Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Discriminatie van mensen met een beperking zit diep in onze taal geworteld. OneWorld wil op een eerlijke en realistische manier over mensen met een beperking publiceren. In de woorden van het
VN-verdrag Handicap: ‘[Met] respect voor verschillen en aanvaarding dat personen met een handicap deel uitmaken van de mensheid en menselijke diversiteit.’
Woorden die stereotypen bevestigen, die vermijden we dus. Hoe we dat in de praktijk doen lees je hieronder.
De voorbeelden in dit artikel hebben met name betrekking op mensen met een fysieke beperking. Maar validisme (discriminatie van mensen met een beperking) treft ook mensen met een geestelijke beperking. Daarover lees je meer in
dit artikel.
Dit artikel is onderdeel van OneWorlds taaldossier. We houden voortdurend ons eigen taalgebruik onder de loep en vragen ons af: is de manier waarop wij over mensen spreken (nog) rechtvaardig? Soms veranderen onze inzichten, net als de taal zelf.
De gehandicapte
‘Gehandicapte’ is een bijvoeglijk naamwoord. Door te spreken van ‘een gehandicapte’ haal je de mens uit de omschrijving. OneWorld schrijft dus niet over ‘gehandicapten’, maar over ‘gehandicapte personen’.
Alternatief: gehandicapt persoon.
Iemand empoweren, in diens kracht zetten
Deze omschrijvingen vermijden we al
sinds we ook besloten koloniale taal te vermijden: het zijn onfraaie verbasteringen van het Engelse ‘to empower’. De vaak gebruikte vertaling ‘in je kracht zetten’ is ook geen goede optie. Het geeft de persoon die empowert namelijk meer handelingsbekwaamheid dan de persoon die in zijn/haar/hun kracht gezet wórdt. De eerste redt de tweede, terwijl mensen met een beperking doorgaans echt niet gered hoeven te worden. In dezelfde lijn: ‘een stem geven’. De meeste gehandicapte mensen hebben een stem, maar daar wordt vaak niet naar geluisterd.
Alternatief: versterken, een podium geven
Inspirerend, sterk, knap
In veel krantenartikelen wordt benadrukt hoe inspirerend of sterk het is dat iemand met een beperking gewoon een leven leidt, maar meestal doet deze persoon niet per se iets uitzonderlijks, of iets wat geprezen zou hoeven worden. Die leidt gewoon zijn/haar/hun leven. De gedachte erachter is: als ik had wat jij hebt zou ik niet willen leven, niet weten hóe ik zou moeten leven of doodongelukkig zijn.
“
Invalide betekent letterlijk ‘niet-waardig’
Mensen met een beperking worden vaak ingezet als objecten om mensen zonder beperking te inspireren, terwijl in de realiteit gehandicapte mensen gewoon mensen zijn. Net als ieder ander hebben ze goede en slechte eigenschappen. Het feit dat iemand in een rolstoel zit, blind is of niet goed kan horen is op zich niet inspirerend. Kijk ook vooral de TEDx-speech van Stella Young hieronder.
Alternatief: in onze journalistiek zetten wij gehandicapte mensen niet als inspirerend neer puur om het feit dat ze gehandicapt zijn.
Invalide, mindervalide of miva
Termen die gelukkig steeds minder vaak vallen. Invalide betekent letterlijk ‘niet-waardig’. Mindervalide betekent minderwaardig en miva werd als afkorting vaak gebruikt om die laatste minder stigmatiserend te laten klinken. Je zegt er echter nog steeds mee dat een gehandicapte persoon minder waardevol is.
Alternatief: gehandicapte persoon of persoon met een beperking.
Lijdt aan of strijdt tegen
In de media wordt vaak geschreven dat iemand ‘lijdt’ aan bijvoorbeeld het syndroom van Ehlers-Danlos, reuma of MS. Dit bevestigt het idee dat het heel erg verschrikkelijk zou moeten zijn om een bepaalde aandoening te hebben. Ook wordt vaak gezegd dat iemand tegen een ziekte of aandoening ‘strijdt’, wat suggereert dat de strijdende persoon dapper is, een held en inspirerend. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Maar de realiteit is: mensen hebben gewoon ziektes en handicaps. Dat maakt ze niet zielig, noch inspirerend.
Alternatief: iemand heeft het syndroom van Ehlers-Danlos, reuma of MS.
Mensen met een vlekje/mensen met mogelijkheden of uitdagingen
Deze termen zijn erg betuttelend. Ze impliceren dat het hebben van een beperking zo erg is dat we er eufemismes voor moeten verzinnen, en bevestigt daarmee juist het vooroordeel dat gehandicapte mensen zielig zijn.
Alternatief: mensen met een beperking, of gehandicapte mensen.
Rolstoelafhankelijk/-gebonden
Iemand ‘rolstoelgebonden’ of ‘rolstoelafhankelijk’ noemen bevestigt het vooroordeel dat het zitten in een rolstoel het ergste is wat je kan overkomen, terwijl het voor veel mensen het middel is dat hen vrijheid geeft: dankzij de rolstoel komen ze buiten, kunnen ze werken, recreëren en sociale contacten hebben.
“
Uit de coronapersconferenties is het woord 'zwakkeren' niet meer weg te denken
Daarnaast impliceert het dat mensen in een rolstoel nooit zouden kunnen lopen. Dit is in de meeste gevallen niet zo. De meerderheid van de mensen met een beperking is niet verlamd, maar gebruikt om andere redenen de rolstoel en kan dus vaak wel staan en/of (kleine) stukjes lopen.
Alternatief: gebruikt een rolstoel.
Zwakkeren (in de samenleving)
Vooral in de politiek en in beleidsstukken wordt deze term veelvuldig gebruikt. Uit de persconferenties is het woord zelfs niet meer weg te denken. Er wordt mee bedoeld dat sommige mensen minder kansen krijgen in onze samenleving, in dit geval omdat ze gehandicapt zijn. Niemand wil tot de groep ‘zwakkeren’ behoren. Het bevat een oordeel, terwijl zij niet degenen zijn die zwak zijn, het is de samenleving die geen rekening houdt met mensen die minder privileges hebben dan anderen.
Alternatief: mensen die minder kansen/privileges hebben dan anderen.
Taal evolueert, en wij ook
Dit artikel is onderdeel van OneWorlds taaldossier. We houden voortdurend ons taalgebruik onder de loep en vragen ons af: is de manier waarop wij over mensen spreken (nog) rechtvaardig? Soms veranderen onze inzichten, net als de taal.
Er zijn mensen die ‘gehandicapt’ geen fijn woord vinden. Zij vinden bijvoorbeeld dat we moeten spreken van ‘mensen met een beperking’. Doorgaans hanteren we de taal die een auteur met een beperking, bijvoorbeeld in een opiniestuk, zelf hanteert om over zichzelf te schrijven.
In andere gevallen hanteren we de definitie zoals die staat in het VN-verdrag Handicap: “Erkennend dat het begrip handicap aan verandering onderhevig is en voortvloeit uit de wisselwerking tussen personen met functiebeperkingen en sociale en fysieke drempels die hen belet ten volle, effectief en op voet van gelijkheid met anderen te participeren in de samenleving.”
We realiseren ons dat het begrip ‘handicap’ (of ‘gehandicapt’) niet ideaal is, maar het geeft wel als enige Nederlandse term aan dat het gaat om een wisselwerking tussen de persoon die een beperking heeft en de maatschappij die hier niet op ingericht is: immers, iemand met een (functie)beperking wordt gehandicapt door de maatschappij.
De oorspronkelijke versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 4 september 2018.
