Europa’s dodelijke migratiepact met Marokko

Hassan Ammari zit in zijn uitgeleefde kantoor in het centrum van Oujda, vlak bij de grens met Algerije. Ammari is oprichter van Association Aides Aux Migrants En Situation Vulnérable (AMSV), een Marokkaanse organisatie die zoekt naar vermiste migranten. Op zijn kantoor liggen honderden dossiers van vermiste personen. “De overlevenden kregen absurde, willekeurige veroordelingen, onder meer wegens vermeende betrokkenheid bij mensensmokkel”, zegt hij zichtbaar teleurgesteld. “Maar vooral mensen zonder financiële middelen kiezen voor de route naar Melilla.”

Melilla is een Spaanse enclave aan de Afrikaanse kust, tegen Marokko aan. Op 24 juni 2022 vond er een bloedbad plaats: honderden mensen, voornamelijk vluchtelingen uit Sudan en Tsjaad, klommen gewapend met messen en stokken over het zwaarbewaakte hek van 12 kilometer lang. Maar het ging flink mis en tientallen vonden de dood; het draaide uit op het dodelijkste incident aan de Europese landsgrenzen in de voorbije decennia.

Ammari: “De malafide circuits kiezen voor migratie over zee omdat juist daar veel geld te verdienen valt.” Voor Afrikaanse migranten op weg naar de Europese Unie vormt Marokko al jaren een belangrijk knooppunt, omdat de zeestraat tussen Afrika en Europa nergens korter is dan bij de Straat van Gibraltar. Bovendien deelt Marokko als enige Afrikaanse land een landsgrens met de EU, omdat het grenst aan de twee Spaanse enclaves Ceuta en Melilla.

Politieke ruil

Ceuta en Melilla liggen weliswaar op het Afrikaanse continent, maar maken officieel deel uit van Spanje. In de vijftiende en zestiende eeuw werden deze stukken land veroverd, onder meer vanwege hun strategische handelspositie, en bleven Spaans terrein toen Marokko’s onafhankelijkheid werd erkend in 1956. Marokko zelf noemt de steden Sebtah en Melilah en beschouwt deze nog steeds als bezet grondgebied.

Artikel gaat verder onder de foto.

In ruil voor extra Europese financiering houdt Marokko de deur met zijn buurlanden, maar vooral met Spanje, steeds meer op slot voor migranten die de EU willen bereiken. In een poging om nieuwe aankomsten terug te dringen tekende de EU begin dit jaar een nieuw samenwerkingsakkoord met Marokko ter waarde van 624 miljoen euro. De grootste hap van dit budget gaat naar grensbeveiliging, de strijd tegen mensensmokkel, uitzettingen, ‘vrijwillige’ terugkeer naar land van herkomst en de vernieuwing van een Marokkaanse asielwet.

“Volgens de bestaande wetgeving kunnen Afrikaanse migranten asiel aanvragen in Marokko, alleen heeft Marokko geen eigen asielprocedure”, vertelt Ruben Wissing. Hij onderzocht de bescherming van migranten in Marokko aan de Universiteit van Gent. “Asiel aanvragen in Marokko doe je via het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR).”

“Maar”, vervolgt Wissing, “het duurt vaak jaren voordat je een resultaat krijgt, doordat de UNHCR met een structureel tekort aan middelen kampt. Bij een erkenning van je vluchtelingenstatus moet je vervolgens nog een verblijfsvergunning aanvragen bij het Marokkaanse Bureau des Réfugiés et des Apatrides (BRA) dat verder over je aanvraag beslist. Deze overheidsdienst bestaat op papier, maar functioneert zo traag, dat het in de praktijk simpelweg niet functioneert. Bovendien kunnen ze het asiel toch nog weigeren.”

Migratiepacten

“Grensbewaking en migratiecontrole zijn twee grote uitgaveposten van de EU, aan bescherming van vluchtelingen in Marokko wordt bijna geen geld of aandacht geschonken”, geeft Wissing aan. “Marokko en de EU sloten in 2013 een Mobility Partnership af met als doel migratie onder controle te houden. In ruil daarvoor zou de EU flexibeler zijn in het verlenen van Europese visa aan Marokkanen. Destijds was er nog behoorlijk wat aandacht voor het opzetten van een asielprocedure en zette de Marokkaanse koning zich in om een asielwet aan te nemen. Europa verloor echter zijn interesse en de asielwet is er nooit gekomen.”

De samenwerking die de EU met Marokko aangaat om migranten tegen te houden gebeurt in meer landen, zoals Niger, Senegal en Ethiopië. De EU probeert op die manier meer grip te krijgen op migratie over het hele Afrikaanse continent. Mensenrechten zijn ondergeschikt en de redenen voor migratie worden amper aangepakt.

Artikel gaat verder onder de foto.

Twee mensen op het strand van Akhfennir in Zuid-Marokko.

Jamila Barkaoui, mensenrechtenonderzoeker aan de Universiteit van Oujda, is kritisch over dit soort migratiepacten. “In Marokko is de situatie voor migranten al jarenlang erbarmelijk. Marokko is er bovendien in geslaagd om migratie als wisselgeld te gebruiken in een diplomatiek spel met Europa. Echte wil om de migratieproblematiek aan te pakken, ontbreekt volledig. Het is naief om te denken dat door extra beveiliging aan de buitengrenzen migratie zal afnemen. Kijk naar Niger, waar extra grensbeveiliging ervoor zorgt dat migranten nu juist nog gevaarlijkere routes door de woestijn gebruiken en de Sahara een onzichtbaar migrantenkerkhof wordt.”

UNHCR en de Internationale Organisatie voor Migratie roepen al jaren op om migratie beter te organiseren door veilige, reguliere kanalen te openen door bijvoorbeeld een minder strikt visumbeleid of efficiëntere arbeidsmigratie. Toch zet de EU in op extra beveiliging van de buitengrenzen, zonder reguliere kanalen naar Europa. De Spaanse ngo Caminando Fronteiras berekende dat in 2022 gemiddeld zes personen per dag stierven op weg naar Spanje. Driekwart van deze slachtoffers stierf op de route van West-Afrika naar de Canarische eilanden via de Atlantische Oceaan. De route naar deze Spaanse eilanden won de afgelopen jaren aan populariteit, nu op routes in Noord-Marokko zwaarder gepatrouilleerd wordt. Slechts een op de tien lichamen wordt ooit teruggevonden.

Artikel gaat verder onder de foto.

Mickael Fousseini (30) uit Ivoorkust in Agadir, Zuid-Marokko. Hij probeert al langer dan tien jaar om via Marokko de EU te bereiken.

Met scherp schieten

Geweld tegen migranten vindt niet alleen in het noorden van Marokko plaats. Vanaf de kade van de vissershaven van Tarfaya in Zuid-Marokko is het zo’n 100 kilometer varen naar het dichtstbij gelegen Canarische eiland Fuerteventura. De Marokkaanse Oussama Segari (nu 27), kende als puber bijna elke maand wel iemand die de oversteek waagde. “Voorheen bracht een visser je voor 200 euro naar de Canarische eilanden. Nu zijn de controles veel scherper. Geen boot die de haven verlaat zonder de nodige documenten.” Criminele groepen roken geld en raakten geïnteresseerd in de business. “Omdat de risico’s groter werden, ging de prijs omhoog”, vertelt Mickael Fousseini (30) uit Ivoorkust. “Een deel van het geld komt in de handen van de militairen terecht, die een oogje dichtknijpen als een boot vertrekt.”

Onder druk van de EU wordt er vaker gepatrouilleerd in deze regio en is de hele Marokkaanse zuidkust volgebouwd met militaire barakken. Bovendien deinst de Marokkaanse politie er niet voor terug om met scherp te schieten op migranten. Zo kwam in september bij het zuidelijke stadje Akhfennir een vrouw om het leven, toen een agent het vuur had geopend op een vertrekkende boot. “Dat gebeurt wel vaker als de smokkelaars niet het gewenste bedrag op tafel leggen om de patrouilles om te kopen”, verklaart Fousseini.

En zo veranderde Marokko – ooit een doorreisland – de laatste jaren voor veel mensen in een eindhalte.

Dit is het tweede deel van een tweeluik over de grens tussen Marokko en de Spaanse enclave Melilla. De delen zijn als één geheel te lezen in de zomereditie van OneWorld Magazine 2023. Deze reportage kwam tot stand met steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek. Lees het eerste deel hier.