Leilani Farha Beeld: Roger Lemoyne
Interview

‘Elke huurder zou moeten uitzoeken wie zijn huis bezit’

Politici moeten de wooncrisis aanpakken, maar hebben zij die macht? Vastgoedbeleggers kopen steeds meer huurwoningen op en adviseren de overheid zelfs over economisch beleid. Voormalig VN-rapporteur Huisvesting Leilani Farha slaat alarm: ‘De vastgoedmarkt heeft politieke macht.’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Kun je je voorstellen hoe het is om dakloos te zijn? Ik probeer het weleens.” Leilani Farha (52) zit voor haar computerscherm in haar koophuis in Ottawa, waar ze woont met haar man en twee kinderen. Tot voor kort was ze Speciaal Rapporteur Huisvesting voor de Verenigde Naties (VN): zes jaar lang reisde ze de wereld over om de mondiale wooncrisis op de politieke agenda te zetten. Van Toronto tot Amsterdam en van Lagos tot New Delhi stijgen de huizenprijzen, neemt de dakloosheid toe en legt het recht op huisvesting het af tegen een mondiale vastgoedmarkt die biljoenen euro’s waard is.

Een woning is een mensenrecht, géén handelswaar

“Ik heb geen dikke huid ontwikkeld tegen alle schrijnende verhalen”, zegt Farha. “Alle dakloze mensen die ik heb ontmoet, vertelden hetzelfde: het is niet alleen dat je geen thuis hebt. Je wordt niet meer als mens behandeld. Dakloosheid maakt je onzichtbaar voor een samenleving, dat is zo hartverscheurend.” Nederland riep ze op het matje in 2014, toen veel ongedocumenteerde migranten dakloos op straat sliepen. Een paar weken later werden er slaapplekken geregeld.

In haar tijd bij de VN richtte ze ook The Shift op: een beweging bestaande uit advocaten, filmmakers, onderzoekers en sociaal werkers, die de wooncrisis wil aanpakken door middel van onderzoek, beleidsadviezen en het ondersteunen van burgerinitiatieven.

Farha heeft iets weg van een stereotiepe professor: ze spreekt snel, puntsgewijs en is even warrig als geconcentreerd. De wooncrisis is complex, maar haar visie is simpel: een woning is een mensenrecht, géén handelswaar.

Het is steeds moeilijker om een betaalbare woning te vinden, maar volgens jou is de wooncrisis veel groter dan dat. Waar moeten we ons zorgen over maken?
“In elk land dat ik heb bezocht, gebeurt hetzelfde: overheden schuiven de verantwoordelijkheid voor betaalbare huisvesting van zich af. Dakloosheid wordt gezien als een individueel probleem in plaats van als teken van overheidsfalen: dakloze mensen zouden lui zijn en worden gecriminaliseerd, beboet of zelfs gevangengezet. Of neem gedwongen uitzettingen: in Europa worden veel Romagemeenschappen verwijderd uit de kampen die zij hebben opgezet langs snelwegen, zonder enig alternatief te bieden. Ze zouden geen kampen opzetten als er betaalbare huizen waren.”

Dakloosheid en gedwongen uitzettingen zijn schendingen van het Universele Verdrag van de Rechten van de Mens

“Dakloosheid én gedwongen uitzettingen zijn schendingen van het Universele Verdrag van de Rechten van de Mens, waarin het recht op huisvesting wordt vastgelegd. Zelfs legale uitzettingen door huurbazen wanneer iemand bijvoorbeeld de huur niet heeft betaald mogen binnen het internationaal recht niet als het leidt tot dakloosheid. Zo vinden er in Spanje sinds 2008 jaarlijks zo’n zestigduizend huisuitzettingen plaats, echt onacceptabel.”

Eind vorig jaar riep The Shift het Nederlandse kabinet op om de sinds 2009 verdubbelde dakloosheid terug te dringen en bedelen, op straat slapen en lege panden kraken niet langer strafbaar te maken. Een reactie bleef uit.

Farha schrijft mee tijdens het praten, somt cijfers op uit haar hoofd en heeft een alarmerende blik wanneer ze uitlegt hoe het zo ver is gekomen. Huizen zijn onbetaalbaar geworden: wereldwijd stijgen de huurprijzen harder dan de inkomens. In Nederland stegen ze sinds 1996 met 21 procent en het gemiddelde loon slechts met 8 procent. Consultancybureau Knight Frank vergeleek de cijfers van 32 wereld- steden: Amsterdam spant de kroon. De woonkosten stegen daar de afgelopen vijf jaar met 63,6 procent, en het gemiddelde inkomen met 4,4 procent.

Een pensioenfonds in Vancouver kan zomaar mede-eigenaar worden van jouw huurwoning in Amsterdam

“Dat komt door wat ik de ‘financialisering’ van wonen noem: sinds de opkomst van het neoliberalisme, en vooral sinds de financiële crisis van 2008, wordt huisvesting grotendeels aan de markt overgelaten, zonder al te veel reguleringen. Dan heb ik het vooral over de grote, mega-investeerders die wereldwijd panden bezitten: denk aan internationale investeringsbedrijven en vermogensbeheerders zoals Blackstone, Goldman Sachs en Blackrock. Sommigen verhogen de huur via gaten in de wet wat leidt tot enorme schulden óf huisuitzetting. Anderen gebruiken pesterijen, zoals eindeloze renovaties of slecht onderhoud, om bewoners weg te jagen en er luxe-appartementen van te maken.”
De kans bestaat dus dat ook mijn huurwoning in bezit is van zo’n multinational?
“Zeker! Huurders hebben geen idee. In de vrije sector heb je vaak te maken met een makelaar, maar dat is een façade voor de echte eigenaar. Vastgoedinvesteerders werken zo: stel een pensioenfonds stopt 500 miljoen dollar in Blackstone. Dat wordt dan verdeeld over verschillende investeringen, waaronder een portefeuille met kantoren, huizen en hotels wereldwijd. Zo wordt een pensioenfonds in Vancouver dus mede-eigenaar van een vrijesectorhuurwoning in Amsterdam. En zo’n aandeelhouder geeft niets om jouw woning. Eigenlijk zou elke huurder moeten uitzoeken wie zijn huis bezit.”

Volgens onderzoek van de Volkskrant zijn de meeste Nederlandse huurwoningen nog van woningcorporaties: zo’n 2,3 miljoen huizen. Ongeveer 165 duizend huurwoningen zijn van kleinere particuliere huisbazen. ‘Slechts’ 160 duizend huurwoningen zijn van grote vastgoedbeleggers: de nieuwste en duurste woningen. Maar dit aandeel groeit. Vorig jaar kocht Blackstone voor een kwart miljard euro 460 huizen in Amsterdam en Rotterdam.

Luistertip

Leilani Farha nagelt Oatly aan de schandpaal in haar podcast PUSHBACK TALKS: Blackstone & Oatly, can you sell your soul and still keep it?, omdat het hippe havermelkmerk 10 procent van het bedrijf aan Blackstone heeft verkocht. Volgens Farha helpt Oatly Blackstone zo om hun imago op te poetsen en om het valse beeld te creëren dat een bedrijf niet kan groeien zónder hen.

Binnenkort wordt de Nederlandse NIBC Bank overgenomen door Blackstone; op Twitter riep Farha Nederlanders op om alert te zijn, want NIBC investeert onder andere in vastgoed.

De vastgoedmarkt heeft de politieke macht

Ondertussen neemt het sociale huuraanbod juist af: de laatste tien jaar zijn de lasten voor woningcorporaties zwaarder geworden, en sinds 2013 verdwenen er honderdduizend sociale huurwoningen. Een mondiaal fenomeen, zegt Farha: “Het is onderdeel van die neoliberale trend. Overheden moeten op zijn minst bestaande woningen beschermen. En ze kunnen bijvoorbeeld leegstaande kantoorpanden, winkelcentra, of andere gebouwen opkopen en er sociale huurwoningen van maken.”

Het woord ‘gentrificatie’ is nog niet gevallen; is dat niet waar we het over hebben?
“Gentrificatie – de opwaardering van wijken – hoeft naar mijn mening niet altijd negatief te zijn. Het opknappen van vervallen gebouwen, een nieuw park of fietspad, dat kan een wijk oprecht verbeteren. Dat trekt nieuwe bewoners. Het probleem is dat de oude bewoners niet voldoende worden beschermd, bijvoorbeeld met een maximum aan huurverhogingen of vaste huurcontracten. Dat is een taak voor de overheid.”

Wat houdt overheden nog tegen?
“De vastgoedmarkt heeft politieke macht. Blackstone, waarvan de CEO economisch adviseur was van president Trump, heeft onder andere miljoenen dollars gepompt in een campagne tegen een wetsvoorstel voor de invoering van een huurgrens in Californië. En Blackrock adviseert momenteel Europese overheden – waaronder de Nederlandse – over economisch beleid, vanwege hun kennis van de financiële markt.”

Vluchtelingen riskeren hun leven voor een westers paspoort; voor miljonairs is het gewoon te koop

Farha graait door een stapel papieren: “Ik heb gisteren nog een lijst gemaakt met alle regelingen sinds 2008 die de positie van verhuurders versterken ten koste van huurders.” Ze noemt Airbnb, dat ook in Nederland de woningprijzen heeft doen stijgen. En sinds 2014 werkt Nederland met het Golden Visa-programma van het Britse bedrijf La Vida om aantrekkelijker te worden voor investeerders : iedereen die minstens 1,25 miljoen euro investeert in een Nederlands bedrijf of vastgoed, kan een paspoort krijgen. De populairste Golden Visa-regeling, die van Portugal, heeft daar de huurprijzen verhoogd. Volgens Farha is het ongelijkheid in de puurste vorm: vluchtelingen riskeren hun leven voor een westers paspoort; voor miljonairs is het gewoon te koop.
Wat levert het huidige huizensysteem ons eigenlijk op?
Farha zucht diep. “Goede vraag. Het is een feit dat veel van deze investeerders méér geld hebben dan overheden. En we hebben investeringen nodig, veel bedrijven en sectoren zijn er afhankelijk van. Deze firma’s stoppen bijvoorbeeld ook veel geld in de ontwikkeling van een coronavaccin.”
“Dat is niet erg, maar we willen voorkomen dat zo’n vaccin alleen voor de rijken is, toch? Over het algemeen is iedereen het daarover eens. Maar wanneer ik hetzelfde zeg over vastgoed, krijg ik niet dezelfde reactie. Ik denk echt dat we grote publieke educatiecampagnes nodig hebben over dat wonen een mensenrecht is en dat het niet ‘cool’ is om obscene hoeveelheden geld te verdienen ten koste van mensen. Mensenrechtenverdragen vormen de ‘tanden’ van mijn verzet: daarmee kun je iets afdwingen. Overheden hebben die verdragen getekend en daar horen verplichtingen bij.”
Maar onze mensenrechtenverdragen worden met regelmaat geschonden en échte sancties zijn er niet.
“Op dat gebied hebben we nog veel werk te verrichten. De uitvoering is niet goed vormgegeven, maar moeten we mensenrechten daarom helemaal afwijzen? Het zijn richtlijnen, en elk land moet zijn eigen mechanismes opzetten om ze concreet te maken.”

Een woning is essentieel voor een gezond en veilig bestaan. Het is aan overheden om dat te beschermen

“Canada en Portugal hebben bijvoorbeeld wetten aangenomen waardoor wonen ook in de nationale wet wordt erkend als mensenrecht. De Portugese wet bevat ook beschermingen: iedereen voor wie uitzetting dreigt, heeft recht op juridische steun en hulp bij het vinden van een woning. In Canada wordt een onafhankelijk adviesorgaan over woonbeleid opgezet, en een soort ombudsman voor individuele klachten. Daar heb ik altijd op aangestuurd, en het is een enorme stap vooruit.

Het begint echt bij een collectieve erkenning van wonen als mensenrecht. Dat zou beïnvloeden op wie we stemmen en welke beleidsplannen er op tafel komen. Misschien is dat één positief gevolg van deze pandemie, waarin ‘thuisblijven’ van levensbelang is: het heeft onze neuzen op het feit gedrukt dat een woning essentieel is voor een gezond en veilig bestaan. En dat het aan overheden is om dat te beschermen.”

Leilani Farha (52) studeerde rechten en Engelse literatuur en deed een master Social Work aan de Universiteit van Toronto. Vanaf 1997 werkte ze vijf jaar voor Canadese en internationale ngo’s rondom mensenrechten en huisvesting, en werd daarna directeur van de ngo Canada Without Poverty. Van 2014 tot april 2020 was ze Speciaal Rapporteur Huisvesting voor de Verenigde Naties. In die periode zette ze ook The Shift op, een wereldwijde beweging om de mondiale wooncrisis aan te pakken.

In de documentaire PUSH (2019) brengt de Zweedse filmmaker Fredrik Gertten deze crisis in beeld door Farha te volgen in haar VN-werk. Sinds eind juni 2020 hosten zij samen de podcast PUSHBACK Talks.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in OneWorld magazine.

Dakloos in coronacrisis: waar kun je terecht?

Niet migranten, maar politici veroorzaken het woningtekort

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons