Het is een gezellig komen en gaan bij Stichting
Chances for Life, gelegen in een van de drukste straten van Paramaribo, de hoofdstad van Suriname. Als een van de weinige organisaties die opkomt voor de rechten van kansarmen en minderheidsgroepen, wordt het huis van de stichting druk bezocht. Mensen hangen voor de televisie of zitten rond tafeltjes te kletsen, terwijl in de open keuken het middagmaal wordt bereid. Elke woensdag is het
Kelly’s café. Dan komen transgender vrouwen, vrouwen die bij de geboorte voor man aangezien en als zodanig geregistreerd werden, een hapje eten en drinken, maar vooral gezellig samenzijn. Ik spreek Kelly en Isabel, die enkel met hun voornaam door het leven gaan, in het kantoor van Tania Kambel-Codrington, directeur en grondlegger van
Chances for Life.“
De avond ervoor heeft ze middels enkele injecties vier hormooncapsules ingespoten. “Te veel”, geeft ze zelf toe.
Geen stoppels
Kelly is een prachtige vrouw. Een glanzende huid gaat vergezeld van stralende ogen onder twee perfect geëpileerde wenkbrauwen. Haar lach is vrolijk en aanstekelijk. Niets aan haar verklapt dat Kelly werd geboren in een mannenlichaam. “Ik voel me fantastisch”, verklaart ze stralend.
De avond ervoor heeft ze middels enkele injecties vier hormooncapsules ingespoten. “Te veel”, geeft ze zelf toe. “Maar ik wil direct een goed effect. Daarom verkies ik injecties boven het innemen van pillen. Met pillen duurt het langer voor je het effect ervan ziet”, vertelt Kelly openhartig. Sinds twee jaar spuit ze regelmatig hormonen in, afhankelijk van haar budget tot wel zes keer per maand. Naast Kelly zit Isabel, een uitgelaten vrouw met veel tatoeages en nog meer zelfvertrouwen. In tegenstelling tot Kelly heeft Isabel al een tijdje geen hormonen meer ingenomen. Hierdoor komen haar mannelijke eigenschappen sterker tot uiting. Vergeleken met Kelly is haar huid ruwer en heeft ze een streng afgelijnd gezicht, haar ronde ogen eisen alle aandacht op. Een donkere schaduw verraadt de baardgroei op Isabels kaken, ondanks pogingen deze te verbergen. “Wanneer ik mijn hormonen neem hoef ik maar één keer te scheren, nu is dat twee tot drie keer in de week”, zegt Isabel. Ze slaat lachend met haar hand op haar bil. Onder haar roze jurk zit een kussen verstopt. “Met hormonen heb ik dat niet nodig.”
Gebrek aan medische begeleiding
Vooralsnog verleent Stichting Chances for Life geen diensten die te maken hebben met de toediening van hormonen. Wel probeert de stichting waar mogelijk te assisteren bij de behandeling van eventueel negatieve bijwerkingen, maar echt veel kan directeur Kambel-Codrington niet doen. “Er is in Suriname weinig kennis over de bijwerkingen van hormonen, het is daarom moeilijk transgender vrouwen te begeleiden in hun hormoongebruik”, vertelt Kambel-Codrington. Recentelijk is ze gestart met een pilotproject waarbij de trans vrouwen worden begeleid door een psycholoog. “Maar door gebrek aan regulering en medische begeleiding lopen ze grote gezondheidsrisico’s. We weten zelf niet of het illegaal is om hormonen te kopen.”
“
“Er is in Suriname weinig kennis over de bijwerkingen van hormonen, het is daarom moeilijk transgender vrouwen te begeleiden in hun hormoongebruik”
De apotheek van het Diakonessenziekenhuis in Paramaribo verklaart dat het enkel op vertoon van een doktersvoorschrift oestrogeen verkoopt. Dit komt uitzonderlijk eens voor, bijvoorbeeld wanneer een vrouw oestrogeentekorten heeft na de overgang. Oestrogeen is een vrouwelijk hormoon dat de testosteronproductie van de trans vrouw onderdrukt en zorgt voor ‘vervrouwelijking’, onder meer door borstgroei, een zachtere huid, veranderende vetverdeling en toenemende emotionaliteit. Het Diakonessenhuis verkoopt uitsluitend tabletten, maar de voorraad hiervan is niet gegarandeerd. “Momenteel hebben we ze niet binnen. Ik weet ook niet wanneer ze worden geleverd. Het komt wanneer het komt”, klinkt het kort aan de telefoon. Op de vraag of het legaal is om hormonen aan te schaffen zonder doktersvoorschrift is het antwoord nog korter: “Nee.” Als ik Kelly vraag of ze terecht kan bij een dokter, schudt ze haar hoofd: “De dokter of huisarts helpt ons niet.” Kambel-Codrington weet niet of artsen de begeleiding aan trans vrouwen expliciet weigeren, of dat de medische kennis of expertise ontbreekt
Zwarte markt
Herhaaldelijke pogingen om in Suriname een arts te spreken die zijn of haar kennis over hormoonverstrekking voor trans vrouwen wil delen blijven vruchteloos. Vooralsnog kent Suriname geen endocrinologen, hormoonspecialisten die een hormonale behandeling bij transgender personen kunnen begeleiden. Zwangere vrouwen of vrouwen in de overgang kunnen voor hormoonmonitoring bij de gynaecoloog of huisarts terecht, maar voor informatie over de werking van oestrogeen bij trans vrouwen verwijzen artsen op de afdelingen gynaecologie, algemene en interne geneeskunde van het Academisch Ziekenhuis Paramaribo en het Diakonessenhuis naar elkaar. Trans vrouwen in Suriname lijken voor hormoongebruik op zichzelf aangewezen.
“We kopen onze hormonen in de shops van Brazilianen of Venezolanen. We denken dat we oestrogeen innemen, maar het zou ook iets anders kunnen zijn”, vertelt Kelly. De vrouwen weten precies waar ze hun voorraad hormonen kunnen inslaan, maar geven de locaties niet prijs.
“
“Soms spuit de verkoopster de hormonen zelf in, meestal in een achterkamertje van de winkel”,
“Soms spuit de verkoopster de hormonen zelf in, meestal in een achterkamertje van de winkel”, gaat Kelly verder. “Iedereen doet het op zijn manier. Bij de ene moet je rechtstaan en spuiten ze in je arm, bij de ander moet je zitten, liggen of zelfs bukken”, vult Isabel aan. Steeds meer verkoopsters weigeren de laatste tijd zelf in te spuiten. De vrouwen zijn hierdoor genoodzaakt op elkaar te experimenteren. “Laatst raakte een vriendin een grote ader tijdens het spuiten, mijn arm stond drie dagen dik en blauw”, vertelt Isabel.
Op de zwarte markt kost een goedkope capsule oestrogeen zo’n 25 Surinaamse dollar (SRD), nog geen 4 euro. De duurdere versies kunnen oplopen tot 80 SRD, zo’n 11 euro. In tegenstelling tot wat wordt verwacht, zijn de duurdere capsules niet vanzelfsprekend de veiligste. “In die dure zit een te hoge concentratie aan hormonen. Door hevige rugpijn kan ik dan twee tot drie dagen niet zitten”, vertelt Kelly.
Gevaarlijke bijwerkingen
“
“Wij moeten het zelf wel doen, want een alternatief is er niet.”
Volgens de website van het Belgische
Transgender Infopunt moet een trans vrouw naast oestrogeen ook anti-androgenen innemen, die onder andere de testosteronaanmaak remmen. Aangezien er in Suriname voor zover bekend geen anti-androgenen beschikbaar zijn, moeten de trans vrouwen genoegen nemen met alleen oestrogeen. Dit heeft als gevolg dat ze niet zuinig zijn op de hoeveelheid. Beide vrouwen hebben naar eigen zeggen geen gezondheidsklachten. Of ze zich bewust zijn van de mogelijke bijwerkingen van hormoongebruik? “Ik heb eens gehoord dat het kankerverwekkend is”, zegt Kelly schijnbaar onverschillig.
‘Oestrogeen kan het risico op trombose (bloedklonters) en borstkanker verhogen. Oestrogenen zijn absoluut verboden bij ernstige hypertensie (hoge bloeddruk), een gekend risico op trombose, een voorgeschiedenis van een hersenbloeding en bij ernstige leverziekten’, lezen we op de website van Transgender Infopunt. Overal op internet wordt gewaarschuwd voor het innemen van hormonen zonder strikte begeleiding van een arts. Kelly: “Wij moeten het zelf wel doen, want een alternatief is er niet.”
Schending mensenrechten
“
“Ik voel me een vrouw gevangen in een mannenlichaam. Alleen met hormonen voel ik me compleet.
Yvanna Hilton is de eerste, en tot nu bekend enige, Surinaamse trans vrouw die in transitie is geweest met een operatie in het buitenland. Toen ze zich in januari 2017 bij het Centraal Bureau voor Burgerzaken (CBB) in Suriname als vrouw wilde inschrijven, werd haar verzoek geweigerd. ‘In Suriname is er geen wetgeving wat betreft transgendervraagstukken. Hilton heeft vrijwillig een operatie ondergaan om van geslacht te veranderen. Van de gemeenschap mag niet worden verwacht dat die de geslachtsverandering accepteert’, aldus het CBB destijds op de Surinaamse nieuwssite
Waterkant.
Tot aan vandaag verzet de Staat Suriname zich tegen de wettelijke erkenning van Hiltons geslachtsverandering.
“Ik voel me een vrouw gevangen in een mannenlichaam. Alleen met hormonen voel ik me compleet, dus ik zal ze hoe dan ook blijven gebruiken”, zegt Isabel. Omdat Suriname geen geslachtsverandering erkent, bestaan er geen operationele mogelijkheden voor trans vrouwen om in transitie te gaan. Zolang daar geen verandering in komt, blijven zij aangewezen op het structureel innemen van hormonen. “De pijn en onzekerheid zijn het waard, want alleen zo voel ik me goed”, vertelt Kelly. Op de vraag of er nood is aan regulering, zijn ze het eens. Kelly: “Het zou het niet alleen makkelijker voor ons maken, maar ook veiliger. Want nu zetten we ons leven op het spel.”
