Er werd in Brussel reikhalzend naar uitgekeken: de reactie van de Europese Commissie op de resultaten van de publieke consultatie over ISDS, de clausule over investeerdersbescherming in vrijhandelsverdrag TTIP (zie kader). Vanwege de controverse rond de ISDS-clausule besloot de Commissie een jaar geleden het publiek te raadplegen. Aan belangstelling geen gebrek: 150.000 Europeanen lieten van zich horen. Ter vergelijking: eerdere consultaties over EU-handelsbeleid kregen nooit meer dan 1000 reacties. Maar ondanks de overweldigende betrokkenheid, en het feit dat 97 procent verklaarde tegen te zijn, blijft ISDS voorlopig gewoon op tafel.
Wat is ISDS?
Investeerder-staatarbitrage, in het engels Investor State Dispute Settlement (ISDS), wordt doorgaans in handelsverdragen tussen landen opgenomen. Dat geeft investeerders, bijvoorbeeld bedrijven die in een ander land een fabriek hebben staan, de mogelijkheid een schadeclaim in te dienen bij de overheid van een land. Die claim wordt behandeld door een transnationaal tribunaal.
ISDS-clausules zijn niet per se nieuw, maar de handelsverdragen waar de EU nu over onderhandelt, CETA maar vooral TTIP (met de VS), zijn zó groot dat de investeerdersbescherming ook veelomvattender wordt.
''De Commissie is voornemens om in het eerste kwartaal van 2015 verder te gaan met het consulteren van alle belanghebbenden'', valt in het 140 pagina-tellend rapport (pdf) , waarmee de Europese Commissie twee weken terug reageerde op de consultatie, te lezen. ''Hieronder ook de lidstaten en het Europees Parlement.'' De Commissie liet op haar website weten dat pas in "de laatste fase van de onderhandelingen" de knoop over ISDS zal worden doorgehakt.
Bedroevend
ISDS ligt steeds vaker onder vuur. Met ISDS-bepalingen kunnen bedrijven staten aanklagen vanwege geleden schade door nieuwe wetgeving of nadelig beleid. Een recent voorbeeld is het Zweedse energiebedrijf Vattenfall dat €3.7 miljard eist van de Duitse staat vanwege veronderstelde schade door het besluit om na Fukushima kernenergie uit te faseren. Critici menen dat ISDS leidt tot 'regulatory chill', een drempel voor overheden om in het publieke belang te reguleren.
Wat de Commissie zegt is: 'dit is wel heel negatief, we gaan nog meer consultaties doen'
GroenLinks-europarlementariër Bas Eickhout noemt de reactie van de Commissie op de publieke consultatie 'bedroevend'. ''Even samenvattend: Je start een consultatie, je krijgt veel reacties, en de meerderheid is negatief. Wat je vervolgens zegt is: 'Dit is wel iets te negatief, we gaan nog meer consultaties doen'. Volgens mij kun je uit deze consultatie halen hoe controversieel ISDS is. Ik denk echt dat we geen ISDS in TTIP moeten hebben.''
Uiteindelijk zal dat aan 'supercommissaris' Frans Timmermans zijn om te bepalen. ''Er zal geen ISDS in TTIP komen als Frans niet akkoord is'', zei Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker tegen het Europees Parlement oktober vorig jaar. Ook beloofde Juncker dat "de jurisdictie van rechtbanken in lidstaten niet zal worden ingeperkt door ISDS", een verwijzing naar het feit dat ISDS-arbitrage plaatsvindt in besloten tribunalen.
Door de strot geduwd
Maar Bas Eickhout gelooft niet dat de Amerikanen, die kenbaar hebben gemaakt voor een robuuste ISDS-clausule te zijn, zullen instemmen met de inperkingen die Juncker voorstaat. Eickhout wil daarom dat de Commissie helderheid schept.
Waar ik voor vrees is dat je een soort Noord/Zuidlijn-effect krijgt
''Als je nu al zegt geen ISDS te willen dan is het aan de Amerikanen om daarop te reageren. Als de VS dan als gevolg afzien van een deal heb je duidelijkheid. Maar waar ik voor vrees is dat je op termijn een soort Noord/Zuidlijn-effect krijgt. Er zal worden gezegd: 'We zijn nu al zo lang bezig, we kunnen niet meer terug'. Dan krijgen we uiteindelijk ISDS door de strot geduwd.''
Volgens Europarlementariër Anne-Marie Mineur (SP) is wat Eickhout omschrijft precies wat met EU-Canada vrijhandelsverdrag CETA is gebeurd. ''Het is letterlijk wat Cecilia Malmström [EU-Commissaris Handel, VH] zei. Het Europees Parlement kreeg te horen dat het proces al zo ver was gevorderd dat men niet meer terug kon naar de onderhandelingstafel om een akkoord zonder ISDS te eisen.'' Het CETA-verdrag, inclusief ISDS-clausule, is klaar, maar moet nog worden goedgekeurd door de Europese Raad en het Europees Parlement. Wanneer wordt gestemd is nog niet bekend.
Volgens Mineur zit in de ratificatie van CETA een gevaar waar de hele discussie over ISDS in TTIP aan voorbijgaat. ''Het merendeel van de Amerikaanse bedrijven heeft een aanmerkelijk belang in Canadese bedrijven. Met CETA zullen zij in Europa al gebruik kunnen maken van ISDS.''
Opmaken voor de strijd
De komende maanden zal het echter ISDS in TTIP zijn dat de klok slaat in Brussel. Met de aanstaande consultaties van de Commissie maken actiegroepen en bedrijfslobbyisten zich op voor een volgende slag in de strijd. Ook Brusselse denktanks mengen zich in het debat.
Zo verscheen op EurActiv.com, een veelgelezen EU-nieuwswebsite, een vurig pleidooi vóór ISDS in TTIP. De auteur is Diego Zuluaga van EPICENTER, een Brusselse denktank die naar eigen zeggen de 'principes van een vrije samenleving' nastreeft. EPICENTER wordt gefinancierd door 'een mix van individuen, stichtingen en bedrijven', maar publiceert niet wie dat precies zijn.
Zuluaga licht zijn standpunt graag toe. ''ISDS gaat er over dat buitenlandse investeerders eerlijk worden behandeld. En dat zij, wanneer zij schade ondervinden als gevolg van willekeurig overheidsbeleid, mogelijk compensatie krijgen.'' Zuluaga stelt dat met name kleine en middelgrote bedrijven profiteren van ISDS. ''Zij hebben geen juristen die weten hoe je effectief gebruikmaakt van buitenlandse rechtbanken.'' Uit de consultatie blijkt echter dat alleen grote bedrijven enthousiast zijn over ISDS; kleine ondernemers zijn 'kritischer' aldus het rapport van de Commissie.
Maar Zuluaga trekt de resultaten van de consultatie als geheel in twijfel. Hij wijst op het feit dat het merendeel van de inzendingen is gedaan via websites van actiegroepen; via reeds ingevulde formulieren. ''Het aantal negatieve reacties laat zeker zien dat er zorgen bestaan over ISDS in TTIP'', zegt hij. ''Maar het is mij niet duidelijk in welke mate ISDS is gebruikt door activistische groepen om te protesteren tegen het vrijhandelsverdrag TTIP als geheel.''
Bas Eickhout vindt het feit dat er gebruik is gemaakt van ingevulde formulieren geen reden om de inzendingen te bagatelliseren. ''Zelfs al hebben mensen een formulier van een NGO gebruikt, so what? Het maakt de zorgen van deze individuen niet minder. Dit is een zeer welkome input van een hele hoop mensen die betrokken zijn.''
