Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Een jonge zwarte man staat voor een gebouw. Hij oogt kalm terwijl hij zichzelf filmt. Eerst is het beeld nog troebel, dan wordt het scherp. Hij begint te zingen: ‘Mensen zeggen vaak dat de jeugd de toekomst heeft. Maar de mensen, die liegen over ons.’ Het personage uit de openingsscène van Nous, étudiants! (2022) is tevens de maker van de film, Rafiki Fariala (24). Fariala – die begin dit jaar op het Internationaal filmfestival van Berlijn debuteerde met zijn film en die ook als rapper optreedt onder de naam Rafiki RH20 – windt er geen doekjes om: de nieuwe generatie Centraal-Afrikanen heeft het zwaar. Maar Fariala’s documentaire is geen politiek manifest. Hij wil vooral het leven en de ambities van zichzelf en zijn vrienden tonen.
OneWorld geeft vrijkaarten weg!
OneWorld geeft vrijkaarten weg voor de vertoning van Nous, étudiants! op zaterdag 19 november om 15:45 uur in Eye Cinema 2 (Amsterdam). Mail naar winnen@oneworld.nl om twee vrijkaarten te winnen. Wees op tijd: wie het eerst kom, het eerst maalt!
Voorafgaand aan de vertoning op 19 november gaat OneWorld-hoofdredacteur Seada Nourhussen in gesprek met IDFA-directeur Orwa Nyrabia, over deze film en over rechtvaardigheid in documentaires en de journalistiek.
De plaats van handeling van Nous, étudiants ! is de groezelige campus van Bangui University, in de hoofdstad van de Centraal-Afrikaanse Republiek. Daar filmt Fariala – die tijdens het filmproces nog ingeschreven staat als student economie – in de opmaat naar examentijd zichzelf en zijn drie studiegenoten Nestor, Aaron en Benjamin. De levendige, soms geestige gesprekken tussen de jongens en hun vriendinnen gaan vaak over de politiek en corruptie; over hoe sommige studenten hun diploma halen door leraren om te kopen. Dat alles op een universiteit waar te weinig schoolbanken zijn en docenten vaak wegblijven vanwege het slechte salaris.
Vlieg aan de muur
Nestor is de meest assertieve student van het stel. Tijdens een college vraagt hij aan de leraar of de Centraal-Afrikaanse Republiek in de nabije toekomst ook een eerstewereldland wordt. Zij zegt, met weinig overtuiging: ‘Met goede wil, over 20 tot 30 jaar.’ De fabelachtige theorieën over economische groei die de docenten doceren staan haaks op de realiteit van enorme armoede in het land. Een andere docent spreekt over hoe ‘de geest van het initiatief’ de economie zou moeten aanzwengelen, maar wordt verder weinig concreet. Het is een wonder dat Fariala deze lessen mocht filmen, aangezien hij met zijn camera moeiteloos het fundament onder zijn universiteit wegslaat.
“
Indringend drama blijft voortdurend op de loer liggen
De Centraal-Afrikaanse filmmaker wisselt grote thema’s zoals de staat van het land en de toekomst voor de nieuwe generatie vervolgens af met kleine, ontroerende scènes. Zoals het moment waarop vriend Aaron met zijn laatste beetje geld een yoghurtje koopt voor zijn vriendin. Daarover zei Fariala in een interview met de internationale nieuwswebsite
Teller Report: ‘Dit zijn wij en dat eten we.’ Waarmee hij stelt: het is misschien niet veel, maar dit is hoe wij leven. De studenten hebben in die zin soms niet veel nodig om momenten van geluk te beleven, zoals wanneer een van hen voor zijn vriendin danst omdat hij haar qua eten niets te bieden heeft.
Indringend drama blijft ook voortdurend op de loer liggen in de documentaire. Zo blijkt dat Aarons vriendin – die minderjarig is – zwanger is. Haar tante heeft aangifte gedaan en dus moet Aaron verschijnen op het politiebureau waar hij door haar en een agent wordt uitgemaakt voor verkrachter. Ook hier – deze episode loopt gelukkig af met een sisser – is het wonderlijk dat Fariala met zijn camera als een spreekwoordelijke vlieg op de muur aanwezig mocht zijn. Dat blijkt overigens te mooi om waar te zijn: onlangs legde de filmmaker uit dat hij deze scène – samen met een scène aan het einde van de film waarin de politie eveneens een rol speelt – ensceneerde.
Uit het oog, uit het hart
Dat Fariala de waarheid soms naar zijn hand zet, maar wel overal welkom is om te komen filmen, heeft er ongetwijfeld mee te maken dat hij in hetzelfde schuitje zit als de mensen die hij portretteert. Met zijn film hoopt de jonge Centraal-Afrikaan zijn sociale status te ontstijgen; ergens halverwege mijmert hij over een filmcarrière en reizen naar het buitenland. Die plannen klinken dan nog vergezocht, maar Fariala won met Nous, étudiants! verschillende belangrijke prijzen, waaronder op het prestigieuze documentairefestival Cinema du Réel in Parijs, waar de film door de jury werd geroemd om zijn ‘minzaamheid, menselijkheid en humor’.
“
Fariala zit in hetzelfde schuitje als de mensen die hij portretteert
Kortom, Fariala heeft zichzelf met zijn debuut onmiskenbaar op de kaart gezet. Maar tegen welke prijs? In een prangende sleutelscène spreekt Aaron de filmmaker in de camera aan op zijn intenties: ‘Zodra je klaar bent begin je vast een nieuw project.’ Uit het oog, uit het hart, verwijt hij zijn vriend. Ergens heeft de student gelijk:
Nous, étudiants! leunt erg op Fariala’s vrienden, die hun hele hebben en houden prijsgeven zonder daarvoor te worden gecompenseerd. Dat is tegelijkertijd ook de kracht van
Nous, étudiants!: er schuilt een onvervalste oprechtheid in de film. Omdat Fariala zijn omgeving filmt zoals die is: zonder opsmuk.
Deze scène met Aaron die de vraag oproept of Fariala zijn vrienden exploiteert, maakt de documentaire tot een intrigerende kijkervaring. Met een filmmaker die relevante vragen lijkt te stellen als: wat zijn de implicaties van het filmen van elkaar? Hoe ver mogen we daarin gaan? Hoe zorg je dat je film welgemeend oogt?
“
De film buit zijn personages misschien uit, maar zonder die uitbuiting was het beeld dat Fariala schetst er nooit geweest
Eigenlijk is
Nous, étudiants! een paradox: een film die zijn personages misschien uitbuit. Maar zonder die uitbuiting was de film en het lucide beeld dat hij schetst van een stel studenten uit Bangui er nooit geweest. Knap is bovendien dat Fariala specifieke aspecten van het leven in Centraal-Afrika (de armoede, het gemankeerde onderwijssysteem) weet te koppelen aan universele thema’s als opgroeien en dromen van de toekomst. En hoewel Fariala zijn film niet ziet als een vorm van politiek engagement lijkt
We, students! wel degelijk een didactisch doel te hebben: de kijker deelgenoot maken van het streven van een nieuwe generatie Centraal-Afrikanen om hun land beter te maken.
De film eindigt dan ook in majeur. Fariala heeft zijn dromen voor nu verwezenlijkt. Nu zijn vrienden nog, lijkt hij te insinueren. Want ondanks alle tegenslagen prevaleert hoop onder de studenten in Bangui.
