De Congolese stad Goma werd afgelopen dinsdag ingenomen door rebellen. Maar de eerste winkels openen nu alweer hun deuren. “In Congo zijn mensen gewend te leven onder de macht van het geweer”, vertelt Jan Peter Stellema, operationeel manager Congo van Artsen zonder Grenzen. OneWorld sprak met hem en met Jan Huls, landendirecteur Congo van ZOA over de situatie ter plekke.
Opnieuw op de vlucht
“Goma is nu ingenomen door de rebellengroep M23. Maar in gebieden ten noorden en ten westen van Goma zijn gevechten tussen onder andere het Congolese leger en verschillende rebellengroepen, inclusief de M23 al maanden aan de gang”, vertelt Stellema. “Als ik mensen spreek, vraag ik niet waarvandaan ze op de vlucht zijn geslagen, maar hoe vaak ze al gevlucht zijn. Bijna routineus pakken mensen steeds opnieuw een paar spullen bij elkaar en zoeken een veilige plek op. In rurale gebieden, waar de gevechten zich de afgelopen maanden plaatvonden, verstoppen burgers zich in de bush tot het weer rustig is in hun dorp. Wij zien dan vaak een grote toename in malaria en andere ziekten als ze weer terugkomen of als wij ze met mobiele klinieken weten te bereiken. Wij behandelen meer ziektes die mensen door ontheemding oplopen, dan wonden door het geweld.”
Vlakbij Goma lopen nu de vluchtelingen massaal langs de wegen, op zoek naar een veilig onderkomen. “Daardoor zijn ze zichtbaarder dan wanneer ze zich in de bush verstoppen. Op dit moment wordt er gevochten bij Sake, een stad ten westen van Goma. Volgens schattingen trekken er nu duizenden vluchtelingen vanuit Sake richting Goma”, vervolgt Stellema.
Dat Goma zo snel zou vallen had eigenlijk niemand verwacht. Volgens velen hebben de rebellen steun gekregen van Rwanda en Uganda, maar beide landen ontkennen. “De ‘sleutelstad’ Kibumba, 30 kilometer ten noorden van Goma was een tijd de scheiding tussen de M23 en het leger”, vertelt Jan Huls. Daar werd het leger ook ondersteund door de Verenigde Naties. De M23 heeft daar waarschijnlijk extra steun gekregen; vrachtwagens met manschappen, maar vooral fors schietmateriaal. Het leger kwam al vrij snel zonder munitie te zitten. Vervolgens konden de rebellen snel oprukken richting Goma. Wij van ZOA zijn net als de meeste NGO’s die geen crisishulp verlenen, afgelopen zaterdag uit Goma vertrokken.”
Op straat in Goma
De rebellen hebben de stad snel ingenomen. Daarbij zijn er nauwelijks burgerslachtoffers gevallen. Anders dan in dorpen die vaak compleet afgebrand door rebellen worden achtergelaten. Volgens Stellema spelen in bepaalde delen van Noord en Zuid Kivu etnische spanningen een grote rol waardoor de burgerbevolking gevangen zit tussen strijdende rebellengroepen en eerder slachtoffer wordt. “Dan worden daar ook vrouwen, kinderen en ouderen vermoord. In Goma leven meerdere etnische groepen naast elkaar. Bovendien is de stad ingenomen onder het oog van de camera’s. Dat zou een reden kunnen zijn waarom er relatief weinig burgers zijn gedood”, zegt Stellema.
“Wel liggen er nog steeds lijken op straat van de regeringssoldaten die in de strijd zijn gesneuveld,” aldus Huls. “Dat moet helpen afschrikken. Toch lijkt de M23 tot nu toe zijn best te doen om wat geaccepteerd te worden door de bevolking. Verrassend, zou je bijna zeggen. Je moet je bedenken dat ze net vers van een bloedige strijd komen en er veel negatieve sentimenten onder de rebellen en bevolking leven. Wel worden mensen van de overheid hard aangepakt als ze er niet voor kiezen om naar hen over te lopen.”
De rust op straat is vrij snel weer teruggekeerd en de M23 lijkt stevig in het zadel te zitten, weten Stellema en Huls te vertellen, “De winkels gaan langzaam weer open en de mensen gaan weer naar buiten.” “” Het is onduidelijk hoe de bevolking aankijkt tegen de rebellen”, zegt Stellema. “Toen die aankondigden dat ze hun opmars naar de stad Bukavu gaan maken, werd er luid gejuicht. Maar mensen gaan natuurlijk ook niet tegen de machthebber met de wapens in.”
“Zelf zijn wij dinsdag een dag binnengebleven, woensdag konden we onze medische hulp in het kamp Mugunga, net buiten Goma, weer voortzetten. Daar verblijven sinds de gevechten zo’n 40.000 vluchtelingen, het dubbele van vorige week. Op de wegen buiten Goma liggen no steeds de lichamen van slachtoffers, zowel soldaten als burgers. ”
Toekomst
Hoe de nabije toekomst voor de mensen in en om Goma eruitziet is zeer onzeker. “Ik waag me niet aan voorspellingen. Artsen zonder Grenzen bereidt zich nu voor op verschillende scenario’s. Bijvoorbeeld om ook hulp te verlenen als het zuidelijker gelegen Bukavu wordt ingenomen”, aldus Stellema.
“Onder de bevolking is er nu angst dat het leger mogelijk gaat reageren door de stad te bombarderen”, zegt Huls. “Mogelijk zal de oorlog worden uitgevochten in en rond de stad, wat een vreselijk scenario zou zijn. Het leger lijkt zwak, maar lijkt soms ook bewust de chaos in de provincie stand te houden, zodat dieven en rovers, vooral internationaal maar ook een aantal hoge en rijke Congolezen, kunnen blijven doorgaan met het binnenhalen van kostbare spullen uit de mijnen. De regering in Kinshasa is erg ver weg voor de mensen, en lijkt ook meer geïnteresseerd in instabiliteit dan in stabiliteit in dit gebied.”
Foto: vluchtelingenkamp buiten Goma (cc)
