Gemeenten en Rijk tegenover elkaar in vreemdelingenbeleid

Deze mensen moeten vertrekken en opvang krijgen ze pas als ze instemmen mee te werken aan hun vertrek. Gemeenten wijzen het Rijk erop dat zulke eisen migranten er juist van weerhouden in de opvang te komen; ze belanden sneller op straat en verdwijnen gemakkelijker van de radar, waarna het nog moeilijker wordt ze uit te zetten. De gemeenten beschuldigen het Rijk ervan er juist níét in te slagen mensen te laten vertrekken. Een ingewikkelt conflict dus.

De uiteindelijke oplossing die ook gemeenten voor ogen hebben is uitzetting van vreemdelingen naar land van herkomst, een taak van het Rijk en de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V). Het feit dat vreemdelingen niet terugkeren rekenen de gemeenten het Rijk dan ook aan. Tegelijkertijd ervaren juist de gemeenten met migranten in hun straten dagelijks de gevolgen. Om het gat dat het Rijk laat vallen te dekken, zijn gemeenten begonnen met de zogenaamde BBB-opvang (‘bed, bad en brood’) om te voorkomen dat mensen dakloos op straat zwerven.

Personen die niet ‘terug’ kunnen of willen, ervaren deze programma’s echter als weinig toereikend. Terugkeer naar land van herkomst ervaren veel migranten niet als oplossing: ze zijn immers vertrokken om redenen als gevaar, instabiliteit of vervolging. Daarnaast kúnnen veel mensen niet terug omdat het land van herkomst ze niet accepteert, of omdat het land of de regering zelfs niet meer bestaat. De nachtelijke BBB-opvang zorgt overdag bovendien voor onzekerheid. Daarom wordt kraken door velen als betere optie gezien.

Op 21 november 2016 brachten de gemeenten naar buiten dat de onderhandelingen wederom waren stukgelopen. Voormalig staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, Klaas Dijkhoff, informeerde de Tweede Kamer: om de ‘effectiviteit van het terugkeerbeleid daadwerkelijk te versterken’ past enkel ‘sobere opvang’ in de vorm van ‘lokale vreemdelingenvoorzieningen’ (LVV’s).

De gemeenten op hun beurt ervaren de dagelijkse praktijk in de straten. Gemeentelijke bestuurders willen effectief terugkeerbeleid bespoedigen, maar waarborgen ook de openbare orde en leefbaarheid. Zoals ze in het verleden al hebben ervaren, leidt de verplichting om aan eigen terugkeer mee te werken voor opvang ertoe dat migranten op straat belanden. Daarmee neemt de dakloosheid en potentiële overlast toe. Volgens hen kan het Rijk wel wijzen op ‘wettelijke vertrekplicht’, maar wijst de praktijk uit dat migranten die zelf nog perspectief zien niet zomaar vertrekken. De orde en leefbaarheid van de stad moeten gewaarborgd kunnen worden en de BBB-opvang garandeert slechts een humanitaire ondergrens.

Beide partijen spreken dus een andere taal: het Rijk spreekt de beleidstaal van boven en richt zich op individuele verantwoordelijkheid van de migranten om te vertrekken. De gemeenten ervaren de consequenties vanaf de grond. Het Rijk focust op wetmatige plicht; voor de gemeente is openbare orde van belang. Nu beide partijen al jaren niet dichter bij elkaar komen is er geen sprake van een coherent Nederlands vreemdelingenbeleid.

Ondertussen ervaren veel mensen bij WAH een eindeloosheid die in het systeem verworven zit: gevangen tussen een land waar ze niet naar terug kunnen en een land waar ze niet ingewilligd worden. Al zijn ze formeel geen lid van de maatschappij, ze bevinden zich nog steeds here. Juist door zich te openbaren laten ze zien hoe ze contacten leggen, de taal leren en deel van de omgeving uitmaken.

Rechtmatig onderdeel van de maatschappij zijn is voor hen niet iets wat zich in wetten uitdrukt. In het tegenstrijdige Nederlandse migratiemodel, van wetten en regels, van afschrikwerking en openbare orde, is voor de zienswijze van We Are Here alleen geen plaats.

* Vreemdeling gebruik ik hier zoals de staat het gebruikt, namelijk: iemand die afgewezen is en geen verblijfsvergunning heeft. Voor de rest gebruik ik ook de term migranten, want niet alle migranten zijn vreemdelingen. En: niet alle mensen die door de wet als vreemdeling bestempeld worden voelen zich ook zo.