De eerste keer dat een andere veganist een nare opmerking over mijn veranderende lichaam maakte, herinner ik me nog goed. Ik was op vakantie en zat nog midden in het herstel van een eetstoornis. Na lang twijfelen plaatste ik een foto van mezelf in een museum op social media. Al snel ontving ik een persoonlijk bericht: hoe ik zo dik kon zijn, ik was toch veganist? Ik heb de rest van de dag alleen maar kunnen huilen.
“
Voor veel mede-veganisten is mijn in omvang gegroeide lichaam een symbool van falend veganisme
Als ik mensen vertel dat ik veganist ben, kijken ze me vaak vol ongeloof aan. Of het nu mede-veganisten of vleeseters betreft, het is duidelijk dat mijn lichaam niet voldoet aan hun idee van hoe een planteneter eruitziet. De laatste jaren valt namelijk op dat de focus lijkt verlegd: de ethische basis van veganisme als levensstijl wordt overschaduwd door een focus op extreem gezonde voeding en strakke lichamen, waarbij dun en gezond zijn wordt gezien als
maakbaar. Ben je – net als ik – dik of
disabled? Dan ‘doe’ je veganisme blijkbaar niet goed.
Geen reclame
Anderhalf jaar geleden gaf ik tijdens het congres ‘
Veganisme: een inclusieve beweging?’ een lezing over
body-shaming binnen de veganistische beweging. De lezing was pas enkele minuten aangekondigd op Facebook, toen de eerste reactie van een mede-veganist verscheen: ‘Tja, je bent ook geen reclame.’ Het verbaasde me niet. Sinds ik flink wat kilo’s ben aangekomen, ondervind ik dagelijks hoe dikke lichamen openlijk bekritiseerd worden en hoe normaal dat gevonden wordt.
De veganistische wereld is daarop helaas geen uitzondering. In Facebook-groepen waar Nederlandse veganisten samenkomen, vormen food-shamende reacties regelmatig de boventoon. Wanneer iemand een nieuw plantaardig product heeft ontdekt en dat deelt, vult de discussie onder het betreffende topic zich zeker voor de helft met reacties als ‘zelf maken is veel gezonder’ en ‘weer vol met bewerkte troep, dat zou ik nooit eten!’
“
Op YouTube wordt besproken hoe schadelijk dikke veganisten zijn voor de beweging
In diezelfde groepen worden discussies gevoerd over de vraag of dikke veganisten wel zichtbaar aanwezig mogen zijn tijdens demonstraties; dierenrechtenorganisaties
adverteren met fat-shamende leuzen en op YouTube vind je de
ene video na de
andere waarin wordt besproken hoe schadelijk dikke veganisten zijn voor de beweging – mét tips om zo snel mogelijk af te vallen. Validistische en
body-shamende uitingen zijn hierbij aan de orde van de dag. Extra pijnlijk omdat veganisme juist gestoeld is op de radicale overtuiging dat alle levende wezens evenveel waard zijn.
Dikker en gelukkiger
Het ironische is dat ik via veganisme juist heb geleerd om mezelf te accepteren. Waar ik labels eerst dwangmatig checkte op vetgehalte en calorieën, liet ik dat los zodra ik veganist werd. Zo lang het eten dat ik binnenkreeg maar plantaardig was, zat ik goed. Langzaam lukt het me om mijn schadelijke ideeën rond voeding los te laten. Het gevolg daarvan was dat ik dikker werd en, tegen mijn eigen verwachting in, ook een stuk gelukkiger.
Voor veel van mijn mede-veganisten is mijn in omvang gegroeide lichaam echter een symbool van falend veganisme. ‘Ieder pondje gaat door het mondje, vretertje!’, ‘oh, dus je wilt vast een paar kilo’s kwijt?’ en ‘ik had niet verwacht dat jíj ook veganist was, zeg! Let je wel op je voeding?’ zijn slechts enkele reacties die in ontvangst heb mogen nemen toen ik online en offline in gesprek ging met mede-veganisten.
“
Veganisme is geen dieet, maar een levenswijze
Wat deze mensen alleen vergeten, is dat veganisme geen dieet is. Het is een levenswijze waarin je ernaar streeft het gebruik van dierlijke producten te vermijden. Zolang je plantaardig eet, kun je alles eten wat je maar wilt. Hoe gezond of ongezond dat is, maakt je niet meer of minder veganist. Daar komt nog bij dat wat je eet niet in directe relatie hoeft te staan tot je omvang.
Bang voor dikke lichamen
Wat ik vaak hoor als het om mijn lichaam gaat, is dat mensen zich ‘zorgen maken over mijn gezondheid’. Naast het
validistische gehalte van deze uitspraak, is het – als ik zo vrij mag zijn – klinkklare onzin. Je kunt simpelweg niet aan iemands omvang zien hoe gezond diegene is. Deze opmerkingen voeden bovendien het stigma rond dik-zijn en intussen is bewezen dat dit
stigma een groter gevaar vormt voor de gezondheid van dikke mensen dan het dik-zijn zelf.
Als deze mensen zich werkelijk bekommerden om mijn gezondheid (nog buiten het feit dat ze mijn mentale gezondheid tactisch buiten beschouwing laten), zouden ze hun mond wel houden. Het is dus helemaal niet de geveinsde gezondheid waar het hier over gaat, maar de afkeer voor dikke lichamen en de angst om zelf dikker te worden.
Ik begrijp die angst om dik te zijn. Het was precies die angst die mij meer dan tien jaar in z’n greep hield in de vorm van een eetstoornis. En hoewel ik inmiddels blij ben met mezelf, maakt de wereld waarin we leven het me vaak moeilijk om dat gevoel vast te houden: dik zijn is namelijk niet altijd even leuk of makkelijk. Dikke mensen worden vaker gepest, komen moeilijker aan werk, moeten harder werken dan hun slanke collega’s om evenveel waardering te ontvangen en worden anders behandeld door medisch personeel. Om over alle dagelijkse micro-agressies nog maar te zwijgen.
“
Ik hoopte in de vegan community juist vrij te zijn van deze oordelen
Ik weet dat een plantaardig dieet in sommige gevallen leidt tot gewichtsverlies en als iemand (mede) daarom plantaardig wil eten: prima. Afvallen moet echter geen einddoel van veganisme worden en al zéker geen reden om mensen die dik zijn buiten te sluiten van de vegan beweging. Juist daar, in die community, had ik gehoopt even vrij te zijn van al deze oordelen.
Goede bedoelingen
Onlangs zette Armanda Govers
hier – terecht – uiteen welke positieve invloed plantaardige voeding kan hebben op de gezondheid. Met die insteek is niets mis; met de uitwerking echter wel. In haar artikel impliceerde Govers namelijk dat een plantaardig dieet voor iedereen mogelijk is en voor iedereen zou moeten ‘werken’, met andere woorden: dat iedereen die plantaardig eet uiteindelijk afvalt en over het geheel ‘gezonder’ wordt.
Hierbij werd niet in acht genomen dat dik zijn en ongezond zijn niet hetzelfde betekenen en dat gezondheid voor veel mensen niet maakbaar is. Chronisch zieke mensen kunnen nog zó gezond eten als ze willen, bepaalde ziektes vallen gewoonweg niet te genezen. Bovendien is een volledig plantaardig dieet niet voor iedereen haalbaar, zoals voor mensen die een eetstoornis hebben, mensen die wegens hun disability afhankelijk zijn van voorverpakt eten of mensen die in armoede leven.
“
Gezondheid is geen one size fits all en impliceren dat dat wél het geval is, is schadelijk
Ik twijfel niet aan de goede bedoelingen van Govers en zelfs de
food-shamende veganisten die de vegan Facebook-groepen van Nederland bevolken; ze willen waarschijnlijk allemaal dat iedereen zo lang en gelukkig mogelijk leeft. Alleen: gezondheid is geen
one size fits all en impliceren dat dat wél het geval is, is schadelijk. Het ontkent de realiteit van het leven van een groot deel van de dikke en/of disabled veganisten. Goede bedoelingen zeggen niet zoveel wanneer er mensen worden gekwetst.
Bovendien is het gevaarlijk om veganisme aan te prijzen als manier om af te vallen, iets dat al te vaak gebeurt. Als mensen veganist worden met als belangrijkste beweegreden kilo’s kwijt te raken, zullen zij, als dat niet lukt, weer snel veganist-af zijn omdat veganisme voor hen niet ‘werkt’. Ook geven we met deze fixatie op dunne, ‘gezonde’ lichamen zowel veganisten als niet-veganisten het idee dat ze niet welkom zijn wanneer ze niet ook zo’n lichaam hebben.
Zó werk je actief aan een veganistische beweging vrij van body-shaming:
- Erken dat veganisme geen dieet is en beloof mensen dus ook niet dat ze snel kilo’s zullen verliezen als ze veganist worden
- Erken dat niet iedereen gewicht wil of kan verliezen
- Behandel ieder mens met respect, ongeacht lichaamstype
- Besef dat je iemands gezondheid niet kunt aflezen aan het uiterlijk, besef daarbij ook dat deze extreme focus op gezondheid validistisch is
- Vertel eerlijk wat je eet en blijf weg van dieetcultuurtermen als ‘guilt-free’ en ‘cheat day’
- Volg veganisten met zoveel mogelijk verschillende lichaamstypen op social media
- Zorg dat alle ruimtes, online en offline, toegankelijk en veilig zijn voor mensen van alle lichaamstypen
- Omarm diversiteit actief en bied veganisten die minder gerepresenteerd worden juist een podium
- Omarm iedere poging tot veganisme, óók bij mensen die nog niet helemaal veganistisch leven of dat om welke reden dan ook nooit helemaal zullen kunnen
Ik ken helaas te veel mensen die dachten dat veganisme ‘niet voor hen was’, omdat ze lichamelijk niet voldeden aan het zogenaamde veganistische ideaalbeeld. We sluiten een enorme groep potentiële veganisten uit van onze beweging zolang we veganisme als dieet blijven presenteren en zoveel waarde blijven hechten aan hoe de leden van onze beweging eruitzien.
Zonde, aangezien veganistisch leven niet alleen een heleboel dierenleed bespaart (elke dag worden er in ons land tussen de 1,7 en 1,8 miljoen dieren geslacht, die vaak een belabberd leven hebben gehad), maar deze ook een belangrijke bijdrage kan leveren aan het tegengaan van de opwarming van de aarde. De vlees- en zuivelindustrie versnelt de opwarming van de aarde immers in rap tempo, met alle gevolgen van dien. Het is van levensbelang om zo veel mogelijk mensen kennis te laten maken met de veganistische levensstijl, zodat zij – voor zover dat tot hun mogelijkheden behoort – een bijdrage kunnen leveren aan het terugbrengen van dierenleed en klimaatverandering.
“
We hebben dikke veganisten júist nodig, net als disabled veganisten
We hebben daarom zoveel mogelijk verschillende veganisten nodig in onze strijd voor een leedvrije wereld, en mensen nemen nu eenmaal liever iets aan van iemand die op hen lijkt. We hebben dikke veganisten dus júist nodig, net als
disabled veganisten, veganisten van kleur, queer veganisten en – jawel – dunne veganisten, met of zonder een afgetraind lichaam. De stem van ieder van deze veganisten zou even belangrijk geacht moeten worden.
Daarom is het zo belangrijk dat we streven naar een veganistische beweging die een zichtbare afspiegeling is van de diversiteit binnen onze samenleving én deze diversiteit actief omarmt. Want een beweging waarin mensen doelbewust worden gediscrimineerd en uitgesloten vanwege hun uiterlijk en (aangenomen) gezondheid, is verre van cruelty-free.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 8 juli 2020 op OneWorld.
