Ruim een jaar na het begin van de coronapandemie kunnen we voorzichtig de rekening opmaken. Hoewel Covid-19 (
waarschijnlijk) uit China komt, was het vooral Europa dat het virus over de wereld verspreidde. Sinds die tijd kocht het Westen de meeste vaccins op, weigerden westerse landen om vaccinatiepatenten vrij te geven en de internationale productie voldoende op te schalen om de pandemie te bestrijden.
En daar bleef het niet bij. Minder welvarende landen worden door het Westen gedwongen om te bezuinigen op hun gezondheidszorg en sociale vangnetten, midden in een ongekende crisis van armoede en hongersnood. Het Westen is kortom de hoofdschuldige voor het dramatische verloop van de pandemie.
Europa als superspreader
Begin 2020 leek het voor westerse media een uitgemaakte zaak wie schuldig was aan de corona-uitbraak: China. De Chinese overheid zou belangrijke informatie hebben achtergehouden, klokkenluiders hebben gearresteerd en veel te traag hebben gehandeld. ‘De schuld van Xi’,
kopte zelfs het progressieve weekblad
de Groene Amsterdammer over president Xi Jinpings ‘obsessie met controle van de publieke opinie’. Chinese obstructie zou
één tot drie weken beleidsvertraging hebben veroorzaakt, waardoor het virus zich in januari 2020 over de wereld kon verspreiden.
“
Minstens 93 landen zijn besmet door reizigers uit Europa
Maar inmiddels is gebleken dat veruit de meeste landen niet zijn besmet door China. Uit
een inventarisatie van zogenaamde
index cases (de eerste bevestigde besmetting binnen een land) blijkt dat minstens 93 landen zijn besmet door reizigers uit Europa. Alleen Italië was al verantwoordelijk voor 46 index cases, terwijl China slechts bij 27 index cases betrokken was. Europa was dus veruit de belangrijkste bron van eerste besmettingen wereldwijd, en óók van import-besmettingen na de eerste index-case.
Zo verliep de grootschalige spreiding van het coronavirus in de Verenigde Staten primair via New York, dat in februari en maart 2020 een constante stroom besmette reizigers vanuit Europa binnenkreeg. In Afrika zien we een vergelijkbaar beeld: de eerste 44 dagen van de pandemie kwam 84 procent van de geïmporteerde corona-besmettingen uit Europa, 7 procent uit de VS en minder dan 1 procent uit China.
De lange reeks beschuldigingen tegen China – van het bedreigen van klokkenluiders tot het achterhouden van informatie – zijn dan ook al
herhaaldelijk onderuitgehaald.
Verschillende studies wijzen erop dat het coronavirus al in 2019 ongedetecteerd in Europa circuleerde. China had de pandemie dus nooit eigenhandig kunnen voorkomen. Bovendien is het nogal hypocriet om van China te verwachten dat het met de beperkte kennis van toen vrijwel direct een volledige lockdown had uitgeroepen. De meeste landen buiten Azië deden er namelijk
zes tot acht weken over om überhaupt maatregelen te nemen nadát de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de pandemie had uitgeroepen.
Toen China op 23 januari de vliegvelden van Hubei (een provincie met bijna zestig miljoen inwoners) afsloot, waren er wereldwijd pas vijfhonderd bevestigde gevallen van Covid-19. Ter vergelijking: de grootste Europese vliegvelden zouden gedurende de gehele eerste golf open blijven, met uitzondering van enkele gesloten terminals nadat het aantal vluchten natuurlijkerwijs was teruggelopen.
“
Terwijl Europa een coronabrandhaard was, flirtten regeringsleiders met groepsimmuniteit
Anders dan veel Aziatische landen zou bovendien geen enkel Europees land beleid voeren op een
zero Covid-strategie – gericht op het volledig uitbannen van het virus. Terwijl Europa de wereldwijde coronabrandhaard was geworden in de cruciale eerste maanden van de pandemie, flirtten meerdere Europese regeringsleiders openlijk met het onwetenschappelijke idee van groepsimmuniteit. De landen die wel maatregelen namen, zoals
Vietnam,
Mongolië, Zuid-Korea, Taiwan en Nieuw-Zeeland, smoorden de uitbraak binnen hun grenzen al snel in de kiem.
Het Westen koopt de meeste vaccins
Terwijl westerse landen corona over de wereld verspreidden, eisten diezelfde landen de meeste vaccins voor zichzelf op. De Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Israël en de EU hebben samen
bijna de helft van de wereldwijde vaccindoses toegediend, terwijl ze maar 11 procent van de wereldbevolking vertegenwoordigen. Het gehele Afrikaanse continent (met uitzondering van Marokko, dat voortvarend prikt) ontving slechts een half procent van de vaccinaties terwijl bijna 17 procent van de wereldbevolking er woont (ook hier met uitzondering van Marokko).
Als we kijken naar het aantal ópgekochte vaccins (inclusief doses die nog niet zijn geproduceerd, geleverd of toegediend dus), dan wordt de verhouding nog schrijnender. De VS, het VK, Canada en de EU hebben samen 3,5 miljard vaccinaties opgekocht, gemiddeld vier doses per hoofd van de bevolking. De Afrikaanse Unie en Latijns-Amerika (exclusief Brazilië) krijgen respectievelijk 0,2 en 0,4 doses per persoon.
Als een pleister op een open wond kochten rijke landen samen zo’n
1 miljard doses op via het WHO-Covax-programma, om te doneren aan lage-inkomenslanden. Maar de Covax-vaccinaties worden
niet op korte termijn geleverd. Begin april hadden de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk nog bijna
niets geleverd aan andere landen.
Veruit de meeste vaccinaties in minder welvarende landen werden tot nu toe geleverd door
China en, in mindere mate,
India.
In plaats van samen te werken kijkt het Westen naar de pandemie door de bril van nationalisme en competitie. Westerse landen krijgen niet alleen sneller en meer vaccinaties, ze betalen ook minder. Zo betaalt de EU 2,16 dollar per prik aan AstraZeneca (dat van de EU geen subsidies ontving voor de ontwikkeling), vergeleken met 5,25 dollar voor Zuid-Afrika en 7 dollar voor Uganda, waar de gemiddelde burger 2 dollar per dag verdient. Activisten over de hele wereld voeren nu campagne tegen de patentrechten op de coronavaccins. Het is een poging om westerse bedrijven onder druk te zetten om hun knowhow te delen met zoveel mogelijk andere producenten, zodat de productie van goedkope generieke versies flink kan worden opgeschaald.
Zuid-Afrika en India dienden een voorstel bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in om de patenten op Covid-19-vaccinaties, testmateriaal en medicijnen op te zeggen. Meer dan honderd landen stemden voor. De EU, de VS, het VK, Brazilië, Australië en Japan stemden tegen en blokkeerden zo een belangrijke uitweg uit deze pandemie. Interne notities van de EU-vergadering waar de patent-vrijstelling werd besproken laten zien dat de staten unaniem tegen het voorstel waren en zich vooral zorgen maakten om de mogelijke schade voor hun eigen imago.
“
Het Westen blokkeert de bestrijding van de pandemie om de winsten van bedrijven veilig te stellen
De banden van het Westen met de farmaceutische industrie zijn erg nauw. Farmaceutische bedrijven ontvingen
miljarden euro’s aan overheidssteun om vaccins te ontwikkelen. De ontwikkeling van minstens één van de westerse vaccins – dat van Moderna – is naar eigen zeggen voor
100 procent betaald door de overheid. Pfizer
verwacht dit jaar een omzet van 15 miljard dollar op zijn corona-vaccin, waarvan 4 miljard dollar pure winst is. Het Westen blokkeert dus een cruciale stap in de bestrijding van de pandemie om de exorbitante winsten van hun bedrijven veilig te stellen. De coronavaccins zullen naar verwachting tot de meest winstgevende farmaceutische producten aller tijden behoren.
Gedwongen bezuinigen op gezondheidszorg
De coronapandemie, grotendeels veroorzaakt, verergerd en verlengd door het Westen, heeft gigantische gevolgen gehad voor wereldwijde armoede en ongelijkheid. Naar schatting is het aantal mensen in acute honger
verdubbeld in 2020, naar 270 miljoen mensen die in levensgevaar zijn. Door de pandemie sterven elke maand
10.000 meer kinderen onder de vijf jaar oud aan dwerggroei, een gevolg van ondervoeding.
Al voor de pandemie waren de (sociale) vangnetten van het globale zuiden grotendeels afgebroken door het IMF en de Wereldbank, twee banken wiens beleid vooral door het Westen wordt bepaald. In de aanloop naar de pandemie in 2018-2019 dwong het IMF minstens 86 landen om in ruil voor leningen verschillende bezuinigen door te voeren, zoals het bevriezen of verlagen van lonen, korten van uitkeringen en pensioenen, schrappen van voedselsubsidies en bezuinigingen op de zorg. Een overeenkomst met het IMF is een vereiste om goede toegang te krijgen tot leningen op de internationale markt, waardoor de bank een gigantische machtspositie heeft.
Tijdens de pandemie gingen de bezuinigingseisen door. Een onderzoek van Oxfam laat zien dat
84 procent van de leningen van het IMF sinds de pandemie gepaard gingen met bezuinigingseisen of -adviezen. Minstens 72 landen zullen hierdoor al
in 2021 bezuinigingsmaatregelen moeten doorvoeren, nog ver voordat een mondiale vaccinatiecampagne goed op gang is gekomen. De bezuinigingen
mikken onder andere op de gezondheidszorg en de cruciale sociale vangnetten die tijdens de pandemie zijn opgetuigd.
Er was wel een gebaar vanuit het Westen. In maart 2020 nam de G20 het initiatief om de schuldbetalingen van 46 van de minst welvarende landen tijdelijk te stoppen, maar dat initiatief is too little, too late. Het G20-initiatief dekt namelijk maar een schamele 1,66 procent van de totale schuldbetalingen van ontwikkelingslanden en private (westerse) banken en multilaterale instituten als het IMF en de Wereldbank deden sowieso niet mee.
“
Het totale gebrek aan solidariteit vanuit het Westen is tekenend
Overheden in het globale zuiden betaalden in 2020 nog steeds
194 miljard dollar meer aan schuldeisers dan ze ontvingen in leningen (167 miljard dollar exclusief schuldbetalingen aan China). Cruciale middelen die de epidemie, armoede en ondervoeding hadden moeten bestrijden, worden zo naar banken gesluist.
Ter vergelijking: China bood sinds de pandemie in zijn eentje twee keer zo veel uitstel van (schuld)betalingen als het gehele G20-initiatief. Dat terwijl slechts 20 procent van de schulden van lage-inkomenslanden aan China verschuldigd is en China zelf een per capita inkomen heeft dat nog altijd bijna 3 keer lager ligt dan het gemiddelde van de rijkere OECD-landen.
Westen blijft naar China wijzen
De sinofobe uitspraken (hatelijk richting China en Chinezen) van Trump over het ‘Chinese virus’ zijn inmiddels berucht. Toch blijven westerse media en politici nog steeds naar China wijzen als de hoofdschuldige voor de pandemie. Ook de kersverse Democratische minister van buitenlandse zaken, Anthony Blinken, beweerde onlangs dat de pandemie door China ‘uit de hand is gelopen.’
De feiten laten wat anders zien. Tijdens de pandemie werd het globale zuiden door het westen grootschalig geïnfecteerd, goede toegang tot vaccinaties ontzegd en vervolgens dieper in de armoede gedrukt. Een simpele, alomvattende betalingsstop van hun schulden – laat staan een volledige kwijtschelding – was al te veel geëist. Het totale gebrek aan solidariteit vanuit het Westen is tekenend. Laat het eindeloze vingers wijzen naar China daar niet van afleiden.
