Europese Unie erkent: afrofobie is racisme

De meeste mensen zullen dit niet hebben meegekregen, want geen enkel Nederlands nieuwsmedium besteedde er aandacht aan. Maar de EU heeft op 26 maart een resolutie aangenomen waarin anti-zwart racisme en de fundamentele rechten van mensen van Afrikaanse herkomst worden erkend. Ook roept de EU lidstaten op om beleid te ontwikkelen dat de positie van deze groep bevordert. Belangengroepen noemen het een ‘historisch keerpunt’.

Onzichtbaar

‘Een zichtbare minderheid‘: dat was de titel van een publicatie van de European Network Against Racism (ENAR). De titel reflecteert de paradoxale situatie van zwarte mensen van Afrikaanse herkomst in de Europese Unie. Enerzijds zijn ze, als zwarte mensen in een witte omgeving, hyperzichtbaar. Anderzijds worden ze op beleidsniveau en binnen instituten vaak onzichtbaar gemaakt en worden hun ervaringen en perspectieven niet erkend of verzwegen.

Een voorbeeld is dat de Belgische regering pas vorige week, op 4 april 2019, excuses heeft aangeboden voor het ontvoeren van duizenden ‘metiskinderen’ in de jaren 50 en 60 uit de toenmalige kolonie Congo. Dit waren kinderen van witte Belgische kolonisten en Congolese vrouwen. Met de EU-resolutie worden lidstaten opgeroepen om dit soort historische vormen van onrecht te erkennen en de gevolgen ervan aan te pakken.

Anti-zwart racisme in Europa: de data

De EU-commissie refereert in de pas aangenomen resolutie aan een rapport van de Fundamental Rights Agency (FRA) dat in november 2018 werd gelanceerd. Uit het onderzoek, waarvoor in alle EU-lidstaten data is verzameld, bleek dat 24 procent van de respondenten met wortels in ‘sub-Sahara Afrika’ te maken heeft gehad met discriminatie op basis van hun achtergrond – op de arbeidsmarkt, op de woningmarkt of in het openbaar vervoer. Van de respondenten was 21 procent zelfs geconfronteerd met racistisch geweld. Een aanzienlijke meerderheid – 84 procent – heeft echter geen melding gedaan van dit geweld bij de politie of een andere instantie.

“
In Nederland wordt geen data verzameld over anti-zwart racisme, in tegenstelling tot over bijvoorbeeld antisemitisme en islamofobie

Tweet dit

In Nederland wordt geen data verzameld over anti-zwart racisme of afrofobie door antidiscriminatiebureaus, de politie of het College voor de Rechten van de Mens, omdat het nog niet als specifieke discriminatiegrond wordt erkend of geregistreerd – in tegenstelling tot bijvoorbeeld antisemitisme en islamofobie. De resolutie roept lidstaten op om data te verzamelen over anti-zwart racisme, zodat er effectief beleid voor ontwikkeld kan worden.

Afrofobie, afrifobie en anti-zwart racisme

Net zoals men spreekt over islamofobie, anti-semitisme, homofobie en transfobie kan afrofobie (of afrifobie, of anti-zwart racisme) als specifieke vorm van onderdrukking worden gezien: die van mensen van Afrikaanse herkomst.

In de resolutie worden verschillende termen gebruikt, omdat er in zowel beleid als door belangengroepen van zwarte mensen uit verschillende landen uiteenlopende termen en definities worden gehanteerd. Er is wél consensus over de belangrijkste aspecten die ermee worden geduid. ENAR definieert afrofobie als een specifieke vorm van racisme die mensen van Afrikaanse herkomst ontmenselijkt en ze hun waardigheid ontneemt.

Afrofobie is gebaseerd op de sociale constructies van ‘ras’, die geworteld zijn in een lange geschiedenis van kolonialisme en slavernij. Biologisch gezien is er nooit bewezen dat er verschillende menselijke rassen bestaan. Maar omdat Europese mogendheden eeuwenlang grote delen van de wereld hebben gekoloniseerd op basis van het idee dat bepaalde rassen inferieur waren, is de sociale constructie van ‘ras’ nog altijd zichtbaar.

De term ‘anti-zwart racisme’ is wellicht passender, omdat ‘fobie’ impliceert dat het om een bepaalde angst gaat—terwijl het gaat om structuren die ongelijkheid reproduceren. Het manifesteert zich op verschillende manieren, van alledaags racisme en etnisch profileren tot systematisch geweld, online haatzaaierij en racistische tradities.

Een netwerk van zwarte Europeanen

Zelf raakte ik in 2014 op Europees niveau betrokken bij deze discussies. Dit was exact 130 jaar nadat de Berlijnse conferentie plaatsvond: in de winter van 1884 en 1885 werd het Afrikaanse continent door Europese mogendheden als een taart verdeeld, terwijl er geen enkele Afrikaan aan tafel zat.

In 2014 werden activisten, wetenschappers en politici van Afrikaanse herkomst uit verschillende Europese landen uitgenodigd om in deze stad over hun gezamenlijke belangen na te denken. Uit deze conferentie is de European Network for People of African Descent (ENPAD) voortgekomen.

Via ENPAD leerde ik over de fascinerende overeenkomsten in de ervaringen van zwarte en Afrikaanse gemeenschappen, ondanks de Europese grenzen, de taalbarrières en de cultuurverschillen. In Nederland kennen we de Sinterklaastraditie met zwarte piet, en verschillende andere Europese landen kennen ook blackface-tradities die ophef veroorzaken. Zo was er onlangs ophef over een theatergezelschap dat in blackface wilde optreden op Sorbonne University in Parijs. In 2014 organiseerde ENPAD een campagne met Kick Out Zwarte Piet. In Potsdam, een stad vlakbij Berlijn, werd er geprotesteerd bij een door Nederlanders georganiseerde lokale Sinterklaasintocht. De karikatuur werd er direct afgeschaft.

“
De Sinterklaastraditie kwam op de Europese agenda terecht door het heftige politiegeweld

Tweet dit

In hetzelfde jaar waren leden van ENPAD en ENAR aanwezig bij het vreedzame protest in Gouda, waarbij tientallen mensen onterecht werden gearresteerd. Mede vanwege het heftige politiegeweld dat internationaal werd opgemerkt, kwam de Sinterklaastraditie ook op de Europese agenda terecht. Een maand na de protesten in Gouda werden o.a. Jerry Afriyie, Quinsy Gario, Kunta Rincho en Jessy de Abreu uitgenodigd voor een hoorzitting bij de Europese Commissie in Straatsburg over anti-zwart racisme en racistische tradities in Europa. Sindsdien is er door verschillende belangengroepen een constante lobby geweest om anti-zwart racisme op EU-niveau te erkennen.

Een lange geschiedenis van zwarte lobbyisten

Die lobby kent een langere geschiedenis. In 2001 vond er een grote doorbraak plaats tijdens de Wereld Antiracisme Conferentie in Durban (Zuid-Afrika). In de Durban-declaratie werd de trans-Atlantische slavenhandel onder meer officieel als misdaad tegen de menselijkheid erkend. Ook werden overheden opgeroepen om een actieplan op te stellen dat de positie van mensen van Afrikaanse herkomst moest verbeteren. In Nederland ontstond het NinSee en het Nationaal slavernijmonument, mede door de lobby van het Landelijk Platform Slavernijverleden en zwarte vrouwenbeweging Sophiedela.

Onder andere dankzij deze Durban-declaratie, riep de VN de periode tussen 2015 en 2024 uit tot het VN-decennium voor mensen van Afrikaanse herkomst. Dat wordt gekenmerkt door de oproep aan overheden om specifieke beleidsmaatregelen te treffen die de positie van mensen van Afrikaanse herkomst verbeteren.

Net als de EU-resolutie was de VN-resolutie juridisch niet bindend. Het is een scherpe veroordeling van anti-zwart racisme binnen de EU-lidstaten, maar biedt geen concrete regelgeving of acties.

“
Het valt niet te ontkennen: er wordt nog steeds – bewust en onbewust – gediscrimineerd

Tweet dit

Voormalig minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher, zei in zijn speech bij de lancering van het decennium in Nederland het volgende: “Dat erkennen is één van de prioriteiten waarmee we het decennium voor mensen van Afrikaanse afkomst ingaan. Erkennen dat er racisme was en is. Erkennen dat we nog steeds niet zijn verlost van verwerpelijke vooroordelen en stompzinnige stereotyperingen uit de tijd van de slavernij. Het valt niet te ontkennen: er wordt nog steeds – bewust en onbewust – gediscrimineerd. Op sociale media, bij sollicitaties, bij politiecontroles.”

De minister kondigde aan dat er een subsidiepotje vrijgemaakt zou worden voor projecten rondom dit decennium, de herdenking van Keti Koti en voor Black Achievement Month. Vooralsnog zijn er geen concrete beleidsmaatregelen ontwikkeld om anti-zwart racisme aan te pakken.

Een stukje erkenning, maar nog een lange weg te gaan

Hoewel de ontwikkelingen op Europees en op supranationaal niveau traag en bureaucratisch verlopen, kunnen ze wel hun vruchten afwerpen. Een stevige beweging vanuit de maatschappij kan lokale en nationale overheden wel stimuleren om actie te ondernemen op dit soort niet-bindende resoluties. Hoewel er op dit moment geen enkel Tweede Kamerlid van Afro-Nederlandse herkomst is, is er wel indirect politieke invloed van zwarte emancipatie- en anti-racismebewegingen. Zo blijven deze onderwerpen op de politieke agenda en in het publieke debat. Maar voordat anti-zwart racisme in concreet beleid wordt aangepakt, moet er nog veel gebeuren.

Product Aantal	Totaal
Subtotaal in winkelwagen	€ 0,00
Besteltotaal	€ 0,00

Naam cookie	Soort content
youtube_embed	Youtube player embed
vimeo_embed	Vimeo player embed
google_maps	Google maps embed
twitter_widget	Twitter social widget
soundcloud_embed	Soundcloud player embed
instagram_embed	Instagram embed

Europese Unie erkent: afrofobie is racisme

Onzichtbaar

Anti-zwart racisme in Europa: de data

Een netwerk van zwarte Europeanen

Een lange geschiedenis van zwarte lobbyisten

Een stukje erkenning, maar nog een lange weg te gaan

Racisme heeft alledaagse, materiële gevolgen

Waarom was OneWorld niet op de demonstratie tegen racisme?

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

Verder lezen?

Word abonnee

Factuurgegevens

Je bestelling

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons

Volg ons

Redactienieuwsbrief ontvangen