Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
In de buurt van het voormalige Iraakse ISIS-bolwerk Talafar is het zoveelste massagraf gevonden van jezidi’s die door de terreurgroep zijn omgebracht.
Elk van de zestig tot nu toe gevonden massagraven heeft zijn eigen verhaal. Soms liggen er mannen die vermoord zijn toen ISIS de jezidi-provincie Sinjar binnenreed en vrouwen en meisjes ontvoerde om als (seks)slaven te gebruiken. Soms zijn het ouderen waarvoor de groep geen emplooi had in het kalifaat.
“
Elk van de zestig tot nu toe gevonden massagraven heeft zijn eigen verhaal
Maar het graf in Talafar is bijzonder: het bewijst dat geruchten die ons in 2015 bereikten over een grootschalige moord op leden van de minderheidsgroep, toch klopten. Ik herinner me de berichten goed, en het gevoel van machteloosheid dat ze veroorzaakten. Het betrof een deel van de ontvoerden waarvoor ISIS niet onmiddellijk een functie had. Ze werden als een soort reserve achter de hand gehouden en opgesloten in kampen; dorpen waaruit de oorspronkelijke, sjiitische bevolking was gevlucht, die met hekken waren omringd.
Mensen ontsnapten natuurlijk toch, en sommigen van hen vertelden me over de honger, het vuil, het ongedierte, de huidziekten en de angst, iedere keer als ISIS langkwam om nieuwe slachtoffers voor de slavenhandel op te halen. Een vrouw vertelde me hoe ze er steeds weer in was geslaagd haar dochtertje op de meest onmogelijke plekken te verstoppen.
Vrijlaten of vermoorden?
Eind april 2015 kwamen er verhalen los dat zo’n vijfhonderd mannen uit die kampen van hun gezinnen waren gescheiden om te worden vermoord. Vrouwen en kinderen werden naar nieuwe locaties verhuisd. Bij gebrek aan bewijs werden de verhalen na een paar dagen afgedaan als geruchten. Jezidi-activisten wezen me er echter op dat zij sindsdien geen contact meer met de mannen hadden, en dat ze bang waren dat die niet meer leefden. Dat blijkt nu waar te zijn.
Wat precies de aanleiding is geweest voor de massamoord weten we niet, maar wellicht vond ISIS het zinloos grote groepen mensen te moeten bewaken die ze eigenlijk niet nodig had. Om die reden had ze eerder al een paar honderd ouderen en zieken laten gaan – voor wier vrijlating vermoedelijk flink is betaald. Maar dat was in strijd met het beleid dat alle jezidi’s als ongelovigen vermoord of bekeerd moesten worden.
Geschiedschrijving van de genocide
Dankzij ontsnapte en bevrijde jezidi’s weten we al veel over wat ISIS hen heeft aangedaan: dat vrouwen en meisjes tot seksslaaf werden gemaakt, jongens getraind werden voor het ISIS-leger, en jonge kinderen als moslims werden opgevoed bij ISIS-gezinnen. Maar de massamoord is een hoofdstuk dat nog onderzocht moet worden – en waarschijnlijk niet het laatste. Ik vraag me af of er een relatie is tussen dit massagraf en de uitgebrande bioscoop in het centrum Talafar, die vol staat met de kale spiralen van bedden en waar mensen tijdelijk zijn ondergebracht voordat ze werden doorgestuurd. ISIS gebruikte publieke plekken als overslagstations. Telkens als ik langs een Galaxy Hall kom in Irak – het is een gebruikelijke naam voor trouwzalen – moet ik denken aan de Galaxy Hall in Mosul, waar jezidivrouwen na hun ontvoering werden verzameld, en emirs de mooiste en jongste kwamen uitkiezen.
“
De massamoord is een hoofdstuk dat nog onderzocht moet worden – en waarschijnlijk niet het laatste
Hoewel er getuigenissen worden verzameld van jezidi’s die bij ISIS vastzaten, heb ik nergens gehoord dat er wordt geprobeerd een overkoepelende geschiedenis van de tragedie vast te leggen. Volgens de jezidi’s is dit de 72e keer dat zij het slachtoffer waren van een genocide. Ze hebben recht op geschiedschrijving.
Hard bewijs
Een ander probleem is dat er te weinig wordt gedaan om massagraven te beschermen tegen schending (denk aan wanhopige familieleden die zekerheid willen over het lot van hun geliefden) en ze forensisch te onderzoeken. Dat laatste is nodig om de daders van de moorden te kunnen berechten. Momenteel speelt dit soort bewijs geen enkele rol bij de zaken tegen ISIS-leden. Was je lid, was je betrokken bij het moorden, was je strijder – dan krijg je de doodstraf. Maar de mensenrechtenschendingen gepleegd tegen duizenden jezidi’s zijn nooit onderdeel van zulke aanklachten.
Dat is niet alleen een probleem bezien vanuit het internationaal recht: het belemmert ook dat de overlevenden in het reine kunnen komen met het verleden. Kijk naar de rol die de berechting van nazi’s als Adolf Eichmann heeft gehad voor Joodse overlevenden van de Duitse Endlösung, en wat monumenten als Auschwitz en andere concentratiekampen betekenen voor het bewustzijn van nieuwe generaties.
Plekken als aandenken
In Irak overheerst de opluchting dat het ISIS-regime verjaagd is, dat de herbouw ter hand wordt genomen, en dat normaliteit terugkeert. Maar normaal zal het niet snel worden: daarvoor hebben te veel mensen ernstig geleden. Om hen bij de verwerking te helpen, is het noodzakelijk dat daders van de misdaden die zijn begaan tegen jezidi’s worden berecht.
Monumenten zijn daarbij essentieel. Sjiieten in Irak, die ook slachtoffer waren van ISIS, hebben er al een: bij een paleis in Tikrit waar ISIS duizenden sjiitisch-Iraakse soldaten over de kling joeg. Jezidi’s hebben soortgelijke plekken nodig, die ons inprenten dat dit soort gruwelijkheden niet opnieuw mogen plaatsvinden.
“
Maar normaal zal het niet snel worden: daarvoor hebben te veel mensen ernstig geleden
Er is keus te over. De concentratiekampen, de Galaxy-hallen, de massagraven. Of de bioscoop in Talafar. Maak een keuze, en maak het officieel en publiek. Dat is van even groot belang als processen tegen ISIS-leiders wegens geïnstitutioneerde verkrachting, moord en genocide. Want net zoals wij na de Tweede Wereldoorlog impulsen nodig hadden om het verleden te helpen verwerken en om herhaling te voorkomen, zo heeft Irak dat nu nodig.
