De grootste wens van Teferra voor de nabije toekomst is om naar een bijeenkomst van feministen in Addis Abeba te gaan en daar allemaal onbekenden te treffen. “Nu zijn we een kleine groep actieve vrouwen die elkaar allemaal kennen. De vrouwenbeweging moet snel groeien tot een machtige massa. Net zoals die menigte van jonge mensen die de politieke hervormingen heeft aangewakkerd.”

Dossier met allemaal goed nieuws

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons