Is kennis van iedereen? Naar aanleiding van de ‘World Development Information’ dag van de Verenigde Naties, keken we of kennis wereldwijd toegankelijk is. De conclusie: kennis is nog vaak individueel eigendom en onbereikbaar voor velen. Het systeem van intellectuele eigendomsrechten is nadelig voor kleinere bedrijven en voor ondernemers en boeren in ontwikkelingslanden. Aan de andere kant zijn de ontwikkelingen rond Open Access, Open Data en open innovatie hoopgevend. Waarom kennis als ‘mondiaal publiek goed’ nog onvoldoende toegankelijk is en hoe deze toegang te verbeteren.
Zomaar een voorbeeld van intellectueel eigendom: landbouwzaden. Boeren mogen dat zaad alleen gebruiken als ze geld betalen aan degene die het zaad ontwikkeld heeft. Net zoals bij medicijnen mag het zaad niet nagemaakt of zonder betaling gebruikt worden. Voor kleine boeren is dit zaad daardoor al snel te duur.
Eigendom van kennis
Het huidige internationale systeem van patenten zorgt voor ‘eigendom’ van kennis, met een daarbij behorend ‘recht’ om deze kennis tijdelijk voor jezelf te houden en te verhandelen: het intellectueel eigendomsrecht. Dit stimuleert het investeren in nieuwe kennis, omdat degene die het product of idee heeft ontwikkeld heeft met zijn eigen geld, er (tijdelijk) geld aan kan verdienen. Op dit moment heeft elk land zijn eigen intellectuele eigendomsrechten: een gepatenteerde uitvinding in Nederland is niet vanzelfsprekend ook in een ander land beschermd.
Wetenschappelijke kennis wordt verspreid door wetenschappelijke tijdschriften. Een abonnement op deze tijdschriften is erg duur. Dit beperkt de toegankelijkheid van nuttige kennis.
Vandaar dat de Wereldhandelsorganisatie (WTO) al sinds de jaren ’90 probeert om intellectuele eigendomsrechten wereldwijd te beschermen, via verdragen als TRIPS (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights). Dit soort bescherming moet bijdragen aan innovatie en uitwisseling van technologie ten gunste van economische en sociale welvaart van alle lidstaten, ook ontwikkelingslanden.
Bescherming en eigendom van kennis in ontwikkelingslanden
In ontwikkelingslanden zijn patentsystemen niet of beperkt aanwezig en is het moeilijk om aan de steeds hogere WTO beschermingseisen te voldoen. Ondanks speciale regelingen voor ontwikkelingslanden stellen wetenschappers als Maister en Van Woensel (2011) dat internationale verdragen als TRIPS in het nadeel zijn van ontwikkelingslanden.
Zie ook de factsheets over de gevolgen van bilaterale handelsakkoorden voor ontwikkelingslanden en over de strijd om landbouwzaden.
Als boeren en ondernemers in ontwikkelingslanden wel de middelen hebben om een patent aan te vragen is dit vaak een lang en onzeker juridisch proces door onderontwikkelde patentsystemen. Bovendien doet intellectueel eigendom onvoldoende recht aan kennis die in de samenleving aanwezig is door eeuwenlange ervaring en mondelinge kennisoverdracht. Deze gebreken zorgen dat gezamenlijke kennisontwikkeling en lokale toepassing van kennis lastig zijn te verenigen met het huidige systeem van intellectuele eigendom.
Kennis nodig voor oplossen wereldproblemen
Gezamenlijke kennisontwikkeling en kennis over lokale toepassingen zijn juist hard nodig voor de aanpak van mondiale vraagstukken. De afname van de biodiversiteit, financiële instabiliteit, voedselzekerheid en de opwarming van de aarde zijn voorbeelden van mondiale vraagstukken die sterk onder druk staan. Het zijn publieke goederen waarvan de gevolgen vaak het meest direct voelbaar zijn in ontwikkelingslanden, maar die uiteindelijk iedereen wereldwijd raken. Voor een goede aanpak van dit soort grote mondiale vraagstukken speelt kennis een cruciale rol. Toegang tot kennis, vooral in ontwikkelingslanden, is dan ook van groot belang.
Kennis moet beter toegankelijk zijn
Kennis voor mondiale ontwikkeling zou zich daarom meer moeten bewegen in de richting van een mondiaal publiek goed. Dit vraagt om een drastisch hervormd intellectueel eigendomssysteem en meer gebruik van Open Access en Open Data, waarbij kennisontwikkeling wel (financieel) wordt gestimuleerd. Kansrijke ontwikkelingen zijn al gaande. Zo is 42 procent van het Nederlandse bedrijfsleven voor open innovatie. Universiteiten zetten steeds meer in op open access systemen in plaats van dure uitgeverswebsites. En de overheid probeert spelers samen te brengen in de topsectoren en openbare kennisplatforms. Maar de aanpak van mondiale vraagstukken hier én in ontwikkelingslanden vraagt om grotere stappen. Kennis is nog altijd teveel beschermd ten koste van innovatieve oplossingen voor de grote vraagstukken van vandaag.
Met dank aan: Emeritus Prof. Louk de la Rive Box, René Grotenhuis, Prof. Willem van Genugten, Dr. Nicholas Chevrollier, Prof. Luc Soete en Sarah Cummings.
