De Amerikaanse mijngigant Freeport verdreef door zijn komst in de jaren zeventig in Papoea duizenden mensen van hun voorouderlijke grond en vernielde de natuur. Na meer dan 40 jaar wil het mijnbedrijf opnieuw het contract met maar liefst 30 jaar verlengen. De inwoners van Papoea zijn woedend. Zo ook de bejaarde activiste Mama Yosepha.
We hebben elkaar al meer dan tien jaar niet gezien. Dat mocht niet omdat de opstandige provincie voor buitenlandse correspondenten verboden gebied was. Maar als Papoea´s meest strijdvaardige vrouw Yosepha Alomang, beter bekend als Mama Yosepha, haar gasthuis in de hoofdstad Jayapura uitloopt, herken ik haar in een oogopslag. De kleine maar sterke Amungme uit de Hooglanden rondom Timika moet halverwege de zeventig zijn. Haar vechtlust is er niet minder om geworden.
Het goud behoort toe aan de Papoea's
De laatste keer dat ik haar zag was in het mijnstadje Timika waar het gehate Amerikaanse mijnbedrijf Freeport buiten in Grasberg al sinds de jaren zeventig goud delft. Freeport is deze dagen opnieuw volop in het nieuws. Ondanks het jarenlange verzet van de rechtmatige inwoners van het gebied zijn de regering in Jakarta en de directie van Freeport opnieuw aan het onderhandelen over de verlenging van het contract met wellicht nog eens dertig jaar. Mama Yosepha is er woedend om. Ze zit nog niet eens in de auto, de deur moet nog dicht en ze begint al over de omstreden besprekingen.
Het is onze mijn
In principe loopt het contract van de Amerikanen pas in 2021 af en mag Freeport volgens de spelregels pas twee jaar voor die tijd over een nieuwe overeenkomst praten. Maar het bedrijf voelt zich klem gezet. De regering in Jakarta heeft alle buitenlandse mijngiganten de wacht aangezegd die hun ruwe delfstoffen buiten Indonesië verder verwerken. Vanaf 2017 moeten multinationals als bijvoorbeeld Freeport een eigen smelterij in de buurt van de mijn bouwen, zodat Indonesië er ook aan verdient. De buitenlandse organisaties betalen wel wat belasting, maar opnieuw in het geval van Freeport heeft de staat nog geen 10% van de aandelen in handen. Jakarta wil gewoon meer geld zien. De Amerikanen beweren best te willen investeren in een dure smelterij maar dan moet het bedrijf er ook zeker van zijn dat het nog minstens 20 jaar Grasberg mag exploiteren. ´Indonesië moet stoppen met Freeport. Het is onze mijn. Het goud behoort toe aan de Papoea´s´, vindt Mama Yosepha.
Wie zich verzette werd doodgeschoten of kon naar een concentratiekamp
De Amungme hebben zich vanaf het begin met hand en tand tegen de komst van de Amerikaanse mijngigant verzet. Niet alleen uit het oogpunt van de natuur. Volgens het animistische geloof van de bergvolkeren is Grasberg heilig omdat het verschillende geesten herbergt. Ook de mensenrechten zijn op grote schaal geschonden. Bruut en zonder enige compensatie verdreef het Indonesische leger in dienst van Freeport de bewoners van hun voorouderlijke grond. Wie zich verzette werd doodgeschoten of kon naar een concentratiekamp.
Geen krimp
Ze lacht hartelijk als haar vraag of ze heeft bijgehouden hoe vaak ze in de gevangenis zat. 'Ach, kind ik woonde er bijna'. Toen ik haar de laatste keer in Timika ontmoette was ze net vrij. Het leger dacht haar nu wel eens klein te krijgen door haar een maand staande in een containerbak tussen haar eigen uitwerpselen vast te houden. Mama Josepha gaf geen krimp. Haar jeugd, ze werd al op jonge leeftijd wees, en haar vorige huwelijk met een alcoholist, die in haar afwezigheid haar stukje grond voor een fles drank verkocht, hebben haar gevormd.
Ze vecht een groot deel van haar leven al tegen de aanwezigheid van de mijn. De strijd kostte het leven van haar dochtertje Johanna. Ze stierf toen ze drie was aan de gevolgen van ondervoeding in de jungle buiten Timika. Daar had Yosepha zich verstopt, nadat ze met andere activisten een pijp van Freeport had doorgesneden. Het leger dreigde haar te vermoorden. ´Freeport weigert zelfs de groente en het fruit dat de lokale mensen verbouwen van ons te kopen. Alles wordt van buiten ingevlogen. Dat is toch schandalig!´Ze heeft allerlei soorten acties gevoerd tot het in brand steken van een deel van de landingsbaan buiten Timika. Op die manier vroeg ze de aandacht voor het leed van de lokale bewoners. Voor haar werk ontving ze de Yap Thiam Hien Award in 1999, de Aziatische nobelprijs voor de vrede.
Hij was de Che Guevara van Papoea
Eelt op haar ziel
Het leger verdenkt haar er ook van OPM, de Organisatie voor een Vrij Papoea, te steunen. In haar dorp stond ze bekend als de pleegmoeder van Kelly Kwalik. Hij was de leider van OPM, de Che Guevara van Papoea. Onder zijn aanvoering pleegden de rebellen verscheidene malen sabotage tegen Freeport. In 2009 schoot het leger Kwalik dood. Van OPM is niet zoveel meer over. ´Onze strijd gaat door voor een vrij Papoea´, klinkt het opnieuw strijdbaar. Tegenwoordig steunt Mama de Verenigde Bevrijding van West Papoea. Een coalitie van onafhankelijkheidsbewegingen die vorig jaar in het buurland Vanuatu werd opgericht. We gaan vanmiddag samen naar een clandestine ontmoeting met een van de woordvoerders. Ook om over Freeport te praten.
Haar kleindochter zit bij haar op schoot. ´Ik hoop dat als ik er straks niet meer ben als zij het stokje van me overneemt. Papoea met alles wat er in de bodem zit is van ons. We hebben rechten en die dienen de regering in Jakarta en Freepoort te respecteren´. We passeren de zoveelste militaire post. Ze weet dat haar telefoon nog steeds wordt afgeluisterd en dat ze het risico loopt ondanks haar hoge leeftijd opnieuw gearresteerd te worden. Ze heeft zoveel eelt op haar ziel gekweekt. ´Ze moeten maar doen wat ze niet kunnen laten', klinkt het nuchter. Daarna valt ze in slaap.
