Tijdens een live-uitzending op de Franse nieuwszender LCI vroeg een vooraanstaande Franse arts Jean-Paul Mira – hoofd van de intensive-careafdeling van een Parijs’ ziekenhuis – zich hardop af of het niet beter zou zijn om in Afrika onderzoek te doen naar een coronavaccin. Omdat daar ‘geen maskers, geen behandelingen en geen reanimatie’ zouden zijn, zou het continent een goede proeftuin zijn om de werking van het vaccin te zien, ‘zoals ook bij prostituees werd gedaan bij aidsonderzoeken’. Hij kreeg bijval van het hoofd van het Franse medische onderzoeksinstituut. De artsen kregen na de uitzending kritiek van over de hele wereld.
Het was niet de eerste keer dat in de publieke opinie de indruk werd gewekt dat Afrikanen zouden worden ingezet als proefkonijn voor het testen van een coronavaccin, iets wat WHO-directeur-generaal Tedros Adhanom Ghebreyesus ontkent. Persbureau AFP meldt dat er al sinds eind maart steeds meer berichten rondgaan over vermeende testen in Afrika. Dr. Mira heeft inmiddels zijn excuses aangeboden voor de opmerking.
Toch is de argwaan niet zonder reden. In veel Afrikaanse landen is het voor westerse farmaceutische bedrijven goedkoop en eenvoudig om medicijnen op mensen te testen, zo blijkt uit onderzoek van Wemos – een organisatie die zich inzet voor wereldwijde gezondheid. Zo werd in 2012 in Kenia onder tuberculosepatiënten onderzoek gedaan naar de effecten en de veiligheid van een hogere dosis Rifapentine, een middel dat wordt gebruikt voor de behandeling van tuberculose. De patiënten in het onderzoek werden vooraf onvoldoende geïnformeerd en kregen geen begeleiding achteraf, ondanks de bijwerkingen van de test. In 2015 werd het middel door de WHO toegevoegd aan de ‘Essential Medicines List’.
Onderstaand artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 5 juli 2017.
“Zonder het te weten, nam hij deel aan een klinische studie voor een nieuw medicijn
In Kenia wordt steeds meer medicijnonderzoek verricht. Er zijn genoeg ziekenhuizen en laboratoria, en getrainde en Engelssprekende professionals. Het land is stabiel en de overheid verwelkomt medische bedrijven. De farmaceutische industrie is immers big business. Door de snelle economische groei heeft Kenia bovendien een bijzondere mix aan proefpersonen. Door een groeiende populariteit van de westerse levensstijl zijn er naast patiënten met ‘niet-westerse’ infectieziekten, zoals malaria, tuberculose en hiv, ook patiënten met niet-overdraagbare ‘westerse’ ziekten, zoals hoge bloeddruk, astma en kanker. En tenslotte heeft Kenia volgens Edward Abwao, lid van de Keniaanse Expert Committee on Clinical Trials, een “minder bureaucratische goedkeuringsprocedure”, waardoor goedkeuring van medicijntesten relatief snel gaat.
Gedwongen vrijwillig
Farmaceuten en medische onderzoeksbureaus zijn volgens Rachier vaak meer geïnteresseerd in snelle resultaten en financieel gewin, dan in wetenschappelijke en ethische integriteit. “Het is moeilijk bedrijven ervan te beschuldigen dat zij naar Kenia komen omdat er minder toezicht is, maar dat is wel onze indruk.”
“Een belangrijke voorwaarde voor ethisch onderzoek is dat een proefpersoon vrijwillig meedoet
Proefpersonen moeten daarnaast goed en op een voor hen begrijpelijke manier geïnformeerd zijn, en zich bewust zijn van de risico’s en bijwerkingen, voordat zij toestemming geven. Maar doordat veel mensen niet kunnen lezen en er veel druk achter de uitvoering van de testen zit, wordt vaak niet voldaan aan deze voorwaarden van informed consent.
“Een aantal weken na het einde van de behandeling krijgt Edwin vreemde symptomen
Dodelijke slachtoffers en meer schandalen
“Buitenlandse bedrijven zien India als de hemel voor medicijntesten, maar het blijkt de hel voor het land”, reageerde het Indiase hooggerechtshof fel in 2013 na een parlementair onderzoek en verontwaardiging in de media. Reden voor de Indiase overheid de reguleringen om proefpersonen te beschermen te verscherpen. Het resultaat: farmaceutische bedrijven, maar ook onderzoeksinstituten en academici, trokken en masse weg naar andere landen.
“Het is als consument enorm ingewikkeld om erachter te komen in welk land jouw medicijnen getest zijn
Terwijl medisch onderzoek juist stimulerend kan zijn voor zowel de nationale economie als de gezondheidszorg. Bovendien ontneem je welwillende proefpersonen hun kans op behandeling binnen een medicijntest. Sindsdien is er door een gevarieerde groep betrokken partijen gewerkt aan verbetering van de regels, zowel voor de industrie als voor de proefpersonen. Bierer: “Soms heb je blijkbaar een ramp nodig om de situatie op langetermijn te verbeteren.”
“Aan de horizon verschijnen alweer nieuwe potentiële groeimarkten, zoals de Filippijnen en Vietnam
Geen keurmerk
De EMA – het Europese Geneesmiddelen Bureau – bepaalt voor de Europese markt welke medicijnen verkocht mogen worden. Hier geldt: alleen ethische geteste medicijnen krijgen een marktvergunning. De EMA beoordeelt onderzoeksrapporten, wisselt gegevens uit met autoriteiten in andere landen en voert een beperkt aantal steekproeven en gerichte inspecties uit.
“Ethiek heeft minder prioriteit dan de beschikbaarheid van medicijnen
Inmiddels ziet Edwin slecht in de verte. Hoewel in zijn consent form staat dat het ziekenhuis symptomen die gerelateerd zijn aan het onderzoek, waaronder zichtproblemen, moet behandelen, heeft Edwin zijn zichtverlies nooit kunnen aankaarten: er zijn na zijn test geen controles meer uitgevoerd naar zijn gezondheid.
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Wemos. Het verscheen in juli 2017 in OneWorld Magazine.
* Om privacyredenen is de naam Edwin gefingeerd. Zijn echte naam is bij Wemos bekend.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
