Fascisme versla je niet op social media

Als er iets is waarvan ik hoopte dat mensen het doorhadden bij de start van weer vier jaar Donald Trump als president, dan is het wel dat veel tijd doorbrengen met online posten wat de machthebbers zeggen en doen, niets oplevert. Het is namelijk precies wat ze willen.

Met de tweede presidentiële termijn van Trump is een nieuw gouden tijdperk voor internetzwendelaars, propagandisten en bedriegers van allerlei pluimage aangebroken. Of het nu gaat om het gaslighten van iedereen die Elon Musk twee Hitlergroeten zag brengen tijdens de inauguratie, of om de bosbranden in Los Angeles, die met een racistisch hondenfluitje aan het diversiteitsbeleid werden toegeschreven: leugens en nonsens overspoelen ons, en hebben het vermogen van de media om te filteren allang lamgelegd.

Veel van mijn collega-journalisten probeerden het tij te keren onder het mom van ‘desinformatie bestrijden’ en ‘verantwoording afleggen’. Hoewel die inspanningen bewonderenswaardig zijn, is de afgelopen jaren mijn eigen interne kompas een andere kant op gaan wijzen. Denkers als Jean-Paul Sartre en Hannah Arendt waarschuwden al dat het doel van zo’n stortvloed niet is om ons te overtuigen, maar om ons vermogen om te handelen te verlammen.

Onlangs ontdekten onderzoekers dat verontwaardiging op social media als reactie op belachelijke beweringen de effectiviteit van collectieve actie juist vermindert. Het leidt tot een mediaomgeving die ons in een voortdurende staat van verlammende angst en woede houdt, waarin we eindeloos reageren op onze onderdrukkers in plaats van ons tegen hen te organiseren. “Je geeft de dingen die ze zeggen zuurstof, zelfs als je beweert ze te ontkrachten”, legt socioloog Katherine Cross uit. “Je legitimeert het als onderdeel van het debat.”

Altijd reageren, nooit handelen

Cross’ boek Log Off: Why Posting and Politics (Almost) Never Mix bevat een nauwgezette verzameling van zonden op social media waaraan veel mensen zich waarschijnlijk schuldig maken – inclusief ikzelf. Ze beschrijft hoe socialmediaplatformen ons aanmoedigen om te posten, te zaniken, te doemscrollen tot in het oneindige, en zo altijd te reageren en nooit te handelen.

Maar de grootste zonde is misschien wel dat we onszelf ervan overtuigen dat op social media posten een vorm van politiek activisme is, terwijl het op zijn best een copingmechanisme is – een individualistische oplossing voor problemen die alleen door collectieve actie kunnen worden opgelost. Dat, zegt Cross, is de voornaamste manier waarop social media ons vervreemden, en ‘solipsisme1 creëren: het gevoel dat jij de enige échte hoofdrolspeler bent’. “Alles op social media is ontworpen om je zo te laten denken”, zegt Cross. “Het draait allemaal om jou – je feed, je netwerk, je vrienden.”

In de dagen na de inauguratie zag ik mensen op Bluesky en Instagram in dezelfde oude valkuilen trappen. Mijn tijdlijn staat vol met hot takes en gotchas van mensen die nog steeds lijken te denken dat ze hun weg uit het fascisme kunnen quote-posten, of die weten dat ze dat niet kunnen, maar het gewoon niet kunnen laten om toe te happen. En grote nieuwsbedrijven dragen daaraan bij door cynisch te jagen op kliks (en geld) met de sensationele onzin die de machthebbers spuien.

Zo begint weer een nieuwe ronde van online verontwaardiging, gevatte opmerkingen en screenshots die de ‘hypocrisie’ blootleggen van mensen die het niks kan schelen dat ze als hypocriet worden gezien. Zelfs gewelddadige fantasieën om miljardairs onder de guillotine te leggen zijn gewoon weer een ventiel om stoom af te blazen op social media, in plaats van een impuls om ons te organiseren en actie te ondernemen.

Dat is het tegenovergestelde van wat media, sociaal of anderszins, zouden moeten doen. Natuurlijk is het belangrijk om op de hoogte te blijven, en journalisten moeten voorzien in de waardevolle informatie die nodig is om vervolgens actie te ondernemen. Maar dat proces van actie ondernemen wordt belemmerd door social media die gericht zijn op een reactie omwille van de reactie.

Het spel niet spelen

Veel Twitter-vluchtelingen deden er goed aan naar Bluesky te migreren, waar weinig plaats is voor onverdraagzame discussiefiguren en tijdverslindende trollen. Maar door de afwezigheid van vijanden zitten veel linksgeoriënteerde posters gewoon weer op elkaar te vitten, en verkiezen ze sektarische conflicten boven het harde werk van tegenmacht organiseren. Als we niet leren hoe we onszelf uit die vicieuze cirkel kunnen halen, zal de kennis die we online opdoen niet leiden tot zinvolle actie – en de mensen die het voor het zeggen hebben, zien dat graag.

Het is geen verrassing dat tech-miljardairs als Musk, Bezos en Zuckerberg zich haastten om de ring van Trump te kussen. Het huwelijk tussen Big Tech en ‘Trumpworld’ maakt duidelijk dat Silicon Valley en autoritairen hetzelfde doel hebben: het verpulveren van afwijkende meningen door tegenstanders te laten rondrennen in een eindeloos hamsterwiel van reactieve woede. Maar net als in de klassieke thriller WarGames uit 1983 is de enige winnende zet: niet spelen.

Dat kan een bittere pil zijn, wanneer het internet ons belangrijkste venster op de wereld is en die wereld snel uit elkaar lijkt te vallen. We staren naar onze telefoons, verlamd door de trance van de doemscroll, swipend van het ene nieuwsartikel naar het andere, en reagerend. De nieuwe regering in de VS vaardigt intussen angstaanjagende decreten uit die al dan niet wettelijk afdwingbaar zijn, maar die hoe dan ook onze aandacht en energie opeisen, zodat het proces zich tot in het oneindige herhaalt.

Dus wat is het alternatief? Als we uitloggen, wat staat ons dan te doen? Hoe komen we aan informatie zonder constant onze antennes in de schadelijke onweerswolk van sociale media te steken? Het is niet zo eenvoudig als ‘ga naar buiten’, maar eigenlijk ook weer wel. Betrouwbare informatienetwerken bestonden al lang voor het internet en de massamedia, en zijn in elke stad te vinden: het zijn echte relaties tussen buren – en niet de online imitaties.

Hier in New York City zag ik in de week na de inauguratie dat grote groepen mobiliseerden om migranten te verdedigen tegen invallen van de immigratiedienst, en om warm eten en winterkleren te regelen voor daklozen, nadat de stad opvangplaatsen had gesloten. Vergelijkbare inspanningen zie je in Chicago, waar de immigratiedienst naar verluidt meer dan honderd mensen arresteerde. Maar ook in andere steden waar immigratiedienst invallen wilde doen, houden vrijwilligers de wacht op locaties waar migranten het meest kwetsbaar zijn.

Een paar weken eerder richtten inwoners van Los Angeles ad hoc hulporganisaties op om voedsel en andere benodigdheden te verstrekken aan mensen die ontheemd waren geraakt door de bosbranden. Zij hielpen niet alleen mensen die getroffen waren door de branden, maar gaven ook informatie over hoe je op de hoogte kon blijven van invallen van de immigratiedienst in Los Angeles en hoe je je daartegen kon verzetten.

Op waarde schatten wat je kunt doen

Het is dan ook niet verrassend dat in de eerste dagen van Trumps ambtstermijn de grootste en best gecoördineerde protesten tegen de immigratiedienst in Los Angeles plaatsvonden, waar duizenden demonstranten de snelweg 101 en verschillende straten in het centrum platlegden. Sommige acties werden online gecoördineerd via Discord en beveiligde berichten-apps, maar ze kwamen allemaal voort uit bestaande netwerken van buren en groepen die soms al tientallen jaren samenkomen.

“Social media geven de meeste mensen het gevoel dat als je niet overal om geeft, je nergens om geeft”, aldus Cross. “Maar we zijn evolutionair niet in staat om zoveel informatie te absorberen. Door dat toch te doen, schatten we niet meer op waarde wat we in onze eigen gemeenschap kunnen doen.”

Het is niet zo dat social media fundamenteel slecht zijn of niks goeds in zich hebben. Sommige van mijn beste post-Twitter-momenten bracht ik door op Bluesky, dollend met ‘mutuals’, of vol vuur vertellend over de geneugten van menselijke creativiteit en kunst in een wereld die steeds meer door AI wordt overspoeld. Maar als we de problemen écht willen aanpakken, dan zullen we moeten beginnen met het harde, niet-sexy werk van collectieve actie organiseren, en niet met nóg meer berichten posten of passief informatie tot ons nemen.

Het is een les die uiterst linkse mensen online nog steeds in de wind slaan, waardoor zij falen waar hun politieke vijanden slagen. Reactionaire rechtse groeperingen, zoals het homo-, bi- en transfobe Moms for Liberty, die boeken van lhbti+-auteurs, mensen van kleur en Inheemse schrijvers wil verbieden onder het mom van ‘rechten van ouders’, behaalden politieke overwinningen door de macht te grijpen; één schoolbestuur per keer, één kleine stad per keer. Andere reactionairen zijn er op vergelijkbare wijze in geslaagd om hun grieven over diversiteit en ‘woke’ naar het nationale niveau te tillen door van online verontwaardiging over te stappen op het organiseren van gemeenschappen.

Je kunt op social media discussiëren, quote-posten en feiten checken tot je groen ziet, maar op een gegeven moment moet je stoppen. Het internet heeft ons geconditioneerd om constant op zoek te gaan naar nieuwe informatie, alsof slecht nieuws opzuigen als een spons uiteindelijk het laatste puzzelstukje op zal leveren. Maar er bestaat ook zoiets als genoeg informatie hebben. Nu het internet steeds ‘shitter’ wordt, is het misschien de hoogste tijd om te vertrouwen op elkaar en op ons collectieve gevoel van wat waar en goed is. We hebben geen behoefte meer aan ironische uitspraken of kattige sneren. We moeten collectief beslissen wat voor wereld we eigenlijk willen en wat we bereid zijn om daarvoor te doen.

Dit artikel verscheen eerder in het Engels op 404 Media.