Genocide en ’s werelds grootste hongers­nood dreigen in Sudan: waarom juist daar?

Begin dit jaar plaatste het Amerikaanse CNN een video op zijn website die zo uit een actiefilm had kunnen komen. Een drone vliegt richting een open jeep met gewapende rebellen die over een Sudanese snelweg rijdt. De drone ontploft en de auto komt tot stilstand. Uit onderzoek van CNN blijkt dat het hier waarschijnlijk om een Oekraïense drone gaat. De combinatie van Sudan en Oekraïne lijkt op het eerste gezicht allesbehalve logisch. Wat is hier aan de hand?

Genocide

In Sudan woedt een gewelddadige burgeroorlog. Steeds vaker komen getuigenissen van verkrachtingen, plunderingen en martelingen naar buiten. Massagraven, onthoofdingen en kindermoord behoren voor miljoenen mensen tot de realiteit. De geweldsescalatie voert terug naar 2019, toen het regeringsleger (Sudanese Armed Forces, SAF) en de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF) dictator Omar al-Bashir afzetten om een paar jaar later onderling de strijd om de macht aan te gaan. Het officiële dodental staat op zestienduizend, maar dat getal kan zomaar tien keer zo hoog liggen, denkt Sudan-expert Joe Siegle van denktank AISS.

Inmiddels sloegen ruim tien miljoen mensen op de vlucht, meer dan waar ook ter wereld. Het VN-wereldvoedselprogramma waarschuwt dat de grootste hongersnood van de wereld ook aanstaande is: meer dan twintig miljoen Sudanezen lopen het gevaar te sterven door ondervoeding. Sinds mei spreekt mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch van vermoedelijke genocide in het westen van het land.

Grondstoffen

Sudan heeft veel te bieden. Het land in het noordoosten van Afrika herbergt onder meer veel goud en diamanten, waar de strijdende legereenheden rijk mee werden. Het Russische Africa Corps (voorheen Wagnergroep) baat er mijnen uit, via hen haalt Poetin ongeveer 10 procent van zijn goudreserves uit het land, waar het wapens voor in ruil geeft. Zijn invasie van Oekraïne wordt dus deels betaald met Sudanees goud, wat verklaart waarom Oekraïne zich ermee bemoeit middels de drone in het filmpje. Maar er zijn nog een hoop andere landen met een vinger in de pap, met als voornaamste twee de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Saudi-Arabië. Die zijn verwikkeld in een onderlinge strijd om regionale invloed.

De Emiraten verhandelen veel van de Sudanese mineralen – of er nou bloed aan kleeft of niet – en verdienen daar grof geld mee. Ook het Russische goud gaat via de golfstaat terug naar Moskou. Voor Saudi-Arabië is de landbouw belangrijker: dat land is voor zijn voedselvoorziening grotendeels afhankelijk van Sudanees vee. Zowel het vee als het goud bevindt zich vooral in het westen van het land, waar dan ook het leeuwendeel van de gevechten plaatsvindt. Sudan vult dus de schatkist van de ene golfstaat, en de magen van de andere. In ruil daarvoor leveren ze de wapens waarmee de bevolking geterroriseerd wordt.

Strategische ligging

Maar misschien nog wel belangrijker dan de grondstoffen is de ligging van Sudan. Het land ligt aan de Rode Zee, die in het noorden uitkomt op het Suezkanaal, en wordt vanuit het Midden-Oosten gezien als de toegangspoort tot Afrika. Toegang tot de Sudanese havens betekent een grotere invloed in de Rode Zee en een entree tot de rest van Afrika. De Emirati en Saudi’s kozen een kant en hopen dat die hun positie ten goede zal komen: Saudi-Arabië steunt de SAF-regeringstroepen, de VAE de paramilitaire RSF. Daar is veel geld mee gemoeid: sinds de val van dictator Al-Bashir pompten de Golfstaten al miljarden in de economie van Sudan, nu geven ze wapens, geld, en diplomatieke steun.

Andere landen verdelen hun fiches. Zo doet Rusland zaken met beide strijdende partijen. Daar komt nog bij dat Sudan maar liefst zeven buurlanden heeft, allemaal met een eigen belang. Egypte en Ethiopië zijn bijvoorbeeld al jaren verwikkeld in een politiek conflict over controle van de waterstromen van de Nijl – waarvan de twee belangrijkste takken in Sudan samenkomen – en willen dat Sudan aan hun kant staat. Hoe hun steun eruitziet, varieert. Er zijn onbewezen beschuldigingen van het leveren van wapens en geld. Wat zeker is, is dat hun politieke steun de rivaliserende generaals internationaal gezien legitimiteit geeft.

“Al die buitenlandse inmenging maakt vrede moeilijk”, stelt Mohammed Abdulrahman. Hij was tot het begin van de oorlog directeur-generaal van het Sudanese persbureau SUNA, en is nu gevlucht naar Nederland. “De Golfstaten zien alleen maar voordeel in een vredesakkoord dat hun eigen economische en strategische belang dient. Maar uiteindelijk is het echte probleem dat de doorlopende steun beide facties de illusie geeft dat ze de ander kunnen verslaan.”

Artikel gaat verder onder de foto.

Weinig westerse aandacht

De hele regio is inmiddels dus betrokken bij de burgeroorlog. Maar waarom horen we er in Nederland dan zo weinig over? In westerse media is van oudsher minder aandacht voor Afrikaanse conflicten, en dat is nu niet anders. Academicus W.A.J. Payne noemde dit de ‘safaritraditie’: westerse media besteden pas aandacht aan Afrikaanse onderwerpen als ze ‘hot’ zijn en zijn snel daarna weer vertrokken. Daar komt in Sudan nog bij dat het voor journalisten bijna onmogelijk is om verslag te doen: beide legers willen zich presenteren als de beschermer van het volk. Journalisten die het tegendeel bewijzen zijn dus ongewenst. Er komen verhalen naar buiten van journalisten die gemarteld worden, verdwijnen, en in het ergste geval dood worden teruggevonden.

Een andere reden voor het gebrek aan aandacht zijn sluimerende, racistische ideeën van het westerse publiek. Daar komt nog bij dat westerse landen weinig politieke belangen in Sudan hebben. Weinig belangen betekent weinig media-aandacht. Om die redenen geven westerse media de Keniaanse landbouw voor Europa ook al snel meer aandacht dan een hongersnood in Ethiopië.

Complexe aanloop

Maar er is nog een andere reden voor het gebrek aan aandacht, zegt Abdulrahman. “Het is geen situatie zoals Oekraïne of Gaza, van goed tegen slecht, agressor tegen slachtoffer. Beide groepen hebben hier bloed aan hun handen. Bovendien is het te complex om zomaar te begrijpen, omdat de oorsprong van dit conflict in onze eigen geschiedenis ligt.”

Met die geschiedenis doelt Abdulrahman op de problemen die de eerste grondwet veroorzaakte. Na de onafhankelijkheid in 1955 legde die wet vast dat Sudan ‘naar de Arabische taal en cultuur’ zou worden ingericht. De realiteit is veel genuanceerder, maar in de nationale politiek was segregatie tussen ‘Arabisch’ en ‘Afrikaans’ een feit. Achtergestelde groepen zoals etnisch Afrikaanse Sudanezen proberen al sinds de die tijd om gelijkheid af te dwingen met geweld. De afsplitsing van het overwegend etnisch Afrikaanse Zuid-Sudan was het gevolg van zo’n opstand.

Een andere opstand leidde in 2003 tot de genocide van Darfur, waar regerings- en paramilitaire troepen honderdduizenden Afrikaanse Sudanezen vermoordden. In die genocide vonden de huidige partijen hun oorsprong. “Het ironische is dat het regeringsleger de paramilitaire RSF creëerde om met hen te vechten tegen opstandige milities in Darfur, maar nu vecht de overheid samen met die milities tegen de RSF”, aldus Abdulrahman. De VN en Human Rights Watch waarschuwen dat etnisch geweld weer is opgelaaid, en een nieuwe genocide op de loer ligt nu het regeringsleger bijna uit Darfur is verdreven.

Het einde van het geweld is voorlopig niet in zicht. Analisten als Siegle van de AISS vrezen voor een scenario zoals ontstond na de burgeroorlog in Libië. Dat betekent dat het land verdeeld wordt tussen de legers, zonder zicht op echte vrede. Ook Abdulrahman kan niet afsluiten met een hoopvolle boodschap. Hij ziet de toekomst somber in: “Onze democratische droom is inmiddels kapot. Als deze oorlog ooit eindigt, zullen we vanaf nul moeten beginnen.”

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 13 mei 2024.