Herdenk met Tula óók deze vier verzetsstrijders

Op 17 augustus 1795 komen de leiders van een ophanden zijnde opstand van tot slaaf gemaakte mensen op Curaçao samen op de plantage Sint Kruijs (Santa Cruz). De Curaçaose slavenopstand, die die dag begint, zou de grootste opstand worden in de geschiedenis van de Nederlandse Caribische koloniën. De opstand duurde bijna een maand, waarin meer dan de helft van de tot slaaf gemaakte mensen op het eiland werden bevrijd. De begindag wordt op Curaçao en elders nog jaarlijks herdacht als Dia die lucha pa libertat oftewel ‘Dag van de Vrijheidsstrijd’.

De herdenking wordt ook wel de Tula-herdenking genoemd, naar verzetsleider Tula. Hoewel zijn aandeel in de opstand van onschatbare waarde was, is elke opstand een breed gedragen maatschappelijke ontwikkeling, die niet door één persoon kan worden ontketend. “We moeten ons de namen van de verzetsleiders goed blijven herinneren, niet alleen die Tula”, vertelt Zion Piggott me. Piggott is geboren en getogen op Curaçao en woont sinds vijf jaar in Nederland. Hij werkt voor het Nationaal Archief als educatiemedewerker, en droeg in die functie bij aan lessen over de geschiedenis van de ABC- en SSS-eilanden. Lessen die hij zelf ook doceert.

Het koloniale gezag van die tijd spreekt in documenten van een organisatie, en in historische bronnen vinden we behalve de naam van Tula ook die van andere verzetsstrijders terug, die de leiding namen in de opstand. 17 augustus is dan ook het uitgelezen moment om Carpata, Pedro Wacao en Louis Mercier te herdenken, net als Tula’s vriendin Sablika.

Sablika

De Curaçaos-Nederlandse kunstenaar en ontwerper Serana Angelista verbeeldt in hun werk structuren van ongelijkheid. Veel mensen leerden Angelista’s werk kennen na de speech van Mark Rutte, die sprak van een ‘komma’ achter het slavernijverleden – een zin uit Angelista’s werk. Angelista zegt het beeld te herkennen dat sommige belangrijke deelnemers uit de opstand maar weinig bekend zijn in Nederland.

Hen breekt een lans voor Sablika, de vriendin van Tula: “Zij heeft ook een rol gespeeld in de opstand. Zij liep mee in de strijd aan Tula’s zijde.” Veel informatie die vandaag de dag bekend is over Tula komt van een gespreksverslag tussen Tula en de Nederlandse pater Jacobus Schinck, die op Curaçao woonde. Het koloniale bestuur vroeg Schinck om met Tula te onderhandelen, maar Tula weigerde, waarna Schinck zich tot Sablika wendde in een brief die zij op haar beurt afwijzend beantwoordde.

In een artikel op OneWorld noemt Alfrida Martis, onderzoeker, schrijver en voorlichter op het gebied van diversiteit en dekolonisatie, het feit dat Sablika een witte man terugschreef ‘heel krachtig’. ‘Ze zei hem eigenlijk: ‘Je kan ons verzet niet kapotmaken’. Het is zo’n mooi verhaal en ik vind het jammer dat daar weinig aandacht voor is.’ Martis pleit er samen met schrijver en programmamaker Simone Zeefuik voor dat er een standbeeld van Sablika komt.

Louis Mercier

Na het verzamelen van de wapens trok Louis Mercier naar de plantage Knip (Kenepa) voor een grote, succesvolle bevrijdingsactie. Daarna viel Mercier Santa Cruz aan en nam een Nederlandse commandant en tien van zijn medestanders gevangen. Mercier bevrijdde nog meer tot slaaf gemaakte mensen en vond zijn weg terug naar Tula door het spoor van vernieling te volgen langs de andere plantages.

Na dertien dagen opstand is het Mercier die het eerste dodelijke witte slachtoffer maakt, de Nederlandse schoolmeester Sabel. Mercier zou Sabel hebben gedood uit medelijden: mede-opstandeling Wacao had hem had vastgebonden achter zijn paard en Sabel was zwaargewond. Mercier schoot Sabel dood.

Hierna vervolgt Mercier met Wacao zijn weg naar plantage Fontein. Zij maken hier allerlei wapens buit, waaronder een kanon. Vervolgens trof Mercier voorbereidingen om de heuvel Seroe Fontein te bezetten, zodat de vrijheidsstrijders de weg van Willemstad naar Bandabou, in het noordwesten van het eiland, controleren. Wie niet aan de opstand mee wilde doen, kreeg van Mercier en de andere vrijgevochten Zwarte mensen vrije passage om Bandabou te verlaten en naar Willemstad door te reizen.

Pedro Wacao

Van Pedro Wacao is vooral bekend dat hij schoolmeester Sabel had vastgebonden achter zijn paard. Hij sleepte de man zeker drie uur lang achter zich aan, onderweg naar plantage Fontein. Wacao werd geholpen door de vrijgevochten Zwarte mensen Philippie, Carel, Valentijn, Elias en Juan Domingo, van verschillende plantages op Curaçao. Deze plantages werden bevrijd door Wacao en besloten hem te volgen in de strijd.

Carpata

Samen met de ex-tot slaaf gemaakten die hij heeft bevrijd, vergiftigt Carpata het drinkwater en verovert het voedsel van de koloniale machthebbers. Het koloniale bewind belooft een prijs aan wie een van de vier verzetsstrijders levend uitlevert. Vrije mensen konden rekenen op een hoog geldbedrag. Tot slaaf gemaakte mensen kregen op een manumissie (vrijlating) in het vooruitzicht en een aanzienlijk kleinere som geld.

Op dit moment in de opstand erkent het koloniale gezag zowel Tula als Carpata als directe leider van het verzet. Dit blijkt uit de mededeling die hoort bij de prijs die op de hoofden van de strijders staan: “Toela, Bastiaan Carpata, ofte eenige andere van hun opperhoofden zal komen te apprehendeeren, aan te wijzen, en te zorgen dat dezelven levendig in handen der Justitie geraaken.”

Op 19 september 1795 wordt Tula verraden door een mede-tot slaaf gemaakte van dezelfde plantage-eigenaar en gevangengenomen. Louis Mercier was daarvoor al gevangengenomen in de buurt van Landhuis De Knip. Op 21 september wordt Carpata samen met Pedro Wacao opgepakt op plantage Sint Jan (San Juan).

Van Teylingen, de openbare aanklager tijdens de berechting van de vier verzetsstrijders, beklaagde zich erover dat de leiders van de opstand geen andere schuldigen of medestanders in het verzet wilden aanwijzen. Van Teylingen stelt dat “hun ingeboren hardnekkigheid en misschien ook zogenaamde verbintenis met elkander zodanig” erin resulteert dat ze niet willen spreken over wie hen heeft geholpen, ook niet na ernstige martelingen. Tula, Carpata, Pedro Wakau en Louis Mercier worden alle vier gemarteld en ter dood veroordeeld voor hun rol in de opstand.

Uitgewiste verhalen

Geschiedenis gaat verloren als (koloniale) machthebbers de verhalen van onderdrukte groepen uitwissen. Naeem Juliana (1989, Willemstad) beschrijft dit proces vanaf de dood van Tula in een opiniestuk voor het platform Caribisch Netwerk: ‘Zoveel mogelijk in verzet gekomen slaven moesten dood, opdat niet alleen de rebellie zelf maar ook elke triomfantelijke herinnering eraan uitgewist zou worden.’

Juliana stelt dat Tula en Carpata niet alleen helden zijn van Curaçaoënaars, maar van alle Nederlanders, aangezien zij de overheid dwongen om waarden als vrijheid in het gehele koninkrijk na te leven. Als onderzoeker en Surinaamse Nederlander herken ik dat niet alle vrijheidsstrijders bekendraken bij het brede publiek. Dankzij Curaçaoënaars die de veelzijdige verzetsverhalen deelden, herdenk ik dit jaar behalve Tula ook Carpata, Pedro Wacao, Louis Mercier én Sablika.

Met speciale dank aan Serana Angelista en Zion Piggott.