Voorbij de slagboom die de ingang van asielzoekerscentrum Harderwijk markeert liggen langgerekte, groene barakken van twee verdiepingen. Ze doen denken aan de containerwoningen voor studenten. Betegelde paden en stukken gras scheiden de barakken van elkaar. Op de eerste verdieping komen de voordeuren uit op een lange galerij. Iemand rookt er een sigaretje in het vroege ochtendlicht.
Even verderop, op het voetbalveld van het asielzoekerscentrum (azc), ruimen twee mensen gevallen bladeren en takken op. Ze gaan graag op de foto, maar locatiemanager Thami Zabda (52) zegt dat dat niet herkenbaar mag; ze zijn in afwachting van een verblijfsvergunning. Foto’s van hun verblijf in Nederland kunnen gevaarlijk zijn in het geval ze terug moeten naar hun thuisland. Het herinnert aan de moeilijke situatie van de bewoners van dit terrein.
Succeslocatie
Een langere versie van dit artikel verscheen in maart 2023 in OneWorld Magazine.
Omroep Gelderland noemde deze locatie vorig jaar een ‘voorbeeld-azc’. Vluchtelingenwerk Nederland roemt de ligging midden in de stad; nieuwkomers kunnen daardoor beter contact maken met omwonenden. En staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Eric van der Burg ging er zelfs langs om te leren over de Harderwijkse aanpak. “Dit is de beste locatie die ik ken”, zegt ook locatiemanager Zabda. Hij werkt al 22 jaar voor het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en draaide mee op vijftien azc’s. “We proberen bewoners en omwonenden zoveel mogelijk te betrekken.”
Vanaf het eerste moment stond Harderwijk open voor nieuwkomers. De lokale kerken en moskeeën drongen er in 2015 bij de burgemeester op aan om een opvang te creëren voor vluchtelingen uit onder andere Syrië. Toen het plan vorm kreeg bij de gemeente, leidde dat nauwelijks tot een verhit debat tussen politici en inwoners van Harderwijk. Op een informatiebijeenkomst in 2015 maakte alleen een groepje inwoners bezwaar omdat hun kinderen het beoogde azc-terrein gebruikten als speelplaats. De burgemeester beloofde een apart voetbalveld te bouwen en het protest verstomde.
De kerken en moskeeën bespraken het belang van gastvrijheid met hun leden. Dat heeft veel begrip voor nieuwkomers gecreëerd onder de Harderwijkse bevolking, geeft een woordvoerder van de gemeente aan. Ook nieuwkomers zelf zijn positief over de plek. “Mijn situatie hier is beter dan die van vrienden in andere azc’s”, zegt Omar* (31). De advocaat uit El Salvador ontvluchtte afgelopen oktober het bendegeweld in zijn land en woont nu in azc Harderwijk. “Harderwijkers zijn warme mensen die altijd proberen te helpen. En hier hebben we een groot buitengedeelte. Op andere locaties is er minder privacy, een vriend zit bijvoorbeeld in een azc dat vroeger een gevangenis was.”
Ook Abel Al Temimi (22) is positief. “Het azc in Harderwijk ligt in het hart van de stad, wat automatisch voor meer verbinding zorgt. Wanneer ze mij vragen waar ik geboren ben, zeg ik: ‘In Irak, maar ik ben herboren als Harderwijker.’” Al Temimi vluchtte op zijn veertiende omdat de terreurbeweging IS hem probeerde in te lijven. In 2020 kwam hij in Harderwijk terecht, in afwachting van zijn verblijfsvergunning. Inmiddels heeft hij een verblijfsvergunning en een eigen woning en werkt hij als trainee voor de gemeente.
Niet vanzelf
Een azc waar het goed gaat klinkt als een unicum in een land waar nieuwkomers buiten moeten slapen omdat er te weinig bedden zijn (Ter Apel, 2022), waar omwonenden een varken aan een boom hangen op de beoogde plek voor een azc (Heesch, 2016) of nieuwkomers bekogelen met eieren (Ter Apel, 2022). Maar wie naar het grotere plaatje kijkt, ziet dat dat beeld niet strookt met de realiteit.
Een woordvoerder van Vluchtelingenwerk Nederland zegt dat het contact tussen bewoners en omwonenden van een azc in ‘negen van de tien gevallen, en misschien zelfs nog vaker, goed verloopt’. Nu.nl concludeerde afgelopen september uit eigen onderzoek dat bijna alle gemeenten met een groot azc daar geen of nauwelijks overlast van ervaren. Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), onderdeel van het ministerie van Justitie en Veiligheid, constateerde afgelopen juni dat slechts 6 procent van alle 66.000 bewoners van COA-locaties in 2021 betrokken was bij ‘een incident’. Daaronder vallen verbale suïcidedreiging, agressie, geweld en zelfdestructieve acties.
Maar asielopvang succesvol laten verlopen gaat niet vanzelf, zullen ze in Harderwijk beamen. Omar kan gemakkelijk de pijnpunten van zijn nieuwe bestaan opnoemen: een gebrek aan privacy – hij deelt zijn onderkomen met tien anderen –, onzekerheid over zijn toekomst en de basale kwaliteit van de voorzieningen in het azc. Hij ziet veel bewoners met psychische problemen rondlopen. Volgens hem zou het COA meer aandacht moeten hebben voor mensen met depressieve gedachten en meer evenementen moeten organiseren voor bewoners, waarbij zij geholpen worden om taal- en cultuurbarrières te overbruggen. Ook Al Temimi vindt dat het COA meer kan doen aan taalonderwijs voor nieuwkomers die nog geen verblijfsvergunning hebben.
Verstoorde balans
Dergelijke incidenten kunnen de balans flink verstoren. “Ik heb nog nooit een negatieve ervaring gehad met een azc’er”, zegt gepensioneerd fietsenmaker Henk Ruitenbeek (68). “Toch ben ik een beetje bang wanneer ik ze in groepen op straat zie.” Hij woont al zijn hele leven in hetzelfde huis in de binnenstad van Harderwijk, met uitzicht op de Grote Kerk. “Als een klant vroeger bij me kwam omdat zijn fiets gestolen was, ging de vinger meestal richting het azc. Dat is denk ik niet terecht, want ik zie ze alleen maar op goedkope tweedehandsfietsen rijden. Maar door al die verdachtmakingen ontstaat er wel een beeld.”
Om de incidenten en de daaropvolgende negatieve beeldvorming te voorkomen, overlegt azc locatiemanager Zabda wekelijks met de politie, gemeente en de Afdeling Vreemdelingenpolitie, Identificatie en Mensenhandel. Hij weet het als een bewoner van het azc herhaaldelijk betrokken is bij bijvoorbeeld fietsen- of winkeldiefstal en kan dan actie ondernemen. Die varieert van een goed gesprek tot aan overplaatsing naar een azc met een strenger regime. Alle omwonenden in de wijk hebben zijn nummer en kunnen hem dag en nacht bellen als er iets is. “In het begin gebeurde dat veel”, zegt hij. “Ik denk dat sommigen mijn mooie woorden even wilden testen. Maar inmiddels hoor ik bijna niks meer van ze.”
Toen de buren steeds meer klaagden over ballen die bij hen in de voortuin belandden, liet Zabda een groot net plaatsen bij het voetbalveld. En toen er in de zomer van 2019 gedoe was rondom de diefstallen in de Jumbo, werden daar op initiatief van de gemeente een camera en een beveiliger geplaatst. Zabda ging ook in gesprek met de nieuwkomers. Soms bleek dat er sprake was van een misverstand: “Naast de gratis koffiemachine in de Jumbo stond een machine voor versgeperst sinaasappelsap. Nieuwkomers dachten dat die ook gratis was.” Het aantal incidenten nam er vrijwel meteen af.
Update 18 januari 2024
In de zomer van 2023 lieten buurtbewoners aan dagblad De Stentor weten dat ze begin 2023 meer overlast ervaarden. De locatiemanager gaf toen aan dat hij in die maanden slechts drie overlastmeldingen ontving die samenhingen met het azc. Een woordvoerder van de politie vertelde bovendien dat de overlast in de omgeving van het azc ten tijde van die klachten niet groter was dan elders in Harderwijk.
Trots op het azc
Journalist Harry Schippers schrijft al bijna veertig jaar voor lokale media over Harderwijk. “Hier bedrijven ze politiek op de inhoud en niet op de man. Als je genoeg steekhoudende argumenten hebt, krijg je de rest van de raad gewoon mee. Dat maakt onze gemeenteraad daadkrachtig en resulteert in voorzieningen van een bovengemiddeld hoog niveau. Alleen voor een journalist is het af en toe een beetje saai”, zegt hij met een knipoog.
Met ruim twee keer zoveel stemmen als de nummer twee (ChristenUnie), is Harderwijk Anders (HA) veruit de grootste partij sinds de laatste gemeenteraadsverkiezingen (maart 2022). De lokale partij pleit in haar verkiezingsprogramma voor extra aandacht voor statushouders. Na HA en de ChristenUnie zijn de VVD en het CDA de grootste partijen in Harderwijk. “Wij hebben geen Forum voor Democratie of PVV in de raad zitten”, zegt Schippers. “Stiekem zijn we hier best wel trots op het azc. We hebben een gemeenschap waarin we voor anderen zorgen.”
Er zijn talloze samenwerkingen tussen het azc en omwonenden ontstaan. Vrijwilligers geven taalles, organiseren sportactiviteiten en nemen asielzoekers mee op fietstochten. De dertien kerken van Harderwijk organiseren beurtelings een internationale dienst voor nieuwkomers, inclusief tolken en vervoer van en naar het azc. Wekelijks trekt een groep nieuwkomers de omliggende wijken in om vuil te prikken. En tijdens de coronacrisis zetten nieuwkomers in samenwerking met de Harderwijkse ondernemersvereniging een naaiatelier op om broodnodige mondkapjes te maken.
In 2021 besloot het Harderwijkse Stadsmuseum een levensgroot beeld van locatiemanager Thami Zabda te installeren, als dank voor zijn bijdrage aan de stad. Al benadrukt hij zelf de teamprestatie: “Die goede relatie, de tolerantie, daar werken we met z’n allen hard voor.”
* Om veiligheidsredenen is de achternaam van Omar weggelaten. Zijn volledige naam is bekend bij de redactie.
• Noot van de redactie: in een eerdere versie van dit artikel werd gesteld dat de partij GemeenteBelang niet langer in zijn verkiezingsprogramma heeft staan dat het azc moet verdwijnen. Dat heeft de partij nog wel in zijn programma staan.
Een langere versie van dit artikel verscheen in maart 2023 in OneWorld Magazine.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
