De geheime dienst als klokkenluider

Dat een aantal militairen zich kandideerden, bewijst dat Sisi in eigen gelederen op weerstand stuit. Dat is ongewoon. Nog ongewoner is dat er sinds twee jaar om de haverklap staatsgeheimen op straat belanden: bandopnames van gesprekken in Sisi’s kantoor. Het voortdurende lekken van de tapes suggereert dat de geheimde diensten in Egypte elkaar de tent uitvechten – en nu doen ze dat voor de ogen van het Arabische publiek.

De Egyptische journalist Ahmed Samir, tv-presentatorbij Mekameleen, was vorige week in Amsterdam; Oneworld sprak daar met hem. Maar eerst een kleine greep uit de – soms hilarische – gelekte tapes.

‘Nadat president Trump het besluit had besloten Jeruzalem als hoofdstad van Israël te erkennen, pakte een Egyptische veiligheidsofficier kalmpjes de telefoon en belde een aantal invloedrijke tv-presentatoren.’, meldde de krant op basis van de tapes. Ook bekende acteurs en actrices werden gebeld. ‘Zoals al onze Arabische broeders zullen wij het besluit veroordelen, tenminste publiekelijk’, vertelde kapitein Ashraf al-Kholi de tv-presentatoren. Maar hij verzocht ze hun kijkers over te halen de beslissing te slikken. Misschien konden ze suggereren dat de Palestijnen voortaan genoegen zouden nemen met Ramallah als hoofdstad?

Kapitein al-Kholi voerde, blijkens de opnames, zo’n gesprek minstens vier keer, en zei: ‘Ach, wat is nu precies het verschil tussen Ramallah en Jeruzalem?’ Tegenover The New York Times bevestigde talkshow-host Azmi Megahed dat Al-Kholi dat ook tegen hem heeft gezegd.

Egyptische officials reageerden als door een wesp gestoken op de publicatie in The New York Times. Ze ontkenden de authenticiteit van de opnames en begonnen een rechtszaak tegen David Kirkpatrick, de journalist die het artikel had geschreven.

“In 2014, met twee uur per dag. Gaandeweg hebben we uitgebreid, we zitten nu op veertien uur per dag live tv. We richten ons met name op Egyptenaren, maar ook op de andere Arabische revoluties, op de mensen die naar vrijheid streven. Egypte blijft ondanks alles natuurlijk een groot land in de regio. De coup die Sisi op 3 juli 21013 pleegde, had zijn weerslag op landen zoals Syrië en Jemen, Libië en andere Arabische landen.”

Veel mensen hebben jullie leren kennen van wege de gelekte opnames. Waar komen die vandaan?

“Toen Sisi in 2013 via een militaire staatsgreep aan de macht kwam, waren niet alle instanties enthousiast. Meer specifiek: er was een strijd gaande tussen de militaire inlichtingendienst waaraan Sisi leiding gaf, en de Algemene Inlichtingendienst. De militaire dienst had een klap opgelopen na de Jom Kipoeroorlog van 1973 en in de decennia daarna steeds meer verzwakt geraakt. De Algemene Inlichtingendienst, die rechtstreeks onder de president valt, had echter niet de grootste greep op het land. Dat was de Amn el Dawla, de Staatsveiligheidsdienst, begonnen als de inlichtingendienst van de nationale politie. Hun macht werd gebroken op 25 en 28 januari 2011 – tijdens de Egyptische Revolutie. Het was hun taak om de oppositie in de gaten te houden; dat deden ze via spionage en door infiltranten te planten. Dat was ook wat ze deden tijdens de Arabische Lente.

Het was hun taak om de oppositie in de gaten te houden; dat deden ze via spionage en door infiltranten te planten, mensen te laten verdwijnen, of te martelen, soms met de dood als gevolg. Dat was ook wat ze deden tijdens de Arabische Lente en dat is wat ze nog steeds doen onder Sisi, en zelfs op ongekende schaal. Op dit moment zijn ook buitenlanders niet meer veilig voor de dienst. De Italiaanse Cambridge-onderzoeker Giulio Regeni werd door hen ontvoerd en op een vreselijke manier doodgemarteld, en daarna gedumpt langs de snelweg. De naam van de dienst is weliswaar vervangen door Binnenlandse Veiligheidsdienst en er zijn een paar mensen opgeofferd, maar dat was vooral windowdressing.”

Was hun macht daarna echt gebroken?

“Daar leek het op. De macht van zulke diensten breek je natuurlijk makkelijk, maar de militaire leiders waren het vertrouwen in hen kwijt en besloten hun eigen geheime dienst te ontwikkelen. Bestaande diensten die ruimte verloren aan de nieuwe militaire inlichtingendienst, begonnen zich tegen die dienst te verzetten. Zo’n strijdtoneel vormt de ideale omgeving voor lekken: de ene geheime dienst die pijnlijke affaires van de andere dienst lekt, met als doel die andere dienst te verzwakken. De situatie in Egypte is fluïde: niemand heeft de zaak echt onder controle, er is geen sprake van een hecht bestuur, geen strakke leiding.

Wat verwacht je in de aanloop naar de presidentsverkiezingen eind maart?

“Sisi verliest populariteit. Sommige diensten en zakenmensen, die door hem worden beschermd, steunen hem natuurlijk: zij danken hun positie aan hem. Maar Sisi probeert uit alle macht om alle staatsinstellingen in zijn greep te krijgen, ook instanties die zich daartegen verzetten, zoals de Algemene Inlichtingendienst.

Hij is zwakker dan een jaar geleden, ondanks de steun uit de Golf en van de EU. Dat komt door zijn koerswijziging: hij steunt Israël nu, ten koste van de Egyptenaren zelf. Dat heeft hij nota bene  . En iedereen die het niet eens is met zijn beleid – bijvoorbeeld met het weggeven van eilandjes in de Rode Zee aan Saoedi-Arabië – verwijdert hij uit hun positie.”

Zo heeft hij twee weken geleden generaal Khaled Fawzi, het hoofd van de algemene veiligheidsdienst vervangen. Maar er was nergens bij de inlichtingendiensten iemand te vinden waarin Sisi nog vertrouwen in had. Uiteindelijk vervinghij Fawzi door Abbas Kamel, die eerder Sisi’s bureauchef was. Maar wanneer je hoofd wordt van de belangrijkste inlichtingendienst, moet je op zijn minst eerder bij de inlichtingen hebben gewerkt. Als je trainer van Ajax wilt worden, moet je weten dat de bal rond is.”

Er zijn veel bandopnames gelekt waarop Abbas Kamel te horen is..

“Sterker nog, de gelekte opnames van Sisi – in totaal 73 minuten – zijn allemaal van gesprekken met Abbas, allemaal fragmenten uit het dagelijks leven op het kantoor van Sisi. En deze man is nu hoofd van de geheime dienst geworden?”

Wat vind je eigenlijk van de opnames?

“Als je de gelekte opnames naast elkaar legt, zie je in wat voor een deplorabele toestand Egypte zich bevindt: dit is hoe de Egyptische staat wordt gerund. Er worden bevelen gegeven aan tv-presentatoren, aan acteurs, aan voetbalspelers, aan journalisten, aan rechters. Wij hebben niet langer te maken met een staat, maar met iemand die de wil van het volk gijzelt.

Sisi nam van de Golfstaten op zijn minst 64 miljard dollar aan – uit de Emiraten, Saoedi-Arabië. De Franse wapens voor Egypte worden door de Emiraten betaald. Olie en gas komen uit Saoedi-Arabië en de Emiraten, en is gratis voor Sisi. Voorts is er een valutacrisis: het Egyptische pond is nu drie keer zo weinig waard ten opzichte van de dollar. Hoe wil je in die situatie in hemelsnaam stabiliteit krijgen?

Sisi zei vorige week op een Afrikaanse top: ‘We moeten tegen terrorisme vechten’. Maar Egypte en Afrika hebben niet in de eerste plaats een strijd tegen het terrorisme nodig, maar eten en democratie. De manier terrorisme te breken is het volk te laten participeren in de besluitvorming over economische en maatschappelijke onderwerpen.”