De Europese Commissie komt sneller dan verwacht met regels voor hormoonverstoorders. Maar worden deze stoffen nu eigenlijk wel verboden? Een jarenlange lobby van de chemische industrie lijkt succes te hebben.
Na bijna zeven jaar werk, zal de Europese Commissie uiterlijk juni dit jaar met regels komen voor hormoonverstorende chemicaliën, ook wel endocrine disrupting chemicals (EDC's) genoemd. Dat heeft commissaris Vytenis Andriukaitis (Volksgezondheid) op 3 maart bekendgemaakt na een ontmoeting in Parijs met de Franse milieuminister Ségolène Royal. De Commissie, die eerder nog stelde pas 'eind 2016' klaar te zijn, stond onder toenemende druk na een uitspraak van het Europees Hof (pdf). Die concludeerde in december dat de Commissie met haar handelen 'de wet had geschonden'.
Oorspronkelijk was de Commissie verplicht, na een besluit van het Europees Parlement uit 2009, al in december 2013 de regels te presenteren. Maar onder druk van lobby – van de chemische sector, en met name Europese producenten van landbouwchemicaliën als Bayer en BASF die een miljardenstrop vreesde – besloot de Commissie tot uitstel. Er werd in juli 2013 door toenmalig commissievoorzitter José Barroso besloten tot een grondige kosten-batenanalyse, een studie die tot op vandaag de dag loopt.
Wat zijn hormoonverstoorders?
Chemicaliën die het hormonaal systeem in de war gooien en te vinden zijn in vele alledaagse producten: cosmetica, plastic, voedselverpakkingen, elektronica, meubels, drinkwater en bestrijdingsmiddelen. Wetenschappers linken blootstelling aan een toename in onvruchtbaarheid, hormoongerelateerde kankers en ontwikkelingsstoornissen als verminderd IQ en autisme.
Een studie van een gerespecteerde expertgroep schat de extra jaarlijkse zorgkosten in Europa als gevolg van blootstelling op 157 miljard euro, 1,23 procent van het totale BNP in de EU.
Kritische brief Zweedse milieuminister
Volgens Andriukaitis zit de vaart er nu goed in, en kunnen de regels daarom sneller verschijnen. Brusselse insiders zetten bij die verklaring echter vraagtekens. Eerder nog benadrukte de Commissie de bergen werk die nog verricht moesten worden. Het lijkt er dan ook meer op dat druk van de EU-lidstaten de commissaris op andere gedachten heeft gebracht. Zo stuurde de Zweedse milieuminister Åsa Romson op 4 januari een kritische brief (pdf) aan Andriukaitis naar aanleiding van de uitspraak van het Europees Hof: ''Ik verwacht dat de Commissie nu de noodzakelijke stappen neemt om te voldoen aan de [Europese] verdragen'', schreef ze, ''om zo aan de legitieme verwachting van haar burgers te voldoen dat de EU de gezondheid van mensen en het milieu beschermt tegen de dreiging van hormoonverstoorders.''
Grote vraag waar lobbyisten in de Brusselse wandelgangen over fluisteren is hoe de regels, die honderden chemicaliën moeten reguleren, er precies uit gaan zien. Commissaris Karmenu Vella (Milieu) hintte op een persconferentie in reactie op vragen gesteld door OneWorld (4:50) dat 'potentie' door de EU in ogenschouw gaat worden genomen, een cruciaal punt. Het betekent dat bij beperkte blootstelling EDC's in Europa niet verboden gaan worden, het speerpunt van een jarenlange lobby gevoerd door Brusselse industriegroepen van de chemiesector als ECPA en Cefic.
'Verbod strijdig met doelstellingen TTIP'
Ook heeft potentie de voorkeur van DG Trade, het EU-handelsministerie dat momenteel met de Obama-regering praat over een omvangrijk vrijhandelsverdrag: TTIP. De Amerikanen hebben openlijk vóór toevoeging van potentie gepleit (pdf), en een verbod op EDC's strijdig genoemd met de 'primaire doelstellingen' van TTIP. Ook de Amerikaanse Kamer van Koophandel, lobbygroep van het Amerikaans bedrijfsleven, heeft achter gesloten deuren het belang van potentie bij de Commissie benadrukt, zo tonen documenten die OneWorld inzag.
Ondanks dat de Commissie ontkent binnen TTIP over hormoonverstoorders te onderhandelen, overleggen ambtenaren uit de EU en VS al sinds oktober 2014 achter de schermen over het onderwerp, zo kreeg OneWorld eind vorig jaar bevestigd.
Wetenschappelijk is potentie echter zeer controversieel. Zo drukte wetenschappers van de Endocrine Society Andriukaitis tijdens een zeer recente ontmoeting nog op het hart om dit element weg te laten uit de regelgeving: het zou 'niet consistent' zijn met de wetenschap. Dat uitgangspunt is in lijn met conclusies van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), die stelt dat EDC's al bij de kleinste dosis schadelijk kunnen zijn. Met name voor ontwikkeling van de hersenen van baby's zou gevaar bestaan. Dat verklaart ook waarom in 2013 het EU-milieuministerie (DG Env), dat oorspronkelijk door de Commissie verantwoordelijk was gesteld voor het dossier, regels op papier had gezet (pdf) die potentie volledig negeerden. Dit plan werd echter na ingrijpen van Catherine Day (pdf), de hoogste ambtenaar van Barroso, nooit gepubliceerd. Eind 2014 werd het hele dossier vervolgens verplaatst van DG Env naar DG Santé, het EU-ministerie voor Volksgezondheid.
Andriukaitis zal de komende maanden nog overleg zoeken met de EU-lidstaten en het Europees Parlement, zo verklaarde hij op 4 maart. Daarna zal de Europese regelgeving voor hormoonverstorende stoffen 'zo snel mogelijk' worden gepresenteerd, aldus de eurocommissaris.
