Het zijn ontluisterende beelden die veel mensen zullen herkennen. Kinderen in smoezelige kleding, met vieze gezichten, soms met een flesje lijm in de hand of een blik die verraadt dat ze onder invloed zijn. Soms ook vrolijk voetballend op straat of anderszins spelend. Om hoeveel kinderen het gaat, weten we niet precies, maar wereldwijd wordt gesproken van 100 miljoen kinderen.
Het straatkind en zijn hulpverleners
Ook in Kenia leven veel kinderen op straat. Waarschijnlijk zo’n 30.000, waarvan ongeveer 1000 in Kisumu, een stad vlak bij het Victoriameer en de grens met Oeganda. Het zijn voornamelijk jongens tussen tien en achttien jaar die op straat rondhangen. Een aantal zijn nog jonger. Ze verdienen wat geld door te werken bij kleine eettentjes of door metaal chroot te verzamelen. Vaak krijgen ze te maken met drugsgebruik, vooral door lijm te snuiven, omdat dat het goedkoopst is. Andere gevaren zijn seksueel misbruik door oudere kinderen en geweld of arrestatie door de politie. Opvallend is dat weinig kinderen volledig wees zijn, meestal komen zij uit gebroken gezinnen door scheiding of het overlijden van een ouder. Vaak is de gezinssituatie instabiel, waardoor het kind uiteindelijk op straat belandt.
Ondanks de omvang van het probleem en de vele organisaties die actief zijn in het veld, is er maar weinig bekend over de effectiviteit van programma’s voor straatkinderen. Wel is duidelijk dat van de kinderen die worden opgevangen, regelmatig kinderen terugkeren naar de straat. Het is onduidelijk welke middelen wel of niet helpen om kinderen van de straat te krijgen en te houden. Om deze reden onderzocht ik welke factoren het weglopen van kinderen (en terugkeer op straat) kunnen veroorzaken en hoe het weglopen kan worden voorkomen. Hiervoor deed ik onderzoek naar het programma van de organisatie Agape Children’s Ministry, gevestigd in Kisumu. Agape Children’s Ministry werkt vanuit een rehabilitatie-oogpunt: kinderen worden van straat gehaald en binnen de campus opvangen, waar ze onder andere scholing, begeleiding door maatschappelijk werkers en een re-integratieproces doorlopen. Met het uiteindelijke doel dat zij vervolgens weer thuisgeplaatst worden.
Worstelingen op weg naar huis
Er zijn allerlei factoren die invloed hebben op het succes van een straatkinderenprogramma.
Een van de belangrijkste redenen waarom kinderen terugkeren op straat is hun verslaving.
Veel kinderen komen binnen met een verslaving, maar worden daar niet voor behandeld. En hoewel een heel re-integratietraject is opgezet, blijven kinderen bang om naar huis te gaan. Soms is het uit angst dat ouders nog boos zullen zijn over de reden waarom het kind is weggelopen. Dit kan om relatief kleine vergrijpen gaan, zoals het stelen van een kip van een buurman. Door een slechte relatie met de ouder(s) willen kinderen soms niet naar huis. Andere kinderen liegen binnen de opvang over hun achtergrond, de plek waar hun ouders wonen, waardoor ze niet op huisbezoek durven gaan. Een derde reden is angst voor terugkeer omdat de levensstandaard thuis lager is. Het gaat namelijk vooral om kinderen uit arme gezinnen uit landelijke gebieden die met het gezin in een klein huisje wonen. Vaak bestaat zo’n huisje uit één, hooguit twee kamers. Stromend water en elektriciteit ontbreken, en matrassen vaak ook. Ook zijn ze niet altijd verzekerd van een maaltijd. Binnen Agape zijn ze gewend aan een eigen matras en drie maaltijden per dag.
Een deel van de kinderen is zo gewend aan het straatleven dat zij moeilijk kunnen wennen aan de restricties van het ‘normale’ leven. Op straat hadden ze veel autonomie en vrijheid en de mogelijkheid om geld te verdienen. Niemand verplichtte hen om naar school te gaan, terwijl dit nu ineens wel moet. Binnen Agape moeten ze zich bovendien aan huisregels houden, wat tot conflicten met medewerkers kan leiden. Ook hebben sommige kinderen moeite om het niveau op school bij te houden. Ruzie met kinderen binnen de campus zorgt er ook voor dat ze soms weglopen. Ook worden kinderen binnen de campus beïnvloedt door kinderen van buiten die ze nog kennen van de straat. Door het hek van de campus heen overtuigen ze kinderen naar de straat terug te keren.
Succesvolle re-integratie bevorderen
Met wat aanpassingen kan het programma worden verbeterd. Veel medewerkers van Agape hebben dezelfde soort problemen in hun eigen jeugd gehad, zoals armoede, alcoholverslaving, gescheiden of overleden ouders. Als medewerkers opener vertellen over hun eigen ervaringen zou dat kunnen helpen om kinderen aan Agape te binden. Daarnaast kan een vorm van verslavingszorg voorkomen dat een deel van de kinderen door de lijmverslaving terugkeren op straat.
Tot slot kan een goede interactie tussen medewerkers van Agape er voor zorgen dat vermoedens over mogelijke weglopers snel worden gedeeld. Op dit moment werken de medewerkers vooral binnen de eigen afdeling samen. Door een kind in een team te begeleiden kunnen medewerkers meer samenwerken. Zo’n team kan bestaan uit een leraar, maatschappelijk werker en een re-integratiemedewerker. Zij kunnen inspelen op de individuele behoeftes en soms complexe problemen van het kind, en de vooruitgang goed in de gaten houden.
