Hoe behandel je het trauma van racisme?

Dit is geen hypothetisch geval: het overkwam een Chinees-Nederlandse patiënt van Forugh Karimi, psychiater en voorzitter van de afdeling Transculturele Psychiatrie bij de NVvP, de branchevereniging voor Nederlandse psychiaters. “Die man is volledig in crisis geraakt”, vertelt ze per telefoon. “Hij was alleen maar aan het schelden en met iedereen ruzie aan het maken.”

Racisme is een vorm van intermenselijk trauma, gericht van persoon tot persoon. Dat type trauma is doorgaans ingrijpender dan een trauma veroorzaakt door een natuurramp, zegt Karimi, omdat het meer aanvoelt als een aanval op je persoon. “Dat beïnvloedt hoe je over jezelf denkt, maar ook hoe je je tot anderen verhoudt.”

Trauma kennen we vooral als een ervaring waarin je je heel erg bang of machteloos hebt gevoeld. Maar trauma kan ook een basaal gevoel van onveiligheid zijn dat ontstaat doordat bepaalde incidenten vaker voorkwamen. “Het gaat ook om de perceptie van een kind”, legt Karimi uit. “Stel: ik loop als kind op straat en mijn moeder draagt een hoofddoek. Dan kan ik denken: iedereen kijkt naar mij. Daardoor kan ik me onveilig voelen.”

Maar ook als je zelf niet direct racistische uitlatingen te verduren hebt gekregen, kan je psychische klachten ontwikkelen door systemisch racisme of intergenerationeel racisme. In het laatste geval worden gevoelens van angst of onveiligheid onbewust en onbedoeld overgedragen van generatie op generatie. Karimi: “Het is net als met oorlogsslachtoffers. Soms zeggen ouders niet eens letterlijk ‘pas op, doe voorzichtig’, maar voelen kinderen die angst wel.”

Als dat gebeurt, worden gevoelens die je eerder hebt weggedrukt, opnieuw beleefd, legt Robinson uit. “Je moet begrijpen dat veel zwarte mensen al angstig de deur uitgaan, met gedachten als: Hoe kan ik zorgen dat ik zo min mogelijk opval in een winkel? Hoe kan ik zorgen dat ik onderweg niet word staande gehouden door de politie? Al die microagressies slaat het lichaam op.”

Cognitieve gedragstherapie is volgens Robinson niet altijd de beste methode om dit soort opgestapeld trauma te verwerken. Daarin wordt veel gepraat en geanalyseerd, maar “heel veel mensen herinneren zich niet eens dat ze dit soort traumatische ervaringen hebben meegemaakt”, zegt Robinson. “Dat is een eigenschap van trauma-overlevers. Ze blokkeren ervaringen, daarom herinneren ze zich die niet. Praten, zoals vooral gebeurt in cognitieve gedragstherapie, heeft daardoor niet altijd zin. Dat er toch sprake is van trauma, merk je vooral aan een fysieke reactie in hun lichaam.”

 

Dit bericht bekijken op Instagram

 

Een bericht gedeeld door Dr. Jennifer Mullan (@decolonizingtherapy) op 4 Jun 2020 om 12:57 (PDT)

In de opleiding tot psychiater komt racisme als oorzaak van psychisch lijden wel aan bod, tijdens de lesmodule Transculturele Psychiatrie. Die module gaat over patiënten bij wie cultuur en afkomst een belangrijke rol spelen in de klachten of de oorzaak daarvan, zoals in het geval van racisme. Karimi zit sinds kort in een expertgroep die het onderwijsbureau van de branchevereniging NVvP adviseert en helpt met het ontwikkelen van onderwijs op het gebied van transculturele psychiatrie. De groep zou willen dat het vak meer in het hele curriculum wordt geïntegreerd. “Gelukkig is de samenwerking met het onderwijsbureau goed”, zegt Karimi.

Karimi is niet door het platform overtuigd. “Waarom zou ik als Afghaanse psychiater een Chinese Nederlander niet kunnen helpen? De openheid en cultuursensitiviteit die je als psychiater moet hebben, zouden ook witte collega’s moeten kunnen bieden. Als we mensen met een hulpvraag op afkomst gaan categoriseren, maakt dat bovendien dat witte collega’s kunnen wegkijken als Fatima of Mohammed te snel wordt doorgestuurd naar een transculturele afdeling (afdelingen bij GGZ-instellingen die gespecialiseerd zijn in het helpen van mensen bij wie de afkomst of cultuur een belangrijke rol speelt in hun klachten, red.).”

Therapeuten moeten erkennen dat er een basis voor dat wantrouwen is en het vertrouwen terugwinnen, zegt Robinson. Ze benadrukt dat ze ook witte collega’s heeft die dat doen. “Het gaat erom of je bereid bent het antiracistische werk te doen. Zéggen dat je openstaat voor iedereen of een inclusief mensbeeld hebt is niet genoeg. Ben je bereid te luisteren en om te leren wat het echt betekent om Zwart te zijn? Ben je bereid om je in te leven en hun pijn serieus te nemen?”

Therapeuten moeten van hun voetstuk af komen en zich niet alleen maar opstellen als expert, zegt Mullan. Zeker westerse, witte therapeuten, vult Robinson aan. “Want als je zelf niet hebt ervaren hoe het is om in een Zwart lichaam te leven, dan ben jij niet de expert op dit punt. Dan moet je zelf luisteren.”