De Europese Commissie heeft in maart een boze brief aan de regering van Bangladesh gestuurd. Daarin uit de EU haar ongenoegen over de verslechterde positie van textielvakbonden in het land. De EU dringt aan op een verbetering van de arbeidsvoorwaarden. Als dat niet gebeurt, dreigt zij de toegang van Bengaals textiel tot Europa stop te zetten. En dat kan desastreuze gevolgen hebben voor miljoenen kledingarbeiders in het land.
“De brief is in Bangladesh als een bom ingeslagen”, zegt Agnes Jongerius, Europarlementariër voor de PVDA en oud-voorzitter van vakbond FNV. In maart was ze in Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, om de situatie op het gebied van mensenrechten, arbeidsrecht en democratie te onderzoeken. Een paar dagen voor haar komst, op 16 maart, kwam de brief. De boodschap: verbeter voor 18 mei de arbeidswetgeving, anders worden de huidige gunstige voorwaarden van markttoegang tot Europa opgetrokken.
Belang textielsector
De Bengaalse regering is geschrokken van de harde woorden, meldt Jongerius. Ze sprak ministers, werkgevers- en werknemersorganisaties en NGO’s in het land. “Niemand raakte erover uitgepraat. Politici en hoge ambtenaren zijn bloednerveus en werkgevers zijn aan het lobbyen geslagen voor herziening van de arbeidswetgeving.”
Dat de brief zo hard aankwam, is niet vreemd. Het belang van de textielsector voor de economische ontwikkeling van Bangladesh is immens. En Europa speelt daar een cruciale rol in; Bangladesh is voor 60 procent van haar export afhankelijk van de Europese markt. “Als de Bengaalse regering niet met maatregelen komt en Europa de toegang van textiel vanuit het Aziatische land stopzet, heeft dat grote gevolgen. Zowel voor de economie als voor de miljoenen arbeiders die in die sector werken”, zegt Jongerius.
Mensenrechten respecteren
Formeel gezien kan Europa de import niet stopzetten, vertelt de Europarlementariër. “Maar Europa kan wel de bestaande gunstige voorwaarden intrekken wanneer Bangladesh op 18 mei geen verbeteringen in het arbeidsrecht heeft doorgevoerd. En dat is precies waarmee de EU in die brief dreigde.” Zo maakt Bangladesh sinds 2001 gebruik van het Algemeen Voorkeurssysteem GPS 'Everything But Arms' (GSP EBA), dat gunstige handelsvoorwaarden biedt aan de 'minst ontwikkelde landen'. “Bangladesh mag nu zonder quota en zonder tarieven haar producten op de Europese markt brengen. Maar alleen op voorwaarde dat fundamentele internationale mensenrechten, inclusief arbeidsrechten worden gerespecteerd.”
In december 2016 braken er protesten uit in Ashulia, een buitenwijk in Dhaka. Zo'n 25 Textielarbeiders en vakbondsleden werden daarbij gearresteerd. Om hun vrijlating te eisen kwamen in februari wereldwijd vakbondsorganisaties in actie. Als reactie op de repressie tegen vakbonden en arbeiders door de overheid in Bangladesh boycotten kledingbedrijven een belangrijke kledingtop. Een paar dagen later ondertekende de regering een tripartiete overeenkomst en werden de gevangenen vrijgelaten.
Van dat laatste is momenteel geen sprake, weet Tara Scally van de Schone Kleren Campagne (SKC), de organisatie die toeziet op de rechten van textielarbeiders. “Vakbonden worden al langer gedwarsboomd in hun werk. Zo greep de regering hard in toen in december vorig jaar duizenden kledingarbeiders en vakbondsleiders de straat op gingen om een hoger loon te eisen. Veel werknemers zijn daarna ontslagen, honderden vakbondsmensen werden aangeklaagd en 25 vakbondsleiders werden gevangen gezet. Pas na twee maanden, onder internationale druk, sloten overheid en werkgeversorganisaties met Bengaalse vakbonden een zogeheten tripartite overeenkomst waarin afspraken staan over het intrekken van de aanklachten tegen vakbondsleiders en -activisten, de heropening van alle vakbondskantoren en het weer in dienst nemen van alle ontslagen arbeiders.”
Onderzoek naar schendingen
Naar aanleiding van de repressies tegen vakbonden heeft de SKC er bij de Europese Commissie op aangedrongen een onderzoek te starten naar de mate waarin de Bengaalse overheid de GSP EBA voorwaarden schendt. Dat onderzoek komt er nu misschien, tenzij Bangladesh voor 18 mei de arbeidsvoorwaarden verbetert.
Tara Scally: “We zijn blij dat die waarschuwing vanuit de EU nu eindelijk gegeven is. Maar wat ons betreft had het onderzoek nu al gestart mogen worden. Het is namelijk al langer duidelijk dat de vrijheid van vereniging geschonden wordt.”
Eerdere waarschuwingen
Volgens Jongerius is ook al eerder gewaarschuwd. “Dat Bangladesh de wetgeving moet aanpassen, omdat deze niet in lijn is met de fundamentele arbeidsnormen van de ILO (de International Labour Organization), weet het land al al sinds de afspraken gemaakt zijn.” Zo ondertekende de Bengaalse overheid in 2013 nog het EU Sustainability Compact, waarmee zij instemde met een wetsherziening en het respecteren van arbeidsrechten, waaronder vakbondsvrijheid. Daarnaast heeft de ILO in juni vorig jaar een rapport uitgebracht waarin zij een ‘special paragrapgh’ wijdde aan zaken die de Bengaalse overheid moest verbeteren. Jongerius: “Dat werd toen nogal laconiek ontvangen in Bangladesh. Ze namen het niet serieus. Terwijl een ‘special paragraph’ krijgen van de ILO bepaald niet niks is. Dat is een serieuze zaak.”
Het is normaal dat mensen willen onderhandelen over loonsverhoging en vrijheid van vereniging.
Hoewel de overheid in het Oost-Aziatische land al vaker op de vingers is getikt, lijkt het nu pas echt tot ze door te dringen dat ze maatregelen moeten nemen. Jongerius: “Bangladesh heeft lang gezegd dat ze bedrijven die gericht zijn op buitenlandse export niet in de weg willen zitten en daar dus geen vakbonden willen hebben.” Maar dat is volgens haar klinkklare onzin. “Uit gesprekken die wij hebben gevoerd met grote Europese merken blijkt dat zij juist voor vakbondsvrijheid zijn.” Ook is er volgens Jongerius een soort nauwverholen verwijt dat vakbondsleden onrustzaaiers zijn die de politieke rust komen verstoren. “Ik ben zelf vakbondsleider geweest, en vakbondsmensen zijn gewone mensen. Het is normaal dat mensen willen onderhandelen over kwesties als loonsverhoging en vrijheid van vereniging.”
Foto: still The True Cost
'Boodschap is duidelijker dan beleefd'
Maar wat moet Bangladesh doen om op 18 mei goedkeuring te krijgen? Jongerius: “Om te beginnen moet de regering het wetsvoorstel dat er nu ligt voor de export free zones terughalen uit het parlement. Dat ligt niet in lijn met de ILO-normen. Daarnaast ligt er nog een grote stapel achterstallige aanvragen van werknemers die zich willen organiseren. De overheid moet een inhaalslag maken en zorgen dat vakbonden worden erkend.”
De brief is volgens Jongerius een laatste wake-up call: “De boodschap is duidelijker dan beleefd. Als er op het gebied van vakbondsvrijheid niets veranderd, zal de EU een onderzoekscommissie inschakelen. Op basis van de uitkomst van hun onderzoek kan dan besloten worden of er tarieven gehanteerd gaan worden en of er quota komen voor de export naar Europa.”
Arbeiders straks de dupe?
Zelf hoopt Jongerius dat het niet zo ver hoeft te komen. “De export naar Europa is onmisbaar wanneer je de situatie van miljoenen gezinnen in het land wilt verbeteren. Maar tegelijkertijd kun je als Europa natuurlijk niet zeggen: wij stellen voorwaarden aan eerlijke handel, en daar dan vervolgens niets mee doen.”
Scally deelt de zorgen over de mogelijke gevolgen voor miljoenen arbeiders. “We hopen dat de brief iets oplevert en dat het niet zo ver hoeft te komen. Maar als de Bengaalse overheid niet luistert, moet de Europese Commissie zich houden aan haar afspraken en daar gevolgen aan verbinden. Dat arbeiders hier straks de dupe van worden, is wel het laatste wat we willen. Europa moet dus goed kijken wat de eventuele consequenties zijn van het op termijn opheffen van bepaalde voorwaarden van markttoegang. Het gaat er immers uiteindelijk om dat de positie van arbeiders verbetert. Het is niet de bedoeling dat zij straks de dupe worden van het nalatige beleid van hun overheid.”
