Het verrassende activisme van de Zuid-Koreaanse popcultuur

In de Zuid-Koreaanse serie Squid Game bijvoorbeeld – sinds vorig jaar recordhouder van de best bekeken Netflix-titel – wordt een groep mensen met schulden door superrijken gerekruteerd. Zij worden geblinddoekt naar een afgelegen plek gebracht waar ze in een reeks kinderspellen strijden om een enorm geldbedrag. Verliezers sterven, winnaars gaan door naar de volgende ronde. Het eerste spel is op een omsloten binnenplaats waar de deelnemers zo snel mogelijk een levensgrote pop aan de andere kant van het veld moeten zien te bereiken. Rennen mag echter alleen als de pop, die is uitgedost als een onschuldig schoolmeisje, de andere kant op kijkt – een soort liveversie van Annemaria Koekoek dus. Wie nog beweegt als de pop zich omdraait, wordt prompt neergeschoten.

Squid Game bleek al snel na de première een internationaal succes, met meer dan 1,6 miljard views in de eerste 28 dagen. Vóór zijn grote hit kende filmmaker Hwang Dong-hyuk financieel slechtere tijden en hij heeft er nooit een geheim van gemaakt dat zijn geesteskindje kritiek is op de gevolgen van het hyperkapitalisme in Zuid-Korea. “We leven in een samenleving waarin mensen het lef hebben om anderen te vertrappen om te kunnen overleven”, zei hij toen hij afgelopen januari een prijs ontving van het Corea Image Communication Institute.

Ook in de wereldhit Gangnam Style uit 2012, die miljarden keren werd beluisterd op YouTube, wordt kapitalisme bekritiseerd: zanger Psy ridiculiseert de decadente levensstijl van de inwoners van het rijke Gangnam-district in de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul – dat door Zuid-Koreanen gekscherend ‘het plastischechirurgiedistrict’ wordt genoemd. Waar komt dit activisme vandaan? Wie zitten erachter?

Volgens Remco Breuker, hoogleraar Korea Studies aan de universiteit van Leiden, zijn de grenzen tussen klassen versteend geraakt. “Het is nu veel moeilijker om omhoog te klimmen in vergelijking met de jaren 90. Ongeveer een kwart van de Zuid-Koreanen zit in een uitzichtloze situatie, met tijdelijke banen die slecht verdienen.” Prestatiedruk, ontslag, werkloosheid en schulden zorgen voor een torenhoog zelfmoordcijfer: iedere veertig minuten sterft iemand in Zuid- Korea door eigen hand, wat neerkomt op 36 mensen per dag.

En niet alleen je cv is relevant als je aan de bak wil komen in Zuid-Korea, ook je uiterlijk telt. Bedrijven kunnen tijdens de sollicitatieprocedure om een foto, je lengte en familieachtergrond vragen. Een slank figuur is voor iedereen onontbeerlijk, en vrouwen moeten een lichte huid hebben en mannen een androgyn uiterlijk. Plastische chirurgie komt op elke straathoek voor; vooral ooglidcorrecties zijn populair. Het land spande in 2011 zelfs wereldwijd de kroon met het hoogste aantal chirurgische procedures per inwoner, schrijft hoogleraar filosofie So Yeon Lee in 2017 in een artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Medical Anthropology.

Iedereen zou in beginsel dezelfde kansen hebben op onderwijs en werk, schijft Park Kwon-Il in zijn boek Korean Meritocracy uit 2021. De verantwoordelijkheid om die kansen te pakken, zou bij het individu liggen. Geen succes? Eigen schuld. Maar in de praktijk zijn de sociaaleconomische omstandigheden van je familie van cruciaal belang voor je toegang tot onderwijs en werk. Hier zou meer aandacht voor moeten zijn, vindt Park. “Een samenleving die ongelijkheid inzet om meedogenloze concurrentie af te dwingen, is niet rechtvaardig, gelukkig of efficiënt.”

Het is onderdeel van een bewuste strategie om Zuid-Koreaanse popcultuur in te zetten als ‘soft power’ in het buitenland; het levert aanzien en geld op. Hallyu wordt deze ontwikkeling genoemd, de ‘Koreaanse Golf’. Na de financiële crisis van 1997 – die ervoor zorgde dat Zuid-Korea hulp kreeg van het Internationaal Monetair Fonds – verkondigde de nieuwe president Kim Dae-jung tijdens zijn inaugurele rede: “We moeten onze energie stoppen in het globaliseren van de Zuid-Koreaanse cultuur.”

Deze westerse fans – die zichzelf ‘stans’ noemen, naar de obsessieve fan Stan uit Eminems gelijknamige nummer – zetten de K-popboodschap van liefde en jezelf zijn in als wapen in de strijd voor Black Lives Matter. Hun activisme krijgt veel aandacht in de media, waardoor sommige K-popbands zich gedwongen voelen om zich in het maatschappelijke debat te mengen. Zo doneerde BTS uit solidariteit met fans een miljoen dollar aan de stichting Black Lives Matter Global Network Foundation. Breuker: “K-pop is in de VS een subcultuur met fans die meer aandacht hebben voor de marges van de samenleving. Als BTS zich uitspreekt over maatschappelijke kwesties, is dat voor een groot deel te danken aan buitenlandse fans. Dat fans invloed hebben op wat de idols doen, is bijzonder. En misschien is het feit dat K-pop als tweerichtingsverkeer wordt beleefd ook wel de sleutel tot succes.”

Parasite werd bijvoorbeeld geproduceerd door CJ Group, een grote conglomeratie die ooit een zusterbedrijf van Samsung was. En Squid Game is een product van Netflix, dat honderden miljoenen aan de serie verdiende, zonder maker Hwang Dong-hyuk naar eigen zeggen een bonus te gunnen. Netflix betaalde hem volgens het originele contract, vertelde hij aan The Guardian: van de enorme winst heeft hij dus niets teruggezien. “Netflix heeft me genoeg betaald om eten op tafel te zetten.”

Dit artikel verscheen in de zomer van 2022 in OneWorld Magazine.