Van oudsher staat humanitaire hulp apart van ontwikkelingshulp omdat deze vorm van hulp gedreven wordt door principes. Humanitaire hulp is onafhankelijk, wars van politiek, behandelt iedereen gelijk en kiest geen partij. De humanitaire principes van onafhankelijkheid, neutraliteit en onpartijdigheid zijn ingesteld om de hulp mogelijk te maken. In oorlogssituaties kan een hulpverlener niet gezien worden als partijdig zonder zelf doelwit te worden van geweld. En om toegang te onderhandelen tot mensen in nood moeten hulpverleners boven alle verdenking en partijen staan. De principes staan daarom hoog in het vaandel van humanitaire organisaties.
Hoe ze werken in de praktijk is een ander verhaal. De werkelijkheid is weerbarstig en als we de geschiedenis van de hulp bekijken zien we veel meer afwijkingen van de principes dan lichtende voorbeelden. In het groot en in het klein. Door hulpverleners zelf en iedereen om hen heen. Overheden proberen organisaties keuzes op te leggen die hun onafhankelijkheid aantasten, bijvoorbeeld door er op aan te dringen dat overheidsgeld alleen in bepaalde gebieden van Afghanistan besteed mag worden. Hoofdkwartieren sturen instructies aan hun veldkantoren om bepaalde programma’s voorrang te geven, omdat donoren daar prioriteit aan geven. Hulpverleners laten zich meeslepen door verschillende motieven, vaak met de beste bedoelingen, en geven daarmee hun neutraliteit weg. Lokale machthebbers proberen op allerlei manieren van de hulp te profiteren en allerlei mensen die niet tot de getroffen groep behoren proberen een graantje mee te pikken.
Er valt dus veel af te dingen op de humanitaire principes. In plaats van leidende voorschriften worden ze in de praktijk genegeerd, uitonderhandeld of aan de kant gezet voor andere overwegingen. De vraag is of dat altijd slecht is. Het gaat bij hulp om het redden van mensenlevens en het verlichten van hun lijden. Is dat niet meer gebaat bij flexibiliteit dan de stijle naleving van principes? Is het niet onvermijdelijk om compromissen te sluiten of zelfs vuile handen te maken in politiek verdorven conflictsituaties? Zijn slachtoffers niet meer geholpen met pragmatische hulpverleners die lokaal het klappen van de zweep kennen dan met werken volgens het boekje?
Toch is hulp zonder principes voor mij ondenkbaar. De humanitaire principes geven een anker die voorkomt dat hulp alle kanten op gaat. Ze geven een gemeenschappelijk denkkader dat misschien niet leidend is maar wel de basis vormt voor onderhandelen. En dat maakt echt verschil. Syrische artsen van de Rode Halve Maan (de zusterorganisatie van het Rode Kruis) spreken de taal van neutraliteit en onafhankelijkheid. Ze gebruiken die om bij een wegblokkade mannen met geweren te overreden om hen door te laten met hun mobiele kliniekje om gewonden aan de andere kant te helpen. Daar worden de principes levend gemaakt in de praktijk van alledag.
De vraag hoe ethisch hulp nog is en moet zijn is aanstaande donderdag onderwerp van debat in het Humanity House in Den Haag. Tijdens dit vierde debat in de serie Changing Humanitarian Aid gaat Yves Daccord, algemeen directeur van het Internationale Rode Kruis (ICRC), in gesprek met Hugo Slim, toonaangevende academicus in humanitaire studies werkzaam aan de Oxford Institute for Ethics, Law and Armed Conflict. Sandra Rottenberg leidt de discussie.
Thea Hilhorst is hoogleraar humanitaire hulp en wederopbouw.
Aanstaande donderdag 10 januari is er in het Humanity House in Den Haag een debat over de ethiek van humanitaire hulp en de humanitaire principes. Het debat start om 15:30 en duurt tot 17:00. Vanaf 15:00 bent u van harte welkom voor koffie en thee in de foyer. Voertaal van het debat is Engels. Entree bedraagt €10 (studenten €5). Debat bijwonen? Stuur dan een e-mail naar aanmelden@humanityhouse.org met als onderwerp ‘Changing Humanitarian Aid #4’. U ontvangt een bevestiging dat u op de gastenlijst staat.
‘s Avonds om 20:30u vindt in Amsterdam de 37e Globaliseringslezing plaats, met Yves Daccord en Peter van Uhm over Oorlog en de politiek van humanitaire hulp: Hoe om te gaan met internationale conflicten? www.globaliseringslezing.nl
