Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
De ‘positieve kanten’ van het Hindostaanse koloniale verleden? Die wilde dagblad Trouw uitlichten, naar aanleiding van 150 jaar pravasi, de migratie van Hindostanen, eerst als ‘contractarbeiders’ naar Suriname, later naar Nederland. ‘In zekere zin is hun reis naar een betere toekomst geslaagd: wij drinken nu latte macchiato’s op het terras’, lezen vier Hindostaanse vrouwen eind april. Een ronduit problematische framing, vinden zij; ze besluiten een tegengeluid te laten horen.
“Er is een geromantiseerd beeld geschetst van onze geschiedenis
Een van hen is Anima Jhagroe-Ruissen (38), die als artivist kunst met activisme combineert. Een kritische reactie van haar ging rond onder andere Hindostaanse (queer) vrouwen, van wie vier in dit artikel voorkomen. Al jaren hoorden en lazen zij interpretaties van cisgender, hetero mannen over dit onderwerp. Met hun tegengeluid willen ze een geschiedenis die grotendeels onzichtbaar is gemaakt weer zichtbaar maken. Het is tijd om ruimte in te nemen als nakomelingen van de zogenoemde Hindostaanse ‘contractarbeiders’ uit Suriname, vinden ze.
Hindostanen
Na de afschaffing van de slavernij in Suriname verscheepten Nederlanders ruim 30.000 zogenoemde ‘contractarbeiders’ van toenmalig Brits-Indië naar Suriname. De voorouders van Hindostanen komen dus uit India, maar de bevolkingsgroep leeft tegenwoordig voornamelijk in Suriname en Nederland. Het woord ‘Hindostanen’ wordt vaak verward met ‘Hindoestanen’, maar het woord ‘Hindostanen’ verwijst naar een etnische bevolkingsgroep, geen religieuze. Er zijn ook islamitische, christelijke en atheïstische Hindostanen.
Na de afschaffing van de slavernij in Suriname verscheepten Nederlanders ruim 30.000 zogenoemde ‘contractarbeiders’ van toenmalig Brits-Indië naar Suriname. De voorouders van Hindostanen komen dus uit India, maar de bevolkingsgroep leeft tegenwoordig voornamelijk in Suriname en Nederland. Het woord ‘Hindostanen’ wordt vaak verward met ‘Hindoestanen’, maar het woord ‘Hindostanen’ verwijst naar een etnische bevolkingsgroep, geen religieuze. Er zijn ook islamitische, christelijke en atheïstische Hindostanen.
De koloniale geschiedenis had niet ‘óók veel positieve kanten’
“Het is onzin”, zegt Jhagroe-Ruissen. “De Surinaams-Hindostaanse geschiedenis van pijn en geweld is jarenlang bewust onderbelicht, genegeerd en verdraaid. Ook vanuit de Surinaams-Hindostaanse diaspora zijn koloniale perspectieven geïnternaliseerd. Er is een geromantiseerd beeld geschetst van onze geschiedenis, dat geen ruimte laat voor gemarginaliseerde verhalen. Die vormen óók die geschiedenis. Voor mij zitten er geen positieve kanten aan kolonialisme, waarvan gedwongen contractarbeid een onderdeel is.”
Maandag is het 150 jaar geleden dat het eerste schip met contractarbeiders aanmeerde in Fort Nieuw-Amsterdam in Suriname, maar Santoecha Rangai (36), consulent voor eenzame ouderen en journalist, spreekt liever van dwangarbeiders. “Het woord contractarbeid impliceert dat je vrijwillig een contract tekent, dat er een keuze is geweest.”
“Maar dat is niet het hele verhaal”, vult Jhagroe-Ruissen aan. Nadat de slavernij in 1873 feitelijk werd afgeschaft, tien jaar na de officiële afschaffing, hadden de Nederlanders arbeiders nodig voor op de plantages. Die werden vaak onder valse voorwendselen geronseld en volgens sommige bronnen zelfs gekidnapt vanuit het huidige India. Tussen 1873 en 1916 verscheepten Nederlanders ruim 30.000 ‘dwangarbeiders’ uit Indiase staten als Bihar en Uttar Pradesh naar Suriname. Die groep, die nu Hindostanen worden genoemd, kregen een stukje land, maar werkten onder vergelijkbare arbeidsomstandigheden, maar nu onder het mom van een contract, wat de illusie wekt van ‘wederzijds akkoord’.
Er moet een breder beeld worden geschetst over wat kolonialisme inhield, vindt Rangai, “Want de onderdrukking stopte niet bij de slavernij. Contractarbeid vond op allerlei plekken in de wereld plaats en de Nederlandse Staat heeft een verantwoordelijkheid in deze pijnlijke en gewelddadige geschiedenis.” Jhagroe-Ruissen: “Het systeem van contractarbeid was een internationaal distributiesysteem van onderbetaalde arbeiders – als ze al betaald kregen.”
“Er werken nog steeds mensen onder erbarmelijke omstandigheden op plantages, net als onze voorouders
Dat maakt het narratief dat de migratie positief zou zijn uitgepakt voor de huidige generaties Hindostanen problematisch, vindt het viertal. Het aspect van dwang wordt uitgewist. Historica Sarojini Lewis (39), deel van het collectief, kunstenaar en onderzoeker naar Hindostaanse contractarbeid aan de Universiteit van Delhi, vindt het ook een kwalijk stereotype, want ontwikkelingsmogelijkheden zijn er niet alleen in het Westen: “Er zijn ook professoren in Bihar.” Lachend vult Jhagroe-Ruissen aan: “En in India kun je óók latte macchiato’s drinken.”
Al zijn “ook latte macchiato’s niet onschuldig”, zegt Jhagroe-Ruissen. Waar deze koffie vandaan komt, zijn immers nog steeds sporen uit het verleden die doorwerken in het heden. “Latte macchiato’s op het terras zijn voor mij een voorbeeld van internationale handelsroutes die het globale Zuiden exploiteren ten behoeve van het globale Noorden. Er zijn nog steeds mensen die onder erbarmelijke omstandigheden werken op plantages, net als onze voorouders. En nu profiteren wij ervan.”
Verdeel en heers
Er is veel onwetendheid, vinden de vrouwen. Zo citeerde het Parool onlangs radiomaker Iwan Leeuwin van de Amsterdamse zender Caribbean FM. Over een oproep om ook het lot van contractarbeiders te betrekken bij het slavernij-herdenkingsjaar zei hij: ‘Met alle respect, maar de contractarbeiders zijn met luxe stoomboten overgebracht naar Suriname.’ Dat is volgens hem niet te vergelijken met de voorouders van de tot slaaf gemaakte Afro-Surinamers, die maanden geketend in een slavenschip zaten.
Dat citaat is volgens het viertal een goed voorbeeld van het dominante beeld over de Hindostaanse (dwang)migratie. Terwijl de overtocht volgens historica Lewis vreselijk was. “Mensen stierven aan boord door ziektes, maar ook door zelfmoord.” Bovendien is het volgens haar de typisch koloniale erfenis van ‘verdeel-en-heers’ dat hij deze vergelijking maakt. “De Afro-Surinamers en Hindostanen delen een koloniale geschiedenis en zijn slachtoffer van hetzelfde systeem. De geschiedenis leert ons bijvoorbeeld dat Afro-Surinaamse vrouwen voor Hindostaanse vrouwen een voorbeeld voor emancipatie waren in de koloniale tijd. Dit staat tegenover de polarisatie die je nu in dit citaat ziet.”
Herdenken, niet alleen vieren
Rond 1975, toen Suriname onafhankelijk werd, migreerden veel Hindostanen naar Nederland, vaak voor een beter toekomstperspectief. Binnen één eeuw werden ze dus twee keer gedwongen zich te verplaatsen, en zo deden ze drie continenten aan. “Er is breed gedragen schaamte over de pijnlijke en gewelddadige delen van onze geschiedenis”, vertelt Lewis. Het is een soort coping mechanisme: “Hindostanen romantiseren en censureren de geschiedenis liever.” Daarom lijkt het voor sommige mensen alsof de positieve kanten wel opwegen tegen de negatieve. Rangai ziet dat binnen de Hindostaanse gemeenschap migratie vooral wordt gevierd. “Waardoor herdenken niet vanzelfsprekend is.”
“'Herdenken wordt gezien als iets zieligs, maar het is eerzaam en liefdevol'
Maar er is weinig kennis over de betekenis van herdenken, vindt het viertal. Devika Chotoe (30), artiest, tentoonstellingsmaker en schrijver, benadrukt dat het binaire denken over ‘vreugde versus trauma’ een misvatting is. “De migratie vieren is niet het enige positieve narratief”, zegt ze. “Leren over verzet is dat ook. Ik haal veerkracht uit het verhaal van Tetary, een moslimvrouw die in 1884 op de plantage Zorg en Hoop een opstand leidde tegen de koloniale macht.” Jhagroe-Ruissen: “Herdenken wordt gezien als iets zieligs, maar het is meer dan verdriet en geweld. Herdenken is eerzaam en liefdevol, het is het eren van onze voorouders.”
Vrouwen werden dubbel onderdrukt
Volgens Chotoe wordt er vooral een masculien beeld geschetst over de gedwongen migratie. “De ‘reizen’ waarop de nadruk ligt leiden tot een heel masculien verhaal: de ontdekker, of avonturier, die een overtocht gaat maken. Hoogleraar en schrijver Anita Baksh beschrijft het als ‘onontdekt’ land dat ontmaagd wordt door de Europese mannelijke kolonisator.” Jhagroe-Ruissen vult aan: “Mensen, ook Hindostanen zelf, weten weinig tot niets van onze geschiedenis, en als ze wel iets weten, dan is het dit schadelijke ‘avonturierverhaal’.”
Terwijl vrouwen dubbele onderdrukking ervaarden, zegt Chotoe. “Door het kolonialisme van de Nederlanders en de Britten, én door het patriarchaat. Daarnaast bestond er een veelzijdigheid aan expressies van genderidentiteiten en seksuele geaardheden in Zuid-Azië vóór de komst van de kolonisators. Het queer perspectief biedt alternatieve en inclusieve toekomsten, die voorbij onze verbeelding gaan. Daarom is het des te pijnlijker dat deze perspectieven op deze geschiedenis zo vaak ontbreken.”
Rangai noemt de eenzijdige benadering van de Surinaams-Hindostaanse geschiedenis censuur. “Andere geluiden worden expres door media weggelaten om een bepaald beeld te behouden, dat past in het koloniale denken van onze instituties. Het is opvallend om te zien hoe weinig aandacht in de media en het publieke debat wordt besteed aan de geschiedenis van de Hindostanen. En wanneer er wel aandacht voor is, is dat een eenzijdig mannelijk geluid. De gemarginaliseerde stemmen worden gecensureerd.”
‘In je eentje breng je geen verandering teweeg’
“Ik hoop dat we iets op gang kunnen brengen”, zegt Rangai, “waardoor ook andere gemarginaliseerde groepen denken: wij kunnen ook samenkomen en onze stem laten horen.” Chotoe, Jhagroe-Ruissen, Lewis en Rangai zijn zich ervan bewust dat ze voortbouwen op stemmen uit de Zwarte, Migranten- en Vluchtelingen- Vrouwenbeweging uit de jaren 80, zoals de Ashanti-vrouwen. Ashanti was een antiracistisch, feministische ‘vrouwenkrant’ gemaakt door Surinaamse vrouwen van verschillende etniciteiten. Ze schreven stukken over gelijkwaardigheid die je nu intersectioneel en dekoloniaal zou noemen.
“'Alleen een veelheid aan stemmen doet onze geschiedschrijving recht'
“Van Ashanti heb ik geleerd dat je in je eentje geen verandering teweegbrengt”, zegt Jhagroe-Ruissen. “Je hebt elkaar nodig in deze strijd voor sociale rechtvaardigheid.” Initiatieven van het collectieve stemgeluid zijn de women-led herdenkingsmars die maandag plaatsvindt in Den Haag, organisatie CTRL-ALT-IDENTITY, en de tentoonstelling ‘A Sense Of Brown’ in CBK Zuidoost, Amsterdam, dit najaar. “Het collectieve is het enige tegengif in een post-imperialistisch kapitalistisch systeem”, zegt Chotoe. “Alleen een veelheid aan stemmen, dus ook van de vrouwelijke en queer stemmen, doet onze geschiedschrijving recht.”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
