"Wij hadden geen Jaffa’s in Tel Aviv," vertelt de regisseur Eyal Sivan na afloop van de documentaire. "Wij hadden sinaasappels. Jaffa is een marketingnaam geworden. Het is een symbool van Israël." Het publiek is anderhalf uur lang ondergedompeld in de geschiedenis van de bekende sinaasappel en diens herkomst: de Palestijnse havenstad Jaffa. Met film, foto’s, liederen en persoonlijke verhalen schetst de van oorsprong Israëlische Sivan de ontwikkeling van ‘de Jaffa’.
Hoewel sinaasappels niet in eerste instantie aan het slepende conflict tussen Israël en Palestina doen denken, laat Jaffa, An Orange’s Clockwork zien dat de vitaminebommetjes doordrenkt zijn met symboliek. Ze hebben de omslag gekenmerkt van een vreedzame samenleving tussen Joden en Arabieren, naar vijandigheid tussen Zionisten en Palestijnen. Langzaam zien we een ontwikkeling van een vruchtbare handelswaar naar een met ideologie doorspekt product.
De sinaasappelteelt wordt de trots van de Zionisten. In de vele archiefbeelden die Sivan benut -van fotografie uit 1840 tot recentere videobeelden -, is duidelijk zichtbaar hoe de joodse inwoners worden afgebeeld als ontwikkelde, gezonde mannen en geëmancipeerde vrouwen die met overgave en moderne machinerie het oranje goud uit de boomgaarden verzamelen. Daarnaast zien we de onontwikkelde, stoffig geklede Arabier, die met ouderwetse methoden de gezamenlijke orchards bewerkt.
Stralende reclameposters en vrolijke televisiespotjes benadrukken al het goede waar de Jaffa-sinaasappel voor is komen te staan. De vrucht representeert voor Israël alles dat het land bereikt heeft dan wel wil bereiken: moderniteit, vruchtbaarheid, technische vooruitgang en een sterke band met het land. Maar deze positieve eigenschappen staan in schril contrast met de verhouding tot de Palestijnen, die tegelijkertijd sterk verslechtert. Sivan laat wetenschappers, kunstenaars en politiek activisten van beide zijden aan het woord om de sinaasappelteelt te analyseren. Op die manier wordt de geschiedenis van Israël verweven met het verhaal van de Jaffa-sinaasappel.
| Eyal Sivan groeide op in Jeruzalem en werkte als fotograaf in Tel-Aviv totdat hij in 1985 naar Parijs verhuisde. Sindsdien leeft en werkt hij tussen Europa en Israël in. Sivan regisseerde en produceerde verschillende politieke documentaires, die wereldwijd in de prijzen vielen, waaronder Izkor, Slaves of Memory (IDFA 1991) en Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel (IDFA 2003). |
"Israël is geobsedeerd door die sinaasappels," vertelt de regisseur. "Het heeft een bijna erotische band met het land, die wordt uitgebeeld in de hele marketing rondom Israël. Mensen dansen constant in de boomgaarden. Zelfs in de wiskundelessen wordt er, bij wijze van spreken, gerekend in dozen sinaasappels."
De documentairemaker, die ook sociale wetenschappen doceert in Londen, vindt deze overmatige marketing gevaarlijk. "Bijna mijn gehele omgeving gaat over marketing. Het resultaat daarvan is de destructie van de mogelijkheid tot denken. Alles gaat uiteindelijk op de automatische piloot. Vroeger noemden we die strategie fascisme."
Toch sluit de documentaire af met een enigszins hoopvolle noot. Eén van de sprekers verwijst naar het verleden van de stad Jaffa, waar joden en Arabieren in vrede samenwerkten, als ‘een eventuele herinnering van de toekomst’. Alleen dan kan het sprookje van Jaffa goed aflopen, en zullen de inwoners van dit gebied nog lang en gelukkig leven. Al dan niet samen dansend in de boomgaarden.
