Grammy-winnares Angélique Kidjo: ‘Afrika is geen trend’

Als een van de ‘associate artists’ van het Holland Festival stelde ze het avondprogramma Ifé samen, waarin Afrikaanse en westerse klassiekers samenkomen. In Yemandja, geschreven door haar dochter, haar man en haarzelf, speelt ze bovendien de hoofdrol. Yemandja voert terug naar het 19e-eeuwse koninkrijk Dahomey (nu Benin) op het hoogtepunt van de trans-Atlantische mensenhandel.

“Het trauma van slavernij wordt altijd besproken vanuit de Afrikaanse diaspora, vanuit de tot slaaf gemaakte mensen die met de boten naar Amerika zijn afgevoerd. Maar het trauma van de slavernij vanuit Afrika is omhuld met stilte. Ik ben opgegroeid in die stilte. Maar omdat ik een grootmoeder had die over de trans-Atlantische slavenhandel sprak (Kidjo werd geboren in kuststad Ouidah, van waaruit veel tot slaaf gemaakte mensen per boot zijn afgevoerd naar voornamelijk Brazilië, red.) was ik me al jong bewust van die geschiedenis.

Dat moest een signaal afgeven aan de leiders die daarna kwamen, dat niet in opstand moesten komen tegen de grootschalige grondstoffenroof in Afrika, waarvan de prijzen door westerse instituties worden bepaald terwijl zij stil worden gehouden met geld en machtsbehoud.

Door het gesprek te openen over slavernij, open je de geesten om het verband te zien tussen slavernij toen en ons oneerlijke economische systeem en de grootschalige armoede op het continent nu.”

“Het werd hoog tijd. Maar eerlijk: Afrikaanse muziek is er altijd en overal al geweest. Er is vanuit de diaspora een begrijpelijk verlangen naar verbinding met hun Afrikaans-zijn. Maar ze hebben vaak niet genoeg kennis van de cultuur op het continent en wel alle middelen om luider gehoord te worden dan de Afrikanen op het continent. Zo werkt westerse macht nu eenmaal.

Ik vind het altijd mooi als mensen belang tonen in Afrika en er onderdeel van willen uitmaken. Graag. Maar dan wel in al haar complexiteit en niet alleen als iets modieus. Wij zijn niet trendy, Afrika is geen trend. Ik maak me vooral zorgen om Zwarte jongeren wereldwijd: hoe maken wij ze bekend met de verhalen van hun voorouders en trots op hun afkomst?”

“Vanaf het begin van mijn carrière had ik de controle over mijn imago, mijn video’s, mijn uiterlijk met kort haar. Dat wilde ik, juist omdat er zoveel onwetendheid was over Afrika toen ik in Parijs aankwam begin jaren 80. Ik had eigenlijk niet door dat ik daarmee zoveel invloed had op het zelfbeeld van jonge Afrikanen. Al die Afrikaanse sterren nu hebben hun hele leven mijn muziek geluisterd en gezongen.

Tijdens de lockdown kwam ik in aanraking met Yemi Alade die iets wilde doen tegen het politiegeweld in Nigeria, zo werd het nummer Dignity op het album geboren. Mr Eazi DM’de me dat hij de schoonheid van Afrika wilde beschrijven in One of a Kind en Burna Boy wilde op iedereens eigen verantwoordelijkheid wijzen in Do Yourself. Zo werd een ode aan moeder Aarde geboren.”

“Ik heb mijn politieke bewustzijn ontwikkeld via muziek. Zangers zoals wijlen de Zuid-Afrikaanse Miriam Makeba (1932-2008) hebben mij gevormd. Zij was de eerste Afrikaanse muzikant die de Verenigde Naties toesprak om Zuid-Afrika te boycotten vanwege Apartheid, in 1963. Ik zie onrecht, maar ik geloof niet in geweld en ik wil niet kwaad zijn dus ik zeg wat ik wil zeggen, hoe gruwelijk de boodschap ook is, via muziek. Eigenlijk precies zoals mijn voorouders.

Want als ik iets geleerd heb, dan is het dat vingers wijzen en mensen schuldig laten voelen niet werkt. Dus liever laat ik mensen iets voelen via muziek zodat ze zelf gaan nadenken over de verdeeldheid tussen mensen en actie ondernemen.”

Ik zie het meer als een fabel. In 90 minuten kun je de complexiteit van slavernij niet behandelen. Ik weet wel dat de reacties van het publiek (de voorstelling is tot nu toe alleen in de Verenigde Staten gespeeld, red.) heel emotioneel zijn. Er zijn veel tranen gevloeid. Yamandja begint met de traditionele doop van een kind en spiritualiteit staat centraal. Dat is voor veel mensen herkenbaar. Ik kreeg van oudere Afro-Amerikanen te horen dat ze nooit hadden gedacht zoiets te zien. Caribische studenten vertelden me dat ze vonden dat deze voorstelling bij alle opleidingen gezien moest worden. We hebben wel sensitivity coaches gebruikt om zeker te weten dat we rekening zouden houden met alle perspectieven op dit verhaal en de cast is divers.

Het enige wat ik nog hoop is dat de voorstelling in Afrika zal worden gespeeld. Eigenlijk is dat misschien wel het belangrijkst. Juist om de dialoog op gang te brengen over het gedeelde verleden rond slavernij tussen Afrikanen op het continent en Afrikanen in de diaspora. De verwijdering en verdeeldheid tussen ons dient alleen de mensen met macht.”