Haïti bevrijdde zichzelf van slavernij – en betaalt nog steeds de prijs

Anderhalf jaar geleden vertrok Jeannot uit zijn geboorteland Haïti. Hij is een van de vele Haïtianen die hun land ontvluchtten vanwege armoede en constante politieke instabiliteit. Volgens cijfers van de Verenigde Naties vertrok in de afgelopen twintig jaar ongeveer één vijfde van de bevolking van Haïti, waar in totaal zo’n 11,5 miljoen mensen wonen. Velen gingen naar de Dominicaanse Republiek (DR).

Als Haïti het nieuws haalt, is dat zelden positief. Door de ligging in seismologisch actief gebied is het land gevoelig voor aardschokken. Wat voor desastreuze gevolgen dat kan hebben, werd zichtbaar in 2010, toen er tussen de twee- en driehonderdduizend dodelijke slachtoffers vielen. Een grote beving in augustus vorig jaar maakte weliswaar minder slachtoffers (2248 doden) maar zorgde niettemin voor hevige paniek. Een maand eerder was het land nog wereldnieuws door de moord op de president. Politieke chaos is er vrijwel permanent en er zijn veel rellen en ontvoeringen.

En dan heeft het land ook nog te kampen met problemen als ontbossing, omdat houtskool voor de meeste Haïtianen nog altijd de belangrijkste energiebron is. Wie op satellietbeelden Haïti met de Dominicaanse Republiek vergelijkt, ziet dat het in dat tweede land veel groener is.

Hoe kunnen twee landen die beide gekoloniseerd zijn en één eiland delen, zo verschillend zijn? We spoelen terug naar 1492, het jaar dat Columbus voet aan wal zette op het eiland dat hij Isla Hispaniola doopte. De twee eeuwen die hierop volgden werd het eiland gekoloniseerd door de Spanjaarden. Aan het einde van de Negenjarige Oorlog in 1697 moest Spanje ongeveer een derde van het oppervlak afstaan aan Frankrijk. De Fransen noemden ‘hun’ oostelijke deel Saint-Domingue (nu Haïti); het westen ging onder Spaanse vlag verder als Santo Domingo (nu de Dominicaanse Republiek).

Huizen en plantages werden platgebrand, witte overheersers werden vermoord. In 1794 schafte de Franse regering noodgedwongen de slavernij af in niet alleen Saint-Domingue, maar alle Franse koloniën. Het is het enige voorbeeld in de geschiedenis waarbij een opstand van tot slaaf gemaakte mensen succesvol uitpakte.

Gliech in Deutsche Welle: ‘Na de onafhankelijkheid van Haïti werden de grote landgoederen verdeeld onder de bevolking en al snel bezat bijna elke Haïtiaan een stuk land. Maar vrijwel niemand kon ervan leven, aangezien de stukken te klein waren en de eigenaren moeite hadden om overeenstemming te bereiken over gedeeld beheer van het land. De Spaanse kolonisten waren, nadat ze het land hadden kaalgeplukt, doorgetrokken naar Mexico. Daardoor ontstond er [in DR, red] geen grote plantagekolonie, maar een vee-industrie. De afstammelingen van de relatief homogene groep tot slaaf gemaakten en de Spaanse nazaten slaagden er beter in om een stabiele economie te ontwikkelen, ook al kenden zij ook burgeroorlogen en dictators.’

De eis van Frankrijk werd later teruggebracht naar 90 miljoen francs. Omgerekend zou het nu om ongeveer achttien miljard euro gaan. De afbetaling duurde tot 1947 – maar liefst 122 jaar later – en banken als Citibank en Rothschild verdienden grof geld aan de afhandeling van de omgekeerde herstelbetalingen plus rentes.

Frankrijk is overigens niet in zijn eentje verantwoordelijk voor de huidige staat van Haïti, geeft Millery Polyné aan. Hij is een Haïtiaanse Amerikaan en als historicus aan de universiteit van New York gespecialiseerd in het Caribisch gebied in het algemeen en Haïti in het bijzonder. Ook de Verenigde Staten, die Haïti tussen 1915 en 1934 bezetten, en slecht Haïtiaans leiderschap treffen blaam. Daarnaast zijn er naar schatting 10.000 ngo’s actief in Haïti. “Zij kunnen de staat verzwakken, bijvoorbeeld wanneer het gezag van de staat wordt omzeild en Haïtiaanse expertise wordt genegeerd.”

Suikerrietverkoper Julien Jeannot ziet niet zo snel iets veranderen in Haïti. “Het is een rijk land, vol grondstoffen, maar slechts een heel klein groepje profiteert daarvan.” Later op de dag stuurt hij via WhatsApp foto’s van prachtige witte stranden, blauwe zee en palmbomen. ‘Kijk dan’, schrijft hij, ‘iedereen gaat op vakantie naar de Dominicaanse Republiek, maar Haïti is óók mooi.’

Een eerdere versie van dit artikel verscheen in het voorjaar van 2022 in OneWorld Magazine. Het werd mede mogelijk gemaakt door het Steunfonds Freelance Journalisten.